Türk Halk Hekimliğinde Hayvan Sembolizmi

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 187 - 200, 26.06.2023

Nagihan Baysal Yurdakul

https://doi.org/10.32449/egetdid.1280860

Öz

İnsanın temel ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra en önemli ihtiyaçlarından biri de kendini ifade edebilmek yani anlaşılmaktır. Tarih boyunca insanlar bu ihtiyacını sanat, nesneler ve kelimeler gibi çeşitli yollarla, onlara daha derin düşünce ve fikirleri temsil eden mistik ve derin anlamlar yükleyerek karşılamaya çalışmışlardır. Kültür, şüphesiz bu kendini ifade etme sürecini etkilemiştir. Geleneksel dünya görüşlerinin yarattığı derin anlamlar giderek somut ve simgesel biçimlere dönüşmüştür. Bir anlamda insan, algıladığı maddi dünya ile algıladığı manevi dünya arasında bir köprü kurmuştur. Sembol, görünen ile görünmeyeni birbirine bağlayan, insanların algıladıkları her iki dünyayı da ifade etmelerine olanak sağlayan bir köprüdür. Hayvan sembolizmi de toplumların hayvanların sahip oldukları birtakım özellikler üzerinden onlara yükledikleri anlamı açıklamak için kullanılan bir kavramdır. Bu sembolik anlamlar, bir toplumun kültüründe veya mitolojisinde belirli bir hayvanla ilişkilendirilen özellikler, nitelikler veya duygularla ilgilidir. Hayvanlara yüklenen bu derin anlamlardan hayatın her alanında olduğu gibi halk hekimliği uygulamalarında da faydalanılmıştır. Türk halk hekimliğinde de bu durumun örneklerine rastlamak mümkündür. Bu makalede, Türk halk hekimliğinde hayvan sembolizminin önemine odaklanılacak ve sağaltımda kullanılan hayvanların sembolik anlamları ve halk hekimliği uygulamalarına etkisi incelenecektir. Makalede, her hayvanla ilgili bütün sağaltım yöntemlerini ele almak mümkün olmadığından; okuyucuya yedi örnek hayvan üzerinden genel bir bakış sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk halk hekimliği, Hayvan sembolizmi, İnanma ve uygulamalar

