Çukurova’da Bir Türkmen Ailesi: Özeroğulları

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 253 - 286, 25.12.2020

Ertan Ünlü

Öz

Bu çalışmanın konusunu, bugün Hatay İli sınırlarında kalan Dörtyol-İskenderun hattında yaşamış ve bölgenin Türkleşmesinde önemli rol oynamış bir Türkmen ailesi olan “Özeroğulları” oluşturmaktadır. Adını boy beyleri Özer Bey’den alan Özeroğulları’nın hangi boydan geldiği tartışmalıdır. Çoğunlukla Üçoklu Türkmen boylarından oldukları vurgulanmakta, bunun yanı sıra Bozoklu Türkmen boylarından olduklarını savunanlar da bulunmaktadır. Onların Çukurova’ya gelişleri ise Süleyman Şah Gazi’nin Caber Kalesi önünde suya düşerek boğulması sürecine bağlanmaktadır. Osmanlı öncesi dönemde, bir aktör olarak, Memlükler, Ramazanoğulları, Dulkadiroğulları ve Karamanoğulları gibi devlet ve beylikler ile birlikte bölge siyasetinin şekillenmesinde yer alan Özeroğulları, genellikle bu devlet ve beyliklerle olan ilişkileri çerçevesinde kaynaklara yansımıştır. Osmanlının bölgeyi fethi sonrasında da onların yaşadığı yerler Özer İli (Üzeyir) adıyla sancak yapılarak, yönetimi bir süre Özeroğulları’na bırakılmıştır. Ancak bu, Osmanlı Devleti’nin bölgede kendi otoritesini kurmasına kadar sürmüştür. Bu da, Özer İli (Üzeyir) Sancağı’nın ilk sancakbeyi olan Özeroğlu Ahmed Bey’in, yeğeni Seydi Bey tarafından öldürülmesi ile gerçekleşmiştir. Zira Ahmed Bey’den sonra Özer İli (Üzeyir) sancakbeyi olanların, Özeroğulları ile bir bağlantısı yoktur. İlaveten 18. yüzyılın ortalarından itibaren bölgede ortaya çıkan Küçükalioğulları’nın da Özeroğlu soyundan geldiğini söylemek zordur. Çünkü iki aile arasında neredeyse iki yüz yılık bir zaman dilimi söz konusudur.

Anahtar Kelimeler

Özer, Özer İli, Özeroğulları, Üzeyir (Üzeyr) Sancağı

A Turkmen Family in Çukurova: Ozerogulları

Öz

The topic of this study is a Turkmen family called Ozerogulları who were active in the region of Dortyol-Iskenderun, which is within the borders of the city of Hatay today, and had played an important role in turning the region into a Turkish area. Ozerogulları took their name from Ozer Bey, who was the tribe leader. However, from which clan they came from is a controversial issue. Although it is mostly emphasized that they are from the Uçoklu Turkmen tribes, there are also other claims that they are from the Bozoklu Turkmen tribes. Their arrival to Çukurova has been linked to the process of Süleyman Shah Ghazi’s dropping and drowning in water in front of the Caber Castle. As an actor in the pre-Ottoman period, Ozerogulları, who took part in the shaping of regional politics together with states and principalities such as Mamluks, Ramazanogulları, Dulkadirogulları and Karamanogulları, were generally reflected in the sources within the framework of their relations with this state and principalities. After the Ottoman conquest of the region, the places they lived in were made a sanjak under the name of Ozer Province (Uzeyir) and its management was left to Ozerogulları for a while. But, this continued until the Ottoman Empire established its own authority in the region. This too was accomplished by the killing of Ozeroglu Ahmed Bey, who was the first sanjakbey of the Ozer Province (Uzeyir) Sanjak, by his nephew Seydi Bey. Since, those who became the sanjakbey of Ozer Province (Uzeyir) after Ahmed Bey, have no connection with Ozerogulları. In addition, it is difficult to tell that Küçükaliogulları, which emerged in the region after the mid-18th century, came from the ancestry of Ozeroglu. Because there is a matter of significant time period, which is almost two hundred years, between two families.
Ke

