Kırgız Edebiyatında Çeviri Faaliyetleri: 1920’li, 30’lu Yıllar

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 2, 523 - 541, 22.12.2023

Ayşe Şener

https://doi.org/10.32449/egetdid.1323325

Öz

Modern Kırgız edebiyatı, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde ortaya çıkmış ve büyük ölçüde Sovyet estetiğinin ekseninde gelişmiştir. Kırgızlarda yazılı edebiyatın ileri bir tarihte ortaya çıkmasıyla ilişkili olarak edebiyatın yenileşmesinde farklı hususiyetlerin devreye girmesi dikkat çekmektedir. Bu noktada çeviri faaliyetleri, yazarların farklı edebî anlayışları tanıma ve alımlamasına imkân sağlayan bir alan olarak edebî faaliyetlere rehberlik etmiştir. Bundan hareketle bu çalışmada Kırgız edebiyatının başlangıç yıllarında yapılan çeviriler, çevirileri yapan şahsiyetler, edebiyat ve çeviri ilişkisi bağlamında değerlendirilmiştir. Çalışma edebiyatta çevirinin önemini öne çıkarmakla birlikte edebiyatın yenileşmesinde çevirinin etkinliğini Kırgız edebiyatı özelinde ortaya koymaktadır. Çalışmada doküman ve betimsel analiz yöntemi ile söz konusu yıllar arasında yapılan çeviriler kütüphane katalogları ve çeşitli kaynaklar yoluyla taranmış ve irdelenmiştir. Neticede Kasım Tınıstanov, Kasımalı Bayalinov, Sıdık Karaçev, Mukay Elebayev gibi Kırgız yazılı edebiyatının ilk kalemlerinin çeviri ile hemhâl olduğu ve modern Kırgız edebiyatının oluşum ve gelişim aşamasında çevirinin öneminin farkında hareket ettikleri görülmektedir. 1920’li yıllarda başlayan çeviri faaliyetlerinin edebî sürece parelel olarak 1930’lu yıllarda hız kazandığı, Batı edebiyatından özellikle Rus edebiyatından pek çok klasik eserin Kırgızcaya çevrildiği görülmektedir. 1930’lu yıllarda dünya edebiyatının bazı klasik eserlerinin de çevrilmeye başlanması sonraki yıllarda yapılacak ciddi çevirilere yol açması ile değerlidir.

Anahtar Kelimeler

Dünya edebiyatı, Batı edebiyatı, Rus edebiyatı, Kırgız edebiyatı, çeviri

Literary Translation in Kyrgyz Literature: 1920s and 1930s

Öz

The literature of modern Kyrgyzstan emerged during the first quarter of the 20th century, predominantly influenced by Soviet aesthetics. It is noteworthy that as written literature among the Kyrgyz emerged at a later date, different characteristics came into play in the renewal of literature. Within this context, translation served as a guiding force, providing a space for authors to encounter and assimilate diverse literary perspectives. Thus, this study aimed to evaluate the translations undertaken during the initial years of Kyrgyz literature, the individuals involved in the translation process, and the interconnectedness of literature and translation. The study highlighted the importance of translation in literature, specifically focusing on its effectiveness in the revitalization of Kyrgyz literature. Employing document and descriptive analysis methods, the study examined the translations carried out between the specified years, drawing upon library catalogs and various sources for comprehensive scrutiny. As a result, it was found that esteemed figures such as Kasym Tynystanov, Kasymali Bayalinov, Sidik Karachev, and Mukay Elebayev were involved in translation and were aware of the importance of translation in the formation and development of modern Kyrgyz literature. Translation endeavors, which commenced in the 1920s, gained impetus parallel to the literary movement in the 1930s, resulting in the translation of numerous classical works, particularly from Russian and Western literature, into the Kyrgyz language. Furthermore, the translation of select literary masterpieces from various global traditions during the 1930s paved the way for subsequent substantial literary translation.

