Hunting in Istanbul According to Evliyâ Çelebi’s Seyahatnâme

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 2, 427 - 467, 22.12.2023

Emre Kundakçı

https://doi.org/10.32449/egetdid.1292613

Öz

Since the earliest written and visual Turkish relics, traces of hunting in the social, religious, military, economic and political life of Turks can be found. In this study, the Istanbul section of Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi is discussed in the context of hunting activities. This study consists of an introduction and three main chapters. In the introduction, the importance and history of hunting in Turks is briefly explained. In the first main part, hunting activities in Istanbul throughout history are discussed within the scope of the information contained in the first volume of Evliyâ Çelebi's Seyahatnâme. While the information that is scattered and intertwined in the text is handled on the axis of hunting regions, the animals hunted and used for hunting, hunting tools and methods, hunting customs and beliefs are mentioned. In addition, information about the hunting tradesmen in Istanbul and the hunting activities carried out by these tradesmen is also given. In the second main part, the vocabulary of hunting animals identified in the text was determined and a glossary was created, along with information about the origins of animal names. In the third main part, vocabulary was classified into subcategories under two main sections as land and sea animal names, and tabulated in a way suitable for comparison in terms of their origins/structures. Also, remarks have been made for animal names of Turkish origin in terms of their historical usage.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Seyahatname, Istanbul, hunting, hunting animals, vocabulary

Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’ne Göre İstanbul’da Avcılık

Öz

Türklerin sosyal, dinî, askerî, iktisadi ve siyasi hayatında avcılığın izlerine ilk yazılı ve görsel Türk yadigârlarından itibaren rastlanılır. Bu çalışmada, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nin İstanbul kısmı avcılık faaliyetleri bağlamında ele alınmıştır. Bu çalışma, giriş ve üç ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Türklerde avcılığın önemi ve tarihi kısaca aktarılmıştır. Birinci ana bölümde Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nin birinci cildinde yer alan bilgiler dâhilinde tarih boyunca İstanbul’daki avcılık faaliyetleri ele alınmıştır. Metin içerisinde dağınık ve iç içe verilen bilgiler, av bölgeleri ekseninde ele alınırken avlanan ve av için kullanılan hayvanlar, av alet ve yöntemleri; avcılık âdet, inanışları aktarılmıştır. Ayrıca İstanbul’da yer alan avcı esnaf ve bu esnafın yürüttüğü avcılık faaliyetleri hakkında da bilgi verilmiştir. İkinci ana bölümde, kapsam dâhilinde ele alınan metinde tespit edilen av hayvanları söz varlığı belirlenerek sözlükçe oluşturulmuş, hayvan isimlerinin kökenleri ile ilgili bilgiler aktarılmıştır. Üçüncü ana bölümde ise bu söz varlığı; kara ve deniz hayvanı isimleri olarak iki ana başlık altında alt kategorilere ayrılarak tasnif edilmiş, kökenleri/yapıları bakımından karşılaştırmaya uygun şekilde tablolaştırılmıştır. Tabloların altlarında, tespit edilen Türkçe hayvan isimlerinin tarihsel süreçte kullanımına dair notlar yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Seyahatname, İstanbul, avcılık, av hayvanları, söz varlığı