Anahtar Kelimeler

Ozer, Ozer County, Uzeyir (Uzeyr) Sanjak, Ozerogulları

Kaynakça

• Referans1 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Ruznamçe Defterleri Nr. 7, 8, 38.
• Referans2 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Kamil Kepeci Tasnifi (KK) Ruus Defterleri Nr. 210, 229, 230, 231, 262.
• Referans3 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) Nr. 29, 39, 17642.
• Referans4 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Mühimme Defterleri (MD) Nr. 1, 2, 4, 12, 15, 16, 18, 19.
• Referans5 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) İcmal Defterleri Nr. 109, 998.
• Referans6 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)Tahrir Defterleri Nr. 110, 228, 450, 530, 969.
• Referans7 Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyûd-ı Kadime Arşivi (TKGMA) İcmal Defteri Nr. 280.
• Referans8 Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyûd-ı Kadime Arşivi (TKGMA) Tahrir Defteri Nr. 193.
• Referans9 Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA) D. 5246, 9772, 10057.
• Referans10 Akdağ, M. (2009). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celali İsyanları”. İstanbul: Yapı Kredi.
• Referans11 Akgündüz, A. (1991). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. c. 3. İstanbul: Fey Vakfı.
• Referans12 Âşıkpaşazade. (1332). Tevârîh-i Al-i Osman (Aşıkpaşazade Tarihi).
• Referans13 Ayparlar, H. (2002). Bazı Yönleriyle Kırıkhan. Kırıkhan: Kültür Ofset.
• Referans14 Ayparlar, H. (2007). 19. Yüzyılda Gavur Dağları ve Amik Ovası’nda Islah ve İskan Hareketleri, Derviş Paşa İskanı. Kırıkhan.
• Referans15 Başar, F. (1997). Osmanlı Eyâlet Tevcihatı (1717-1730). Ankara: TTK.
• Referans16 Baykara, T. (1988). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, Anadolu’nun İdari Taksimatı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Referans17 Bilgili, A. S. (2001). Osmanlı Döneminde Tarsus Sancağı ve Tarsus Türkmenleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Referans18 Bulunur, K. İ. (2004). 110 Numaralı Tapu Tahrir Defterine Göre Özer (Üzeyr) Sancağı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Referans19 Canbolat, A. Hatay Türkmen Aşiretleri ve Bu Aşiretlerin İskânı (18. ve 19. Yüzyıllar). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Referans20 Çakar, E. (2002). XVI. Yüzyılda Suriye’de Yaşayan Salur ve Çoğun Türkmenleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (2), 325-340.
• Referans21 Çakar, E. (2003a). XVI. Yüzyılda Şam Beylerbeyliğinin İdarî Taksimatı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (1), 351-374.
• Referans22 Çakar, E. (2003b). XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566). Elazığ: Fırat Üniversitesi Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi.
• Referans23 Çakar, E. (2003c). Kanuni Sultan Süleyman Kanun-Nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun İdarî Taksimatı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 261-282.
• Referans24 Dağlı, İ. (2014). 109 Numaralı Üzeyr (Özer) Sancağı Tapu Tahrir Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Referans25 De La Broquière, B. (2000). Bertrandon De La Broquiere’in Denizaşırı Seyahati. İlhan Arda (Çev.). İstanbul: Eren.
