Fransa Elçisi Kont Césy’nin Notlarında 1630 Tarihli Osmanlı-Lehistan Barışı ve İstanbul Diplomasisi

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 1, 73 - 103, 28.07.2022

Mahmut Halef Cevrioglu

https://doi.org/10.18513/egetid.1148711

Öz

Son yıllarda gelişen Osmanlı siyasi tarihi literatürü, XVI. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların barışçıl bir dış politika izlediğine işaret etmiştir. Mevcut çalışma, XVII. yüzyılın ilk yarısında bu anlayışın bir uzantısı olarak Osmanlıların serhat bölgesinde barış anlaşmaları imzalamaya başladığına dikkat çekmektedir. Vaka analizi olarak seçilen 1630 yılı Osmanlı-Leh muahedesi örneği, hem Osmanlıların Rumeli serhaddinde yürüttüğü müzakerelere hem de Leh elçisi Aleksander Piaseczyński’nin şahsen bulunduğu İstanbul’da yapılan barış görüşmelerine odaklanmaktadır. Kaynak olarak İstanbul’da bulunan Avrupalı elçilerin raporları seçilmiş ve bilhassa Fransa elçisi Kont Césy’nin Leh otoriterlerle irtibatı muahedenin arka planına dair aydınlatıcı olmuştur. Nihayetinde iki tarafın da Kazak ve Tatar akınlarının durmasına ilişkin taleplerinin uzun vadede karşılıksız kalması, Osmanlı idaresinin barışın formel/resmi tarafıyla değil de birden fazla cephede savaştan kaçınmak ve siyasi çıkarlarını korumak için sulh yenilemekle ilgilendiğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı muahedeleri, Yeniçağ Osmanlı-Lehistan diplomasisi, Tatarlar, Kazaklar, Aleksander Piaseczyński

The Ottoman-Polish Peace of 1630 in the Correspondence of the French Ambassador Comte de Césy and Diplomacy in Istanbul

Öz

Ottoman diplomatic historians have recently suggested that the Ottomans pursued a peaceful foreign policy in the second half of the sixteenth century. The present study argues that such a suggestion reflected itself in the frontier negotiations between the Ottomans and their neighbours in the first half of the seventeenth century. In the case study of the 1630 Ottoman-Polish peace, both the peace negotiations carried out on the Ottoman frontier and the diplomatic dealings of the Polish envoy Aleksander Piaseczyński in Istanbul have been highlighted. Reports of European diplomats in Istanbul, especially the undated documents left behind by the French Ambassador in Istanbul, Comte de Césy regarding Ottoman-Polish relations during the period under study were chosen as the source group. This contribution discusses, by pointing to the failure of both sides to stop Tatar and Cossacks raids, that the Ottomans were not so much interested in concluding an official treaty as in renewing a perfunctory peace in order to avoid war on two fronts and, hence, to preserve their political interests.

Anahtar Kelimeler

Ottoman peace treaties, Early modern Ottoman-Polish diplomacy, Tatars, Cossacks, Aleksander Piaseczyński

