Nurmuhammed Əndelibin “Baba Rövşen” Dastanı və Onun İdeya-Məzmun xususiyyetleri

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 491 - 504, 25.12.2020

Aynur Seferli

Öz

İslamiyet'in kabulünden sonra ortaya çıkan destanlarda ideal tipler, İslam tarihinde göstermiş oldukları kahramanlıqlarla tanınan kişiler bilinir.N.Andelip`in “Baba Rövşen” destanı da bu tür destanlar arasında yer almaktadır.Bu destanı andelip Türkmen destancılığı çerçevesinde yeniden çalışımışdır.Özbek destan geleneğinde de yer almış "Baba Rövşen", Hazreti Alinin islam dini uğrunda verdiği mücadilelerden bahs ediyor. Araştırmada destanın ideya ve mazmun içeriği incelenmiştir.“Baba Rövşen” destanının 31 elyazma, 22 taşbasma, 3 fotonushası mevcuttur.Türkmen destanları resim açısından şiir ve nesir bölümlerinden oluşmaktadır.Mansur kısımlar "kıssa", manzum bölümler ise "koşuk" ve ya "aydım" terimleriyle çalışılmışdır.Olaylara bağlı kahramanların hikayeleri, duyguları, düşünceleri, sevinç ve üzüntüleri bu bölümde sunulmaktadır.Türkmen destanlarının manzum bölümü genellikle 8 ve 11 heceden oluşmuşdur.Destanda 44 manzum parça vardır.Bunlardan 3'ü muhammes, 2'si beyttır. Dörtlüklerden 2'si “dedim-dedi” veya “deyişme” adlanan karşılıklı konuşma biçimindeki koşma örneğidir.Dörtlükler koşma tarzında aaba, cccb, dddb olarak kafiyelinmişdir.Destanın manzum parçalarında kafiye, ses, kelime, kelime qrupları ve mısra tekrarları ustaca kullanılmıştır.Destanda kulun güçsüzlüğü üzerinde yaradanın üstünlüğü vurgulanmıştır.Bu parçalar Hazreti Ali, Baba Rövşen ve Həzrəti peygamberin ağzından verilmiştir.Berber şehrini su basarken ve Hazreti Ali ejderha karşısında zor durumda kalırken allaha dua edilir.Destanda dini motiflerin yanı sıra mankibevi, mucize ve keramet motifleri de vardır.3,5,7 ve 40 sayıları destanda kutsal rakamlar olarak gösterilmiştir.Bir türkmen şairin mecburiyyet olmadan Hazreti Alini övmesi, sevgisini dile getirmesi çok değerli bir adımdır.

Anahtar Kelimeler

Destan, Baba rövşen, Hz.Ali, Muhammed, Margub Şah

Kaynakça

• Aça Mustafa. Oğuznamecilik geleneği ve Andelip Oğuznamesi. İstanbul:IQ Yayıncılık, 2003, 304 s. Adiloğlu Adilhan.,Temizkan Mehmet. Faziletname ve Baba Rövşende Hz.Ali tasavvuru. Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli dergisi.2008, s.166.
• Aşırov N. Göroglı. Aşgabat: Türkmen Devlet Neşriyatı, 1958, s. 40.
• Çetin İsmet. Baba Rövşan destanı üzerine bir inceleme. I Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri kitabı-II. Ankara, 2007, s.638-646.
• ............................;Türk edebiyatında Hz.Ali Cenknameleri. Ankara, 1997, s.424-425.
• ............................;Türk Halk edebiyatında Hz.Ali. İslam inanclarında Hz.Ali. Hazırlanan: Ahmet Yaşar. Ocak, Ankara, 2005, s.194-195.
• Demir Necati. Türk düşünce dünyasında Hz.Ali. Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli dergisi, Ankara, 2011, s.90.
• Durdiyev K., Nepesov T. Yusup-Ahmet (Dessan), Aşgabat: Magarif, 1995 s.180.
• Ekici Metin. Türk dünyasında Köroğlu. Ankara, 2004,Akçağ yayınları s.124, 367 s.
• ...................;Destan araştırma ve incelemelerinde kullanılan bazı terimler hakkında II. Milli Folklor, 14(54), 2002, Yaz, s.11-18.
• Ergin Muhammer. Dede Korkut Kitabı I. Giriş-Metin-Faksimile. Ankara Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994, s.81.
• Kürenov Rahimmemmet (hazırlayan) Nurmuhammet Andalıp. Baba Rövşen dessanı. 2011. Aşgabat, s.7.
• Mametyazov Babış. Türkmen halk desanları. Türk lehçeleri ve edebiyatı dergisi. 20 ağustos, 1988, s.39.
• Nurməhəmməd Əndəlib. Seçilmiş əsərləri. 2 ciliddə. I cild. (Lirik şeirlər.Poemalar) Türkmən dilindən tərcümə edən: İsmixan Osmanlı.Bakı:Mütərcim-2011, 296 s.
• .......................................;Şeirlər, poemalar, dastanlar. Türkməncədən tərcümə edən: Ramiz Əskər.Bakı-MBM- 2011, 292 s.
• Sağlam Soner. Türkmənistan sahasından bir kahramanlık hikayesi: “Baba Rövşen”. Alevilik araştırmaları dergisi. 2015, Yıl:5, sayı:9, s.169-194.
• Səfərli A. Nurməhəmməd Əndəlibin “Baba Rövşən” və “Zeynal Ərəb” dastanı və şairin yaradıcılığında “Fütüvvətnaməçilik” cərəyanının izləri. Naxçıvan universiteti. Elmi əsərlər. 2019. №1 (12), “NUH”, s.124-129.
• Sümer Faruk. Oğuzlar (Türkmenler) tarihleri-boy teşkilati destanları. Ankara, 1972.
• Şahin Halil İbrahim. Türkmen destanları ve destançılık geleneği. 2011, Ankara, s.121-129.
• ..................................;Türkmenistan sahesi destançılıq geleneği ve Türkmen destanları. Doktora Tezi. Balıkesir Universitesi Sosyal Bilimler Enstitutusu Türk dili ve edebiyyatı anabilim dalı, Balıkesir, 2009,s.68-80.