• Referans26 Efe, A. (2012). Antakya ve Çevresi Türkmenleri: Küçük Alioğulları ve Reyhanlı Aşireti. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Referans27 Emecen, F., Şahin, İ. (1998). Osmanlı Taşra Teşkilâtının Kaynaklarından 957-958 (1550-1551) Tarihli Sancak Tevcih Defteri I (42 Sayfa Belge ile Birlikte). Belgeler, XIX (23), 53-122
• Referans28 Gelibolulu Mustafa Âli. (2009). Künhü’l-Ahbâr, 4. Rükn Osmanlı Tarihi. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Referans29 Gökbel, A. (2007). Anadolu’da Varsak Türkmenleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Referans30 Gül, A. (1996). Üzeyr Sancağının Sosyo-İktisadi Yapısı (1521-1573). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Referans31 Gül, A. (2008). XVI. Yüzyılda Özer Türkmenleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10 (1), 171-179.
• Referans32 Gül, A. (2017). Güneyde Bir Türkmen Aşireti: Özeroğulları. Ahmet Gündüz-Haydar Çoruh (Haz.), Hatay Araştırmaları III içinde (s. 81-88). Hatay.
• Referans33 Gündüz, A. (2015). The Province Of Ozer (Özer İli) In Icmal Registry Of 1521. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12 (31), 76-88.
• Referans34 Gündüz, T. (2009). Anadolu Selçukluları ve Türkmenler. Bozkırın Efendileri içinde (s. 49-71), İstanbul: Yeditepe.
• Referans35 Halaçoğlu, Y. (2009). Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650). 6 Cilt. Ankara: TTK.
• Referans36 Har-El, S. (2019). Ortadoğu’da Hâkimiyet Mücadelesi: Osmanlı Memlûk Savaşı 1485-1491. İstanbul: Alfa.
• Referans37 Hoca Sadettin (1862), Tâcü't-Tevârih, C. II, İstanbul.
• Referans38 İbn Kemal (1997). Tevârîh-I Al-I Osmân, VIII. Defter (Transkripsiyon). Ahmet Uğur (Haz.). Ankara: TTK.
• Referans39 İbn Tağrıberdi (1992). En-Nücumüz-Zâhire Fî Mülûk Ve’l-Kâhire. 16 Cilt. Beyrut.
• Referans40 İbni Tağrıberdi (2013). En-Nücûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar). Ahsen Batur (Çev.). İstanbul: Selenge.
• Referans41 İnalcık, H. (1965). Adâlet-Nâmeler. Belgeler, II (3-4), 49-142.
• Referans42 Kılıç, O. (1997). XVIII. yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı, Eyalet ve Sancak Tevcihatı. Elazığ: Ceren.
• Referans43 Kırzıoğlu, F. (1998). Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590). Ankara: TTK.
• Referans44 Koca Nişancı Celalzâde Mustafa (1981). Tabakâtül-Memâlik ve Derecât’ül-Mesâlik. (Faksimile Nşr. Petra Kappert: Geschichte Sultan Süleyman Kanunıs Von 1520 Bis 1557, Oder Tabakat Ül-Memalik ve Derecat Ül-Mesalik Von Celâlzâde Mustafa Genannt Koca Nişancı). Wiesbaden.
• Referans45 Kopraman, K. Y. (1971). El-Aynî’nin İkdu’l-Cuman’ında XV. Yüzyıla Ait Anadolu Tarihi İle İlgili Kayıtlar. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi/ Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Ankara.
• Referans46 Kopraman, K. Y. (1989). Mısır Memlükleri Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Referans47 Kunt, İ. M. (1978). Sancaktan Eyalete 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Referans48 Kurt, Y. (1992). XVI. Yüzyıl Adana Tarihi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Referans49 Kurt, Y. (2004). Çukurova Tarihinin Kaynakları I. Ankara: TTK.