Kaynakça

• "Abrahamowicz 1959 Zygmunt Abrahamowicz, Katalog Dokumentów Tureckich, Dokumenty do Dziejów Polski i Krajów Ościennych w Latach 1455-1672, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Varşova."
• "Acta Nuntiaturae 1992 Acta Nuntiaturae Polonae, XXIV-1, Honoratus Visconti 1630-1636): Vol. 1 (20 IV 1630 - 26 VII 1631), haz. Wojciech Biliński, Fundacja Lanckorońskich, Roma."
• "Aycibin 2007 Zeynep Aycibin, Kâtib Çelebi, Fezleke (Tahlil ve Metin), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul."
• "Aycibin 2016 Zeynep Aycibin, Kâtib Çelebi, Fezleke [Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655)], Çamlıca Yayınları, I-II, İstanbul."
• "Bayır 1994 Önder Bayır, IV. Murad’ın Hatt-ı Hümayunları, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1994."
• "Hasan Bey-zâde 2004 Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, Hasan Bey-Zade Tarihi: Metin ve İndeks, haz. Nezihi Aykut, TTK, III, Ankara 2004."
• "Kołodziejczyk 1999 Dariusz Kołodziejczyk, Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th Century): An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents, Brill, Leiden-Boston-Köln 1999."
• "Kołodziejczyk 2011 Dariusz Kołodziejczyk, The Crimean Khanate and Poland-Lithuania: International Diplomacy on the European Periphery (15th-18th Century), A Study of Peace Treaties Followed by an Annotated Edition of Relevant Documents, Brill, Leiden-Boston."
• "Naîmâ 2007 Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Na’îmâ, haz. Mehmet İpşirli, TTK, III, Ankara 2007. "
• "Turan 1961 Şerafettin Turan, “XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun İdarî Taksimatı (H. 1041/M. 1631-32 tarihli bir idarî taksimat defteri)”, Atatürk Üniversitesi 1961 Yıllığı’ndan ayrı basım, s. 201-232."
• VV. Velyaminov-Zernov, Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar, haz. A. Melek Özyetgin-İlyas Kamalov, TTK Yayınları, Ankara.
• "Anafarta 1979 Nigar Anafarta, Osmanlı İmparatorluğa ile Lehistan (Polonya) arasındaki münasebetlerle ilgili tarihi belgeler. Historical documents concerning relations between the Ottoman Empire and Lehistan (Poland), İstanbul."
• "Atçıl 2015 Zahit Atçıl, State and Government in the Mid-Sixteenth Century Ottoman Empire: the Grand Vizierates of Rüstem Pasha (1544-1561), The University of Chicago, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Chicago, Illinois."
• "Avunduk 2008 Abdullah M. Avunduk, “Rumeli Hisarı”, DİA, XXXV, s. 238."
• "Başer 2010 Alper Başer, Bucak Tatarları (1550-1700), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Afyonkarahisar."
• "Bayerle 1980 Gustav Bayerle, “The Compromise at the Zsitvatorok”, Archivum Ottomanicum, VI, s. 5-54."
• "Berindei 1977 Mihnea Berindei, “La Porte ottomane face aux Cosaques zaporogues 1600-1637”, Harvard Ukrainian Studies, I/3, s. 273-307."
• "De Groot 1978 Alexander H. De Groot, The Ottoman Empire and the Dutch Republic: A History of the Earliest Diplomatic Relations 1610-1630, Nederlands historisch-archaeologisch instituut te Istanbul, Leiden (revised ed. 2012)."
• "Değirmenci 2012 Tülün Değirmenci, “Sözleri Dinlensin, Tasviri İzlensin: Tulû‘î’nin Paşanâme’si ve 17. Yüzyıldan Eşkıya Hikâyeleri”, Kebikeç, 33, s. 127-147."
• "Doğan 2017 Güner Doğan, “Venediklü ile Dahi Sulh Oluna” 17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik İlişkileri, İletişim, İstanbul."
• "Emecen 2019 Feridun M. Emecen, “Topal Receb Paşa”, DİA, Ek-2, 419-421."
• "Ercan 2019 Hüseyin Onur Ercan, Pasarofça Antlaşması (1718) ve Diplomasi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul."
• "Fekete 1932 Lajos Fekete, Türkische Schriften aus dem Archive des Palatins Nikolaus Esterházy 1606–1645, Budapeşte."
• "Florya 1998 Boris N. Florya, “Osmanskaya Imperiya, Krım i Stranıy Vostoçnoy Evropıy v 20-x — naçale 30-x gg. XVII v.”, Osmanskaya Imperiya i Stranıy Tsentral’noy, Vostoçnoy i Yugo-vostoçnoy Evropıy v XVII v.: Çast’ I, ed. G.G. Litavrin, L. E. Semenova, S. F. Oreşkova ve B. N. Florya, Rossiyskaya Akademiya Nauk, Moskova, s. 96-114."
• "Florya 2004 Boris N. Florya, “Foma Kantakuzin i ego rol’ v razvitii Russko-Osmanskih otnoşeniy v 20-30-h gg. XVII v.”, Rossiya i Hristianskiy Vostok, II-III, İndrik, Moskova, s. 248-287."
• "Frost 2000 Robert Frost, The Northern Wars: 1558–1721, Longman, Singapore 2000."
• "Gencer 1997 Ali İhsan Gencer, “Çatalcalı Hasan Paşa”, DİA, XVI, 335."
• "Gemil 1973 Tahsin Gemil, “La Moldavie dans les traités de paix ottomano-polonais du XVIIe siècle (1621-1672)”, Revue Roumaine d’Histoire, XII, s. 687-714."
• "Gruşevskiy 1956 Mihaylo S. Gruşevskiy, Istoriya Ukrayni-Rusi, t. 8, Knigospilka, New York 1956."
• "Güngörürler 2016 Selim Güngörürler, Diplomacy and Political Relations between the Ottoman Empire and Safavid Iran, 1639-1722, Georgetown University, Graduate School of Arts and Sciences, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Washington (DC)."