Anahtar Kelimeler

World literature, Western literature, Russian literature, Kyrgyz literature, translation

Kaynakça

• Akmataliyev, A. (2017a). Kırgız adabiyat tarıhı. Cilt VI. Kut-Ber.
• -----. (2017b). Kırgız adabiyat tarıhı. Cilt VII. Kut-Ber.
• Alimov, B. (2013). Adabiyat. Sharq.
• Anamur, H. (2013). Başlangıcından bugüne Fransızcadan Türkçeye yapılmış çeviriler ile Fransız düşünürler, yazarlar, sanatçılar üzerine, Türkçe yayınları içeren bir kaynakça denemesi. Gündoğan.
• Artıkbayev, K. (2013). XX. yüzyıl Kırgız edebiyatı tarihi. (Mayramgül Dıykanbay, Akt.) Bengü.
• Asanaliyev, K. (1977). Ordon ordo. Kırgızstan.
• Çekmenev, N. (2017). Gogol cana Kırgız adabiyatı. A. Akmataliyev, A. Kadırmanbetova, N. Iysayeva (Haz.). Klassikalık İzildöölör içinde (s. 205-210). Print-Ekspress.
• Duman, G. B. (2012). Rus edebiyatı tesirinde gelişen çağdaş Kırgız edebiyatına genel bir bakış. Uluslararası Türk ve Dünya Edebiyatında Etkileşimler Sempozyum Kitabı içinde (s. 95-100). Ankara.
• Göktürk, A. (2014). Çeviri (Dillerin Dili). YKY.
• Kara, V. S. (2010). Tarihsel değerlendrimeler ışığında Türkiye’de çeviri etkinliği. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6 (1). 94-101.
• Kerimcanova, B. (1951). Kırgız adabiyatı cönündögü makalalar cıynagı. Kirgizgosizdat.
• Kulbatırov, D. (2017a). Ata mekendik soguş cana andan kiyinki mezgildegi körköm kotormonun tarıhınan. A. Akmataliyev, A. Kadırmanbetova, N. Iysayeva (Hz.). Klassikalık İzildöölör içinde (s. 34-77). Print-Ekspress.
• -----. (2017b). Yevgeniy Onegindin Üç Kotormosu. A. Akmataliyev, A. Kadırmanbetova, N. Iysayeva (Haz.). Klassikalık İzildöölör içinde (s. 78-121) Print-Ekspress.
• -----. (2017c). V. V. Mayakovskiy cana Kırgız poeziyası. A. Akmataliyev, A. Kadırmanbetova, N. Iysayeva (Haz.). Klassikalık İzildöölör içinde (s. 122-175). Print-Ekspress.
• İmanaliyev, K. (1990). Kırgız Sovet adabiyatı II. Bölük. Mektep.
• Rısaliyev, K. (2017) Üç akındın ırlarının kotormoloru cönündö söz. A. Akmataliyev, A. Kadırmanbetova, N. Iysayeva (Haz.). Klassikalık İzildöölör içinde (s. 258-283). Print-Ekspress.
• Sadıkov, A. (1987). Kırgız Sovet adabiyatının tarıhı. İlim.
• Samaganov, C. (2017a). Kotormogo könül buruu kerek. A. Akmataliyev, A. Kadırmanbetova, N. Iysayeva (Haz.). Klassikalık İzildöölör içinde (s.7-14). Print-Ekspress.
• -----. (2017b). Maksim Gorkiy cana Kırgız Adabiyatı. A. Akmataliyev, A. Kadırmanbetova, N. Iysayeva (Hz.). Klassikalık İzildöölör içinde (s.196-204). Bişkek: Print-Ekspress.
• Şener, A. (2022). Sovyet dönemi Kırgız romanında ideolojik tipler. [Yayımlanmamış doktora tezi].Trakya Üniversitesi.
• Şengül, A. (2022). Çeviri ve edebiyat: edebî yenilik ve sürdürülebilirlik açısından çevirinin rolü. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12 (4), 2418-2424. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1189285
• Tanpınar, A. H. (2009). XIX. asır Türk edebiyatı tarihi. (5. Bs.) YKY.
• -----. (2011). Edebiyat üzerine makaleler.( 9. Bs.) Dergâh. Türk Dil Kurumu (2023). Güncel Türkçe sözlük. Erişim Tarihi (24. 05.2023). https://sozluk.gov.tr
• Ukayev, K. (2017). Erkindiktin genialduu akını. (Haz. A. Akmataliyev, A. Kadırmanbetova, N. Iysayeva (Haz.). Klassikalık İzildöölör içinde (s. 250-257). Print-Ekspress.
• Yener, S. ve Duran, H. (2010). Avrupa Birliği ülkelerinin ulusal marşlarının sosyo-kültürel ve müzikal açıdan incelenmesi. Journal of İnstitute of Fine Arts, (24), 185-206.
• Yücel, F. (2007). Tarihsel ve kuramsal açıdan çeviri edimi. Dost.