1970’LERİN İKİNCİ YARISINDA TÜRKİYE’DE SOSYALİZM VE KADIN: KADINLARIN SESİ DERGİSİ KARİKATÜRLERİ

Yıl 2018, Sayı: 3, 65 - 112, 01.11.2018

Özlem Akkaya

Öz

Kadınların Sesi,
Türkiye Komünist Partisi’nin farklı toplumsal kesimleri parti çizgisini izleyen
demokratik kitle örgütlerinde bir araya getirme hamlesinin meyvelerinden
İlerici Kadınlar Derneği’nin aylık süreli yayınıdır. Dergi
neredeyse her sayısında özellikle kadınlarla ilgili ekonomik, toplumsal,
kültürel ve siyasi sorunların işlendiği karikatürlere yer vermiştir. Bu çalışma
söz konusu karikatürleri Türkiye’de 1970’lerin ikinci yarısında sosyalist bir
kadın örgütünün toplumsal cinsiyetle ilişkili algı, düşünce, inanç ve
değerlerinin yansıdığı metinler olarak ele almaktadır. İKD’nin “kadın sorunu”na yaklaşımının karikatürler üzerindeki etkilerini
inceleyen çalışma, karikatürlerin kadınları temsil biçiminin başlıca iki açıdan kendi içinde
çatışmalı olduğunu savunmaktadır. Öncelikle, karikatürler hâkim cinsiyet
ideolojisine meydan okuyan unsurlar kadar onunla uzlaşan unsurlar içermektedir.
Ayrıca karikatürlerde kadınlar arası sınıfsal ayrımları vurgulayan temsillerinin yanı sıra farklı toplumsal
kesimlerden kadınları özelikle annelik
kimliklerine seslenerek siyasete davet eden temsiller mevcuttur.