• "Güngörürler 2020 Selim Güngörürler, “Islamic Discourse in Ottoman-Safavid Peacetime Diplomacy after 1049/1639”, Historicizing Sunni Islam in the Ottoman Empire, c. 1450-c. 1750, yay. haz. Tijana Krstić ve Derin Terzioğlu, Brill 2020, s. 479-500."
• " The Treaties of Carlowitz (1699): Antecedents, Course and Consequences, yay. haz. Colin Heywood ve Ivan Parvev, Brill, Leiden."
• "Işıksel 2012 Güneş Işıksel, La politique étrangère ottomane dans la seconde moitié du XVIe siècle: le cas du règne de Selîm II (1566-1574), École des Hautes Etudes en Sciences Sociales, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Paris."
• "Işıksel 2016 Güneş Işıksel, La diplomatie ottomane sous le règne de Selîm II: paramètres et périmètres de l’Empire ottoman dans le troisième quart du XVIe siècle, Peeters, Paris-Louvain-Bristol."
• "Ivanics 2001 Mária Ivanics, “Review Article: Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th—18th Century). An Annotated Edition of ‘ahdname and Other Documents. The Ottoman Empire and its Heritage. Politics, Society and Economy. Vol. 18 by Dariusz Kołodziejczyk, Suraiya Faroqhi, Halil İnalcık”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 54, no. 2/3, s. 367-72."
• "Kangal 1999 Selmin Kangal (haz.), Savaş ve Barış: 15-19 Yüzyıl Osmanlı-Lehistan İlişkileri, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara."
• "Kolçak 2017 Özgür Kolçak, “XVII. Yüzyıl Osmanlı-Habsburg Diplomasi Tarihine Bir Katkı: 1664 Vasvar Antlaşması’nın Tasdik Sürecine Dair Yeni Bulgular”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 22.43, s. 25-88."
• "Kołodziejczyk 2012 Dariusz Kołodziejczyk, “Between Universalistic Claims and Reality: Ottoman Frontiers in the Early Modern Period”, The Ottoman World, ed. Christine Woodhead, Routledge, Londra ve New York."
• "Lockhart 2004 Paul Douglas, Sweden in the Seventeenth Century, Palgrave Macmillan, Basingstoke, Hampshire ve New York."
• "Meredith-Owens 1961 G. Meredith-Owens, “Ken'ān Pasha's Expedition against the Cossacks”, The British Museum Quarterly, 24 (3/4), s. 76-82."
• "Milewski 2017 Dariusz Milewski, “Negotiations instead of War: Polish-Ottoman Diplomatic Contacts in 1627–1630”, Türkiye-Polonya İlişkilerinde “Temas Alanları” (1414–2014) Uluslararası Konferansı Bildiriler Kitabı, ed. Hacer Topaktaş ve Natalia Królikowska, TTK, Ankara, s. 229–250."
• "Norrman 1943 David Norrman, Gustav Adolfs Politik mot Ryssland och Polen under Tyska Kriget (1630-1632), Almqvist-Wiksells Boktryckeri, Uppsala."
• "Ostapchuk 1989 Victor Ostapchuk, The Ottoman Black Sea frontier and the relations of the Porte with the Polish-Lithuanian Commonwealth and Muscovy, 1622-1628, Harvard University The Graduate School of Arts and Sciences, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Cambridge, Massachusetts"
• "Ostapchuk 2001 Victor Ostapchuk, “The Human Landscape of the Ottoman Black Sea in the Face of the Cossack Naval Raids”, Oriente Moderno, Nuova serie, Anno 20 (81), Nr. 1, s. 23-95."
• "Pilipçuk 2015 Yaroslav V. Pilipçuk, “Krımskoe Hanstvo i Reç’ Pospolitaya v Pravlenie Sigizmunda III Vaza”, Nauçnıy Tatarstan, 3, s. 82-102."
• "Petritsch 2011 Ernst Dieter Petritsch, “Vom Tribut zum Ehrengeschenk: Friedensbemühungen zwischen Hamburgern und Osmanen im 16. und 17. Jahrhundert”, Si vis pacem ...? Bemühungen um Frieden und Friedenssicherung im pannonischen Raum vom Mittelalter bis zur Gegenwart: Tagungsband der 17. Schlaininger Gespräche 1997 (22.-25. September 1997), ed. Rudolf Kropf ve Margarete Wagner, Wissenschaftliche Arbeiten aus dem Burgenland, Eisenstadt, s. 65-77."
• "Rohdewald 2016 Stefan Rohdewald, “„bu sulh u salah mukarrer ve mü’ebbed“ /„Pax perpetua“? Polnisch-litauische Friedensformeln und Allianzen mit Osmanen und Krimtataren bis 1790”, Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung, 65, H. 2, s. 167-192."
• "Sudár 2019 Balázs Sudár, “The Story of Mürteza Pasha”, Şerefe: Studies in Honour of Prof. Géza Dávid on His Seventieth Birthday, yay. haz. Pál Fodor, Nándor E. Kovács ve Benedek Péri, Research Center for the Humanities, Hungarian Academy of Sciences, Budapeşte, s. 339-357."
• "Tongas 1942 Gérard Tongas, Les relations de la France avec l’Empire ottoman durant la première moitié du XVIIe siècle et l’ambassade à Constantinople de Philippe de Harlay, Comte de Césy (1619-1640), F. Boisseau, Toulouse."
• "Topaktaş 2014 Hacer Topaktaş, Osmanlı-Lehistan diplomatik ilişkileri: Franciszek Piotr Potocki'nin İstanbul elçiliği (1788-1793), TTK, Ankara 2014."
• "Wilson 2009 Peter H. Wilson, The Thirty Years War: Europe’s Tragedy, The Belknap (Harvard University) Press, Cambridge, Massachusetts"