Kaynakça

• Acaroğlu, M. T. (2016). Türkçeden Bulgarcaya geçen kelimeler sözlüğü. Trakya Üniversitesi.
• Ahmed Vefik Paşa (2000). Lehce-i Osmânî. Recep Toparlı (Hzl.). TDK.
• Alyılmaz, C. (2013). Türk kültüründe kaplumbağa. Ü. Gürsoy, F. G. Dilek, D. Ergönenç Akbaba, F. Ersoy, Y. Kartallıoğlu, H. Yazıcı Ersoy (Ed.). Prof. Dr. Leyla Karahan Armağanı içinde (s. 141-164). Akçağ.
• Alyılmaz, C. (2021). Bilge Tonyukuk yazıtları. TDK.
• Aslan, M. (2020). Kitab-ı Tercüme-i Tezkire-i Davud fi İlmi’t-Tıbb. TDK.
• Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi. (4 Cilt). TDK.
• Ayverdi, İ. (2016). Misalli büyük Türkçe sözlük (Kubbealtı Lugatı) (Cilt1-3). Kubbealtı.
• Batmanov, İ. A. ve Kunaa, A. Ç. (1963). Pamyatniki drevnetyurskoy pis’mennosti tuvı I. Kızıl.
• Battal, A. (1934). İbnü-Mühennâ lûgati. Devlet Matbaası.
• Bilge, R. (1945). İstanbul kütüphanelerinde bulunan baznameler. İ.Ü. Türkiyat Mecmuası, VIII(8), 169-182.
• Bingel, F. (2016). Deniz biyolojisi ve balıkçılık ilgi alanındaki bazı terimler ve tanımları. 16.10.2023 tarihinde http://old.ims.metu.edu.tr/DenizSozluk/index_tr.html adresinden edinilmiştir.
• Boeschoten, H. (2023). A dictionary of early middle Turkic. Brill.
• Caferoğlu, A. (1972). Türklerde av kültü ve müessesesi. VII. Türk Tarih Kongresi - 25-29 Eylül 1970 - Kongreye Sunulan Bildiriler: C 1. (169-175). TTK.
• Çağbayır, Y. (2017). Ötüken Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Ötüken.
• Çoruhlu, Y. (1995). Türk sanatında hayvan sembolizmi. Seyran.
• Çoruhlu, Y. (2002. Türk mitolojisinin anahatları. Kabalcı.
• Dankoff, R. (2004). Evliya Çelebi seyahatnamesi okuma sözlüğü. (Semih Tezcan, Çev.). Sanat.
• Dankoff, R., Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2006). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi topkapı sarayı kütüphanesi Bağdat 304 yazmanın transkripsiyonu - Dizini: I. Kitap. Yapı Kredi.
• Derleme Sözlüğü (Cilt I-XII) (1993). TDK.
• Dever, A. ve İslam, A. (2015). Tarihsel süreç içerisinde Türk kültüründe spor algısı. Manas Sosyal Araştırma Dergisi, 4(5), 46-61.
• Divitçioğlu, S. (2000). Kök Türkler (Kut, Küç ve Ülüg). Yapı Kredi.
• Doerfer, G. (1963-1973) Türkische und Mongolische elemente im Neupersischen. Unter besonderer Berücksichtigung älterer Neupersischer Geschichtsquellen, vor allem der Mongolen und Timuridenzeit (4 Cilt). Wiesbaden.
• Doerfer, G. (1963-1973). Türkische und Mongolische elemente im Neupersischen. Unter besonderer Berücksichtigung älterer Neupersischer Geschichtsquellen, vor allem der Mongolen und Timuridenzeit (4 Cilt). Wiesbaden.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. TDK.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. (2. baskı). Bizim Büro.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. Kabalcı.
• Furat, A. (2013). İslam hukukunda “Avcılık” (Fıkıh Kitaplarındaki Kitabu’s-Sayd Bahsinden Modern Avcılığa Bakış). Ekev Akademi Dergisi, 17(55), 225-242.
• Grønbech, K. (1959). The steppe region in world history. Acta Orientalia, XXIII, 43-56.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü (2 Cilt). TDK
• Güven, Ö. ve Hergüner, G. (1999). Türk kültüründe avcılığın temel dayanakları. PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 5, 32-38.
• Hacammatov, A. ve Albörüyev Ş. (1959). Qumuqlanı Yır Xaznası. Mahaçqala.
• Hacıgökmen, M. A. (2012). Türkiye Selçuklularında Avcılık. Kömen.
• Hacıgökmen, M. A. (2018). Selçuklularda Av Merasimleri ve Emir-i Şikarlar. SUTAD,43, 325-339.
• Halasi-Kun, T., Golden, P., Ligeti, L. ve Schütz, E. (2000). The King’s Dictionary, The Rasûlid Hexaglot: Fourteenth Century Vocabularies in Arabic, Persian, Turkic, Greek, Armenian and Mongol. (Peter Golden, Ed.). Brill.
• Hambis, L. (1957). Notes sur trois tribus de l’Yenissei supériéur: Les Us, Qapganas et Telengüt. Journal Asiatique, CCXLV, 25-36.