Anahtar Kelimeler

kadın medyası, karikatür, sosyalizm, feminizm, İlerici Kadınlar Derneği

Kaynakça

• 23 Yılda 22 Çocuk Doğurdu (1978). Kadınların Sesi. Sayı: 39, 6.
• 1975 Biterken Dünya Kadınları Ne Yapıyorlar? (1975) Kadınların Sesi. Sayı: 5, 3.
• Akal, E. (2008). Kızıl Feministler: Bir Sözlü Tarih Çalışması. İstanbul: Tüstav Yayınları.
• Akyol, E. (1980). Giyimde Moda. Kadınların Sesi. Sayı: 55, 23.
• Analar Doğurur, Faşistler Öldürür (1977). Kadınların Sesi. Sayı: 19, 3.
• Asker Senden, Vergi Senden, Oy Senden, Senden Olmayanlardan Hesap Sorma Günü Geldi! (1977). Kadınların Sesi. Sayı: 22, 3.
• Assmann, J. (2012). Cultural Memory and Early Civilization: Writing, Remembrance and Political Imagination. Cambridge: Cambridge University Press.
• Atasü, E. (1998). Edebiyattaki Kadın İmgelerinde Cumhuriyetin İzdüşümleri. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. Ed. A B. Hacımirzaoğlu. İstanbul: Tarih Vakfı, İstanbul.
• Avuçla Para Akıtıyoruz (1980). Kadınların Sesi. Sayı: 55, 21-22.
• Aydınoğlu, E. (2007). Türkiye Solu (1960 – 1980). İstanbul: Versus Kitap.
• Ayşe’nin Çalıştığı HASTAŞ Fabrikasında Grev Kararı Alındı (1976). Kadınların Sesi. Sayı: 9, 2-3.
• Balcıoğlu, S. (1998). Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Karikatürü. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Bana Dokunmayan Yılan Bin Yıl Yaşamasın… (1979). Kadınların Sesi. Sayı: 43, 2.
• Bayramı Nasıl Geçirdiler? (1977). Kadınların Sesi. Sayı: 27, 3.
• Ben Halıma Önem Veririm (1980). Kadınların Sesi. Sayı: 55, 24.
• Benjamin, W. (1988). The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction. Illuminations. Ed. H Arendt. Çev: Harry Zohn. New York: Schocken/Random House.
• Böyle Gelmiş Böyle Gitmez (1975). Kadınların Sesi. Sayı: 4, 3.
• Brummet, P. (2003). İkinci Meşruiyet Sanatında İmge ve Emperyalizm 1908-1911. İstanbul: İletişim.
• Cantek, L. - Gönenç, L. (2017). Muhalefet Defteri: Türkiye’de Mizah Dergileri ve Karikatür. İstanbul: YKY.
• Cantek, L. (2011). Şehre Göçen Eşek: Popüler Kültür, Mizah ve Tarih. İstanbul: İletişim.
• Çakır, S. (2010). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis.
• Çakmak, S. (2011). Beden Politikalarının Sinemaya Yansıması. Sinemada Kadın. Ed. M. Taşkaya - E. Uçar İlboğa. Antalya: Aksav.Çocuk Eğitiminde Dayak Cennetten mi Çıkmadır? (1979). Kadınların Sesi. Sayı: 42, 24.
• Demir, M. (t.y.). Cemal Nadir Güler Karikatürlerinde Kadın Algısı. https://www.academia.edu/23514799/Cemal_Nadir_G%C3%BCler_Karikat%C3%BCrlerinde_Kad%C4%B1n_Alg%C4%B1s%C4%B1_ . Erişim tarihi: 01.04.2018.
• Demirci, L. (1978). Karikatür. Kadınların Sesi. Sayı: 33, 6.
• Doğum izni benim yasal hakkım değil mi? (1979). Kadınların Sesi. Sayı: 44, 2.
• Eminelerin İsyanı (1980). Kadınların Sesi. Sayı: 61, 6.
• Entman, R. M. (1993) Framing: Toward Clarification of a Fractured Paradigm. Journal of Communication. Sayı 43 (4): 51-58.
• Ergönültaş, E. - Demirci, L. (1979). Karikatür. Kadınların Sesi. Sayı: 49, 7.
• Gerçek, H. (2015). Özgün Bir Deneyim Olarak İlerici Kadınlar Derneği. Sosyalist Kadın. Sayı: 11, 61-67.
• Gül Düşün (1979). Kadınların Sesi. Sayı: 53, 31.
• Gürel, B. (2006). 1970’li Yıllarda Türkiye Solu. Devrimci Marksizm. Sayı: 2, 7-39.
• Güzellik Yarışmaları ve Kadınlar (1978). Kadınların Sesi. Sayı: 39, 5.
• İKD (1977). İlerici Kadınlar Derneği Tüzüğü. İstanbul: İKD Yayınları.
• İKD (1976). Birinci Genel Kurul Çalışma Raporu. İstanbul: İKD Yayınları.
• Kadınlar Hakkında Yanlış Görüşler (1975). Kadınların Sesi. Sayı: 3, 3.