Animal Symbolism in Turkish Folk Medicine

Öz

Kaynakça

• Acar, V. (2018). Moğollardan Anadolu’ya bir halk hekimliği tedavi yöntemi: deriye çekme. Lokman Hekim Dergisi, 8(1), s. 33-46.
• Acıpayamlı, O. (1974). Türkiye’de doğumla ilgili âdet ve inanmaların etnolojik etüdü. Sevinç.
• Acıpayamlı, O. (1989). Türkiye folklorunda halk hekimliğinin morfolojik ve fonksiyonel yönden incelenmesi. Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri 23-25 Kasım. Ankara: Milli Folklor Araştırmaları Dairesi, s. 1-5.
• Akçiçek, E. (1992). Anadolu halk hekimliğinde "köpek" ile ilgili olarak tatbik edilmiş ampirik uygulama ve tedavi usulleri. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri IV. Cilt, Ankara: Ofset Repromat, s.19–24.
• Akpınar, B. (2020). Sağlık- kültür ilişkisi ekseninde ocak kültürü ve halk hekimliği: Eskil-Aksaray örneği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Atasagun, G. (1996). İlahi dinlerde dini semboller. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Ateş, M. (2014). Mitolojiler ve semboller “ana tanrıça ve doğurganlık”. Milenyum.
• Ateş, F. (2019). Adana’da bulunan sağaltma ocaklarında tedavi yöntemleri ve bu ocaklarda tedavi sırasında kullanılan malzemeler. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12, 25, 71-90.
• Arık, D. (2021). Anadolu ve Çuvaş Türklerinde kurtla ilgili inanış ve uygulamalar. İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 3(2), 111-133.
• Ashırhanova, K., Aizhan Aıtım. (2021). Kazak halk hekimliğinde animistik inanca dayalı benzeri benzer ile sağaltma pratiği. Milli Folklor, 33,17,(129), 162-175.
• Bali, A. (2017). Gaziantep yöresi doğum geleneklerinde anne ve çocuk sağaltımı. Turkish Studies, 12(5), 85-110.
• Baysal, N. (2014). Gelenek ve değişim ekseninde Trabzon halk hekimliği üzerine bir araştırma. Gece Kitaplığı.
• Baysal, N., Eren A. (2022). Türk halk inanışında ve hekimliğinde akrep. Ege Üniversitesi,
• Baysan, M. (2017). Kütahya'da sağaltma ocaklarında tedavi esnasında kullanılan malzemeler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(3), 1861-1880.
• Büyükokutan Töret, A., Tuğçe Ö. (2022). Eskişehir’de bir sağaltma ocağı: Albastı. Motif Akademi Dergisi, 15(39), 677-690.
• Çoruhlu, Y. (2011). Türk mitolojisinin ana hatları. Kabalcı.
• Çoruhlu, Y. (2019a). Türk sanatında hayvan sembolizmi 2. Ötüken.
• Çoruhlu, Y. (2019b). Türk sanatında hayvan sembolizmi 1. Ötüken.
• Eliade, M. (2009). Dinler tarihine giriş. Kabalcı.
• Eliade, M. (2018). İmgeler ve simgeler. Doğubatı.
• Demir, M. (2016). Şamanizm’de hastalık kavramı ve tedavi yaklaşımları. Lokman Hekim Dergisi, 6(1), 19-24.
• Irmak, Y. (2018). Bingöl halk hekimliği. Bingöl Araştırmaları Dergisi, 5(1), 49-74.
• Jung, C. G. (2020). İnsan ve sembolleri. Kabalcı.
• Görgeç, C. (2019). Manavgat yöresinde halk hekimliği uygulamaları. SUTAD, (46), 195-219.
• Gümüş, Ş. (2019). Manisa ve Sivas yöresi sağaltım yöntemleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 43(2), 29-46.
• Karakaş, A. (2015). Osmaniye halk hekimliğinde ocaklar ve bunlara bağlı uygulamaları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(31), 320-336.
• Kardaş, R. Senbol. Türk Ansiklopedisi (I-XXXIII), XXVIII/417. Koca, S. K. (2012). Türk kültüründe sembollerin dili. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Küçükbasmacı, G. (2018). Türk mitolojisinde yılan. F. A. Turan, M. Ozan (Ed.), Türk mitolojisine giriş içinde. Gazi, 199-207.
• Küçükbasmacı, G. (2000). Kastamonu’da halk tababeti, ı̇nanış ve uygulamaları. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Gazi Üniversitesi.
• Kiyat, A. (2022). Kırgız Türklerinin halk hekimliğinde sağaltımda kullanılan malzemeler. Türkoloji Dergisi, 2(110), 49-83.
• Levy-Bruhl, L. İlkel toplumlarda mistik deneyim ve simgeler. Doğu Batı. Meriç, C. (2019). Bayramiç folkloru. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi.
• Orozobaev, M.(2012). Kırgız halk ı̇nancı ve halk hekimliği uygulamalarında yılan. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergisi, 1(15), 1-17.
• Özlü, Z. (2013). Halk hekimliğinden diş hekimliğine: 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde dişçilik mesleği (erbâb-ı esnân). Belleten, LXVII (279), 671-711.
• Roux, J. P. (2015). Eski Türk mitolojisi. BilgeSu.
• Sagalayev, A. M. (2017). Ural-Altay mitolojisinde arketipler ve semboller. Bilge Kültür Sanat.
• Sarıaydın, N. (2021). Elazığ ili Baskil ilçesi halk hekimliği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Seval, Ş. (2017). Anadolu kültüründe simge, anlam ve sağaltım boyutlarıyla “dövme”. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Işık Üniversitesi.
• Solmaz, E. (2022). Karaçay-Malkar atasözlerinde hayvan sembolizmi. Disiplinler Arası Dil Araştırmaları Dergisi, 1-13.
• Tarçın, G. (2020). Kilis halk hekimliğinde tedavi yöntemleri ve uygulamaları. Kültür Araştırmaları Dergisi, 6, 203-224.
• Uğureli, A. (2018). Halk hekimliğinde köstebek kullanımı ve köstebek ocaklarının mitolojik yansımaları. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (16), 167-173.
• Yılmaz, A. (2022). Somut olmayan kültürel miras kapsamında Safranbolu’da ocak kültürü. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Karabük Üniversitesi.