• Hamilton, J. R. (1998). Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası. (Ece Korkut ve İsmet Birkan, Çev.). Simurg.
• İzbudak, V. (1936). Atalar Sözü. TDK.
• Kahane, H., Kahane, R. ve Tietze, A. (1958). The Lingua Franca in the Levant. University of İllinois Press.
• Karaağaç, G. (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü. TDK.
• Kartay, D. (2019). Türk İzci Köpeği Zağar. Sergi.
• Keskin, Y. Z. (2007). Hadislere Göre Avcılık ve Avlanma Esasları. Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD), 5(1), 33-48.
• Koç, B. (2006). Tanzimat Sonrası Hukuk Metinlerinde Çevre Bilincinin Arka-planı Olarak “Av Yasak ve Sınırlılıkları” Üzerine Bazı Düşünceler. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 19, 271-281.
• Kur’an-ı Kerîm (1973). DİB.
• Mau-Tsai, L. (1958). Die Chinesischen Nachrichten zur Geschichte der Ost-Türken (T’u-küe) I (Text). Harrassowitz.
• Ni’metullah A. (2015). Lügat-i Ni’metullah. Adnan İnce (Hzl.). TDK.
• Onay, İ. (2015). İslam Öncesi Türk Kültüründe Avcılığın Temelleri ve İktisadi, Askeri, Dini Değeri. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi, 8(41), 516-525.
• Orkun, H. N. (1994). Eski Türk Yazıtları. TDK.
• Ögel, B. (1991). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi - Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre. TTK.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi I. TTK.
• Öztürk, N. (2008). Osmanlı Kroniklerinde Av. Gürsoy-Naskali, E. ve Altun, H. O. (Ed.) Av ve Avcılık Kitabı içinde (1. bs., s. 65-71). Kitabevi.
• Redhouse, Sir J. (2000). Redhouse Türkçe/Osmanlıca-İngilizce Sözlük. SEV.
• Ross, E. D. (1994). Kuş İsimlerinin Doğu Türkçesi, Mançuca ve Çince Sözlüğü. (Emine Gürsoy Naskali, Çev.). TDK.
• Roux, J. P. (1998) Türklerin ve Moğolların Eski Dini, çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Said Polat, Göçebe Türklerde Avcılık. Gürsoy-Naskali, E. ve Altun, H. O. (Ed.) Av ve Avcılık Kitabı içinde (1. bs., s. 59-60). Kitabevi.
• Seyhülislâm Mehmed Esad Efendi (2022). Lehcetü’l-Lügât. H. Ahmet Kırkkılıç (Hzl.). TDK.
• Sümer, F. (1953). Türklerde avcılık. Resimli Tarih Mecmuası, 4(12), 2403-2407.
• Şemsettin Sâmî (2004). Kâmûs-ı Türkî. Kapı.
• Şemsettin Sami (2013). Kâmûs-ı Türkî. Kapı.
• Şükrü, Y. (1988). İslam’da avcılık. Gelişim.
• Şükürov, Q. (2009). Safevîlerde av geleneğinin oluşumu ve I. Şah İsmail dönemi av merasimleri. Acta Turcica, 1(1), 56-71.
• Tarama sözlüğü (Cilt I-VI) (1995). TDK.
• Tekin, T. (2004a). The first Altınköl inscription. Y. Emine ve Demir N. (Hzl.), Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri (1. bs., s. 537-554). Öncü.
• Tekin, T. (2004b). Hemçik ÇırgakıYazıtı. Y. Emine ve Demir N. (Hzl.), Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri (1. bs., s. 578-587). Öncü.
• Tietze, A. (2021). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati (2. bs., Cilt I-VIII), Y. Emine ve Demir N. (Ed.). Türkiye Bilimler Akademisi.
• Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. TDK.
• Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. TDK.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Güncel Türkçe sözlük. 16 Ekim 2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.
• User, H. (2007). Runik harfli Türk yazıtlarında av. Dil Araştırmaları Dergisi, 1(1), 49-599.
• Üçbaş, K. (1999). Avcının temel eğitim kitabı. 4 Renk.
• Vernadsky, G. (1938). The scope and contents of Chingis Khan’s Yasa. Harvard Journal of Asiatic Studies, 3(3/4), 337-360.
• Yalçın, S. K. (2018). “Yengeç” sözcüğünün etimolojisi üzerine bir değerlendirme. Tarih Okulu Dergisi (TOD), 11(35), 396-405.
• Yılmaz-Önder, S. (2009). Oğuz resmi ile avlanma. Acta Turcica, 1(1), 12-21.
• Yılmaz, O. ve Ertuğrul, M. (2011). Some morphological traits of the zagar (erect-ear) Dog in Turkey. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(2), 107-112.