• Kadıoğlu, A. (1998). Cinselliğin İnkârı: Büyük Toplumsal Projelerin Nesnesi Olarak Türk Kadınları. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. Ed. A B. Hacımirzaoğlu. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Kahraman, H. B. (1985). Gülmemece. Sanat Olayı. Sayı: 45, 61.
• Kemnitz, T. M. (1973). The Cartoon as a Historical Source. The Historian and the Arts. Sayı: 4 (1), 81-93.
• Koraman, B. (1980). Karikatür. Kadınların Sesi. Sayı: 56, 3.
• Lippman, W. (1998). Public Opinion. New Brunswick & London: Transaction.
• Lekesiz, Ö. (2003). Çizgi Sanatında Dil ve Mesaj. Ankara: Hece.
• Mackie, M. (1990). Who is laughing now? The Role of Humour in the Social Construction of Gender. Atlantis. Sayı: 15 (2), 11 – 25.
• Mutlu, E. (2008). Televizyonu Anlamak. Ankara: Ayraç.
• Özkal, S. (2005) İlerici Kadınlar Derneği. Kadın Hareketinde Mücadele Deneyimleri: Özgürlüğü Ararken. Ed. D Çakır. İstanbul: Amargi.
• Pek, B. (1978). Karikatür. Kadınların Sesi. Sayı: 52, 5.
• Petrol-İş (1988). Petrol-İş 1987 Yıllığı. Ankara: Petrol-İş Yayınları.
• Rivayet Sanılır Belki Böyle Yazıyor Gazeteler Halimizi (1975). Kadınların Sesi. Sayı: 3, 4.
• Rodriguez, L. - Dimitrova, D. (2011). The Levels of Visual Framing. Journal of Visual Literacy. Sayı: 30 (1), 48-65.
• Sayar, İ. (1977). Karikatür. Kadınların Sesi. Sayı: 27, 6.
• Savran, S. (2015). Halk İsyanının Sınıf Karakteri Üzerine Notlar. Marksizm ve Sınıflar: Dünyada ve Türkiye’de Sınıflar ve Mücadeleleri. Eds. S. Savran - K. Tanyılmaz - E. A. Tonak. İstanbul: Yordam.
• Seven, A. (2014). Ülkemizde Kadın Karikatüristler. Yaratıcı Drama. Sayı: 9 (17), 19-28.
• Sigara İçmenin Hamilelere Zararları Nedir (1979). Kadınların Sesi. Sayı: 42, 24.
• Silahsızlanma İçin Savaşın (1977). Kadınların Sesi. Sayı: 27, 8.
• Şafak, C. (2015). Büyük Grev (1977) Duvar Karikatürü Üzerine Karikatürcü Canol Kocagöz’le Sözlü Tarih Kayıtları. http://sendika62.org/2015/03/buyuk-grev-1977-duvar-karikaturleri-uzerine-karikaturcu-canol-kocagozle-sozlu-tarih-kayitlari-can-safak/ . Erişim tarihi: 31.03.2018.
• Talay Keşoğlu, B. (2011). 1970’lerin En Kitlesel Kadın Örgütü: İlerici Kadınlar Derneği. http://www.yurtsuz.net/News.aspx?newsid=626#.VZLykhvtmko. Erişim tarihi: 12.02.2018.
• Taş, G. (2015). Şeytan Ayrıntıda Gizli Olabilir Mi, Erdil Bey? https://feministlik.wordpress.com/2015/07/29/seytan-ayrintida-gizli-olabilir-mi-erdil-bey/. Erişim tarihi: 15.03.2018.
• Tunç, A. (2002). Pushing the Limits of Tolerance, Function of Political Cartoonists in the Democratization Process: The Case of Turkey. The International Journal for Communication Studies. Sayı: 64 (1), 47-62.
• Türkiye’de Kadınlar Yılı’nı Kim Nasıl Kutluyor? (1975). Kadınların Sesi. Sayı: 2, 2.
• TÜİK (2013). Toplumsal Cinsiyet İstatistikleri 2013. Ankara: TÜİK Matbaası.
• Usluata, A. - Martin, M (2001) Political Cartoons of Female Power: A Comparative Study of Canada and Turkey. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi.
• Ve Hep Birlikte Koştuk (2008). İstanbul: Açı.
• Ve Soframızdaki Yeri Öküzümüzden Sonra Gelen Kadınlar… (1976). Kadınların Sesi. Sayı: 7, 2-3.
• Yazıcıoğlu, A. (2010) 68’in Kadınları. İstanbul: Doğan Kitap.
• Yıldız (1980). İstenmeyen Gebelikten Kurtulma Uğruna Ülkemizde Her Yıl 60 Kadın Ölüyor. Kadınların Sesi. Sayı: 56, 14-15.
• Yurdumuzda Evlenmeler (1976). Kadınların Sesi. Sayı: 8, 3.
• Zihnioğlu, Y. (2003). Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği. İstanbul: İletişim.