İzmir - Hilal Semti Geleneksel Konut Dokusu

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 153 - 178, 27.06.2018

Aygül Uçar , Rüçhan Bubur

Öz

Zengin tarihi birikime sahip olan İzmir,
yüzyıllar boyu farklı kültürler için bir çekim merkezi olmuştur. Osmanlı
Dönemi'nin başlarında küçük bir sahil kasabasını anımsatan kent Sanayi Devrimi
ve sonrasında yaşanan gelişmeler nedeniyle ekonomik olarak hızla büyümüş,
çeşitli etnik grupların yaşamayı tercih ettiği bir yerleşime dönüşmüştür. İzmir - Aydın Demiryolu ile İzmir - Kasaba (Turgutlu) Demiryolu
hattının kesişim alanında kalan ve yoğunluklu Rum nüfusun yaşadığı semt olan
Hilal içinde barındırdığı konutlarıyla İzmir'in geleneksel dokusunu
bütünlemektedir. İnşa tarihli örneklerin 1901 ile 1905 tarihlerini yinelemesi
bölgedeki yapılaşmanın 19. yüzyıl sonları ile 20. yüzyıl başlarında
yoğunlaştığını ortaya koymaktadır. Yapılan alan araştırmaları sonucunda semtte
yer alan konutların ortak bir gelenek doğrultusunda inşa edildikleri
anlaşılmaktadır. Cephenin yaklaşık 1/3'ünü kaplayan giriş açıklığının bulunduğu
yer ve açıklıktan ulaşılan dağılım mekanı olarak tasarlanmış hol dikkate
alınarak yapılan tipoloji çalışmasında konutlar "yan hollü" ve
"orta hollü" olmak üzere iki ana grupta toplanmıştır. Söz konusu
alandaki parsellerin sokağa bakan cephelerinin genellikle dar olması yan hollü
konut tipinin sıkça tekrarlanmasına ve dolayısıyla bu gruba ait örneklerin çok
sayıda olmasına neden olmuştur. Konutlar genel olarak iki ana başlık altında
değerlendirilmiş olsalar da kat sayısı ve katların işlevi dikkati alındığında
her iki gruba ait çeşitli alt başlıklar oluşturulmuştur. Cephedeki pencere -
kapı açıklıkları, kat yükseklikleri gibi detayların belirli oranlar dahilinde
tasarlanmasına rağmen, konutların süslenmesindeki detaylar ortak bir gelenekten
ziyade, kişisel beğenileri ön plana çıkarmış, yapılara birbirlerinden farklı
kimlik kazandırmıştır. Konutların dış cephe süslemelerinde çoğunlukla kullanılan
taş malzeme, iç cephelerde yerini ahşap, alçı,
çini/seramik, tavan resmi, kalem işi, metal ve karosiman gibi çeşitli malzeme
ve tekniklerle oluşturulan süslemelere bırakmıştır.

Bu çalışmada, İzmir'in Hilal semtindeki
geleneksel konutlar cephe kurgusu,
inşa malzemesi ve süsleme özellikleri dikkate alınarak incelenmiş, bunların
günümüz halleriyle belgelenerek tanıtılması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İz