• Referans50 Kurt, Y. (2005). Çukurova Tarihinin Kaynakları III. Ankara: TTK.
• Referans51 Kurt, Y. (2016a). Küçükalioğulları. DİA, Ek-2, 100-102.
• Referans52 Kurt, Y. (2016b). Özeroğulları, DİA, Ek-2, 391-392.
• Referans53 Kuzucular, Ş. (2012). Dörtyol, Hatay, Çukurova Tarihi ve Türkmenleri. İskenderun: Color Ofset.
• Referans54 Kuzucular, Ş. (2018). Çukurova Gavurdağı Tarihi ve Türkmenleri. Ankara: Akademisyen.
• Referans55 Makrizi (1997), Kitabü’s-Süluk Li-Marifeti’d-Düveli’l-Müluk, 8 Cilt. Beyrut.
• Referans56 Masters, B. (1997). Halep. DİA, 15, 244-247.
• Referans57 Mehmed Hemdemî Solakzâde (1880). Solakzâde Tarihi. İstanbul.
• Referans58 Mehmed Süreyya (1996). Sicil-İ Osmanî, 6 Cilt. Nuri Akbayar (Haz.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Referans59 Mevlânâ Mehmed Neşrî (2008). Cihânnümâ (Osmanlı Tarihi 1288-1485). Necdet Öztürk (Haz.). İstanbul: Çamlıca.
• Referans60 Oruç B. Adil (2008). Oruç Beğ Tarihi (Osmanlı Tarihi 1288-1502). Necdet Öztürk (Haz.). İstanbul: Çamlıca.
• Referans61 Peçevi İbrahim (1283). Peçevi Tarihi, C. I. İstanbul.
• Referans62 Sahillioğlu H. (Haz.) (2002). Topkapı Sarayı Arşivi H. 951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Mühimme Defteri. İstanbul: IRCICA
• Referans63Solak, K. (2011). Memlûk Devleti’nin Anadolu Beylikleriyle Münasebetleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Referans64 Sümer, F. (1963). Çukur-Ova Tarihine Dair Araştırmalar (Fetihten XVI. Yüzyılın İkinci Yarısına Kadar). AÜDTCFTAD, 1 ( 1), 1-98.
• Referans65 Sümer, F. (1988). Ramazan-Oğulları. İA, C. 9, 612-620.
• Referans66 Sümer, F. (1999a). Oğuzlar (Türkmenler). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Referans67 Sümer, F. (1999b). Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, Cilt 2. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Referans68 Sümer, F. (1999c). Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: TTK.
• Referans69 Sümer, F. (2007). Ramazanoğulları. DİA, C. 34, 442-445.
• Referans70 Şahin, İ. (1994). Dulkadir Eyaleti. DİA, C. 9, 552-553.
• Referans71 Şahin, İ. (1979). Timar Sistemi Hakkında Bir Risale. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 32, 905-1047.
• Referans72 Şakiroğlu, M. H. (1991). Çukurova Tarihinden Sayfalar 1. Payas Ayanı Küçük Ali Oğulları. Tarih Araştırmaları Dergisi, 15 (26), 103-139.
• Referans73 Tekin, M. (1993). Hatay Tarihi. Antakya: Hatay Kültür Turizm ve Sanat Vakfı.
• Referans74 Tekindağ, Ş. (1967). II. Bayezid Devrinde Çukur-Ova'da Nüfûz Mücadelesi. Belle¬ten, XXXI (123), 345-379.
• Referans75 Uluğ, B. (1948). Tarih Boyunca Çukurova. Mersin.
• Referans76 Uzunçarşılı, İ. H. (1975). Osmanlı Tarihi. c. II, Ankara: TTK.
• Referans77 Ünal, A., Girginer, S. (2007). Kilikya-Çukurova İlk Çağlardan Osmanlılar Dönemi’ne Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih Ve Arkeoloji, İstanbul: Homer.
• Referans78 Akkuş Yiğit, F. (2011). Memlûkler Döneminde Çukurova. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Referans79 Yinanç, R. (1989). Dulkadir Beyliği, Ankara: TTK.
• Referans80 Yücel, Y., Sevim, A. (1991). Osmanlı Klasik Döneminin Üç Hükümdarı Fatih-Yavuz-Kanuni. Ankara: TTK.