Kaynakça

• Akın, Berrin. Ayvalık Evleri. Çanakkale: ÇOMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Atay, Çınar. Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İzmir Planları. İzmir: Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı, 1998.
• Atilla, Nedim. İzmir Demiryolları. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı, 2014.
• Bubur, Rüçhan. «İzmir Gureba-i Müslimin Hastanesi.» Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu Prof. Dr. Gönül Öney'e Armağan 10-13 Ekim 2001 Bildiriler. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınevi, 2002. 163-173.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitapevi, 1998.
• Erdim, M. Murat. «İzmir - Alsancak Konutlarının Geçmiş-Günümüz İlişkileri Üzerine Bir Deneme.» Egemimarlık 3-4 (1992): 64-67.
• Erpi, Feyyaz. Buca’da Konut Mimarisi (1838-1934). Ankara: ODTÜ Yayınları, 1987.
• Erturgut, Burcu Ş. «Urla Tarihi Kent Merkezindeki Konutların Plan Şemalarına İlişkin Tipoloji Çalışması.» Egemimarlık 73 (2010): 32-35.
• Frangakis-Syrett, Elena. 18. Yüzyılda İzmir’de Ticaret (1700-1820). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, 2006.
• Güner, Zeynep. Söke Kemalpaşa Mahallesi Sit Koruma Projesi. İstanbul: İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Gürsoy, Elif. «Uşak'taki Tarihi Evlerde Giriş Düzenlemeleri.» Turkish Studies 10/6 (2015): 499-520.
• İpekoğlu, Başak. «Urla Eski Konut Dokusunda Cephe Düzenlerine İlişkin Bir Tipoloji Çalışması.» AÜDTCF Dergisi 34 (1990): 141-156.
• Kayın, Emel. «Çeşme Geleneksel Kent Dokusunda Konut Tipleri.» Egemimarlık 17 (1995): 41-44.
• Kırlar, Buket. Geleneksel Bergama Evlerinde Kapılar. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Kuyulu Ersoy, İnci. «Anatolian Wall Paitingsand CulturalTraditions.» EJOS III (2000): 1-27.
• —. «İzmir, Bayraklı Yahya Hayati Paşa Köşkü: Kül Olan Resimler.» İzmir, Bayraklı Yahya Hayati Paşa Köşkü: KülXVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayını, 2014. 529-545.
• Kuyulu Ersoy, İnci. «İzmir’de Yerel ve Levanten Kültürün Duvar ve Tavan Resimlerine Yansıması.» Doğanaya, Aziz. Prof. Dr. Selçuk Mülayim Armağanı Sanat Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Lale Yayıncılık, 2015. 59-81.
• —. «Karşıyaka Levanten Konutlarından Örnekler.» Karşıyaka Kültür ve Çevre Sempozyumu Bildiriler. İzmir: Karşıyaka Belediyesi Kültür Yayınları, 2006. 106-115.
• Kuyulu, İnci. «İzmir ve Çevresindeki Bir Grup Duvar Resminin İncelenmesi.» II. Uluslararası İzmir Sempozyumu. İzmir: Ege Üniversitesi Yayını, 1998. 58-78.
• —. «İzmir’de Resimli Bir Ev .» Kültür ve Sanat 17 (1993): 53-55.
• Neumann Christoph ve Tamdoğan Işık. «Bilinmeyen Bir Cemaatin Portresi: Müslümanlar, Fikret Yılmaz’la Söyleşi.» Smyrnelis, Marie-Carmen. İzmir 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent Mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar. İzmir: İletişim, 2008. 61-72.
• Özkan, Zübeyda. Karşıyaka Tarihsel Dokusunun İncelenmesi. İzmir: DEÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Serçe, Erkan. «İzmir Mahalleleri.» İzmir Kent Kültürü Dergisi I (2000): 162-175.
• Uçar, Aygül. «İzmir Kemeraltı Geleneksel Konut Mimarisinde Pencerelerin Ahşap Kafesleri ve Metal Şebekeleri.» Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2012): 22-39.
• —. «İzmir Konutlarında Karosimanlar.» Sanat Tarihi Dergisi XXIII/1 (2014): 67-81.
• —. Karosiman İzmir Konutlarında Döşeme Karoları. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015.
• —. «Karşıyaka Konutlarında Süsleme.» Karşıyaka 2. Kültür ve Çevre Sempozyumu, 6-7-8 Kasım 2013, Bildiriler. İzmir: Karşıyaka Belediyesi Kültür Yayını, 2013. 399-416.
• —. «Sandıklı'da Konut Mimarisi.» Sandıklı Araştırmaları Sempozyumu, Sandıklı 19-21 Ekim 2011, Bildiriler. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2012. 247-256.
• Uçar, Hasan. Karşıyaka Hatırası. İzmir: Karşıyaka Belediyesi Kültür Yayınları, 2005.
• Uçar, Hasan ve Uçar, Aygül. «İzmir Kemeraltı Geleneksel Kent Dokusunda Konut Tipleri ve Cephe Tipolojisi.» Sanat Tarihi Dergisi, 22/2 (2016): 119-147.
• Ürük, Yaşar. İzmir'i İzmir Yapan Adlar (İzmir Sözlüğü). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı, 2008.
• Yılmaz, Fikret ve Yetkin, Sabri. İzmir Kent Tarihi. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı, 2002.