İzmir ve Havalisinde Amerikan Singer Manufacturing Company’e Karşı Boykot Hareketi (1910-1911)

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 1, 305 - 331, 28.07.2022

Feyza Kurnaz Şahin

https://doi.org/10.18513/egetid.1148756

Öz

Bu çalışmanın amacı 1910-1911 yıllarında İzmir ve havalisinde Amerikan Singer Manufacturing Company’e (SMC) karşı başlayan boykotu irdelemek olarak tanımlanır. Çalışmada Singer boykotu çerçevesinde yabancılara yönelen tepki ve bunun İzmir ve çevresindeki etkileri de incelendi. Osmanlı Devleti’nde ilk boykot 1908’de Bosna-Hersek’in Avusturya tarafından ilhakı sebebiyle başladı. Bilahare Girit meselesinden dolayı 1910-1911’de Yunan boykotu ortaya çıktı. Yunan boykotunun bir uzantısı olarak 1910’da Aydın vilayetinde, Amerikan SMC’ye karşı da bir boykot zuhur etti. Boykotun sebebi şirketin çalışanlarının büyük bölümünün Yunanlı olmasıydı. İzmir Boykotaj Cemiyeti, şirketin Yunan uyruklu çalışanlarının işten çıkarılmasını istedi. SMC, Osmanlı topraklarındaki işlerinin aksayacağı gerekçesiyle çalışanlarını korudu. Neticede İzmir ve havalisinde ve bilahare Ayvalık’ta şirkete karşı boykot başladı. Boykot, Amerikan Sefareti ile Osmanlı bürokratik makamları arasında gerginliğe yol açtı. SMC’ye yönelik boykot Amerika’ya bir tepki olmaktan daha ziyade Yunan boykotu çerçevesinde değerlendirilmelidir. Çalışmanın temel kaynaklarını Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi belgeleri ve dönemin süreli yayınları oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Boykot, İzmir, Amerika, Singer Dikiş Makineleri Şirketi, Osmanlı Devleti

The Boycott Movement Against the American Singer Manufacturing Company in İzmir and its Neighbourhood (1910-1911)

Öz

The purpose of this study was defined as to examine the boycott starting against the American Singer Manufacturing Company (SMC) in İzmir and its neighbourhood in the years 1910-1911. Within the frame of the Singer boycott, the reaction against foreigners and its influence in İzmir and around were also analysed in the study. The first boycott in the Ottoman State started due to the annexation of Bosnia-Herzegovina by Austria in 1908. Afterwards, the Greek boycott occurred because of the Crete issue in 1910-1911. As an extension of the Greek boycott, a boycott arose also against the American SMC in Aydın province in 1910. The reason for the boycott was that most of the company employees were Greek. İzmir Boykotaj Cemiyeti (İzmir Boycott Association) asked for dismissal of the Greek citizens working for the company. SMC protected its employees for the reason that its works would not be failed in Ottoman lands. Eventually, the boycott started against the company in İzmir and its neighbourhood and later in Ayvalık. The boycott caused a tension between American Embassy and Ottoman bureaucratic positions. The boycott against SMC should be evaluated in the scope of Greek boycott rather than a reaction against America. The main sources of the study were the Ottoman Archive Documents of the State Archives Department of the Presidency and periodicals of the time.

Anahtar Kelimeler

Boycott, İzmir, America, Singer Manufacturing Company, Ottoman State.

Kaynakça

• "Açıkses 2002 Erdal Açıkses, “Türk-Amerikan Münasebetlerinin Değerlendirilmesi”, Türkler, Cilt XIII, (Edt. Hasan Celal Güzel), Yeni Türkiye Yay., Ankara, s. 542-553."
• "Adıyeke 2000 Ayşe Nükhet Adıyeke, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara."
• "Ahladi 2008 Evangelia Ahladi, “İzmir’de İttihatçılar ve Rumlar Yunan-Rum Boyutu (1908-1911)”, Kebikeç, 26, s. 175-200."
• "Armaoğlu 1991 Fahir Armaoğlu, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, TTK Yayınları, Ankara."
• "Çetinkaya 2004 Y. Doğan Çetinkaya, 1908 Osmanlı Boykotu Bir Toplumsal Hareketin Analizi, İletişim Yay., İstanbul."
• "Çetinkaya 2015 Yusuf Doğan Çetinkaya, Osmanlı’yı Müslümanlaştırmak Kitle Siyaseti, Toplumsal Sınıflar, Boykotlar ve Milli İktisat (1909-1914), İletişim Yay., İstanbul."
• "Ekinci 2003 İlhan Ekinci, “Hacı David Vapur Kumpanyası ve Amerikan Boykotu”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı: 9, s. 53-78."
• "Elmacı 1997 Mehmet Emin Elmacı, “1908 Avusturya Boykotunda Liman İşçileri”, Kebikeç, Sayı:5, s. 155-162."
• "Erhan 1998 Çağrı Erhan, “1830 Osmanlı-Amerikan Antlaşması’nın Gizli Maddesi ve Sonuçları”, Belleten, Cilt LXII, Sayı 234, s. 457-465."
• "Fendoğlu 2002 Hasan Tahsin Fendoğlu, Modernleşme Bağlamında Osmanlı-Amerika İlişkileri, Beyan Yayınları, İstanbul."
• "Godley 2006 Andrew Godley, “Selling the Sewing Machine Around the World: Singer’s International Marketing Strategies, 1850–1920”, Article in Enterprise and Society, (March 2006), s. 266-301."
• "Güneş 2010 Günver Güneş, “Taşradan Meşrutiyet’e Bakış: II. Meşrutiyet Döneminde Aydın Sancağı (1908-1918)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 6, Sayı 11, s. 5-44."
• "Hüseyin Kazım 1330 Hüseyin Kazım, Rum Patrikhanesine Açık Mektub, Boykot Müslümanların Hakkı Değil Midir?, Yeni Turan Matbaası, İstanbul 1330/1914."
• "Kara 2006 Adem Kara, “Osmanlı Devleti-ABD Ticari İlişkileri”, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt 1, Sayı: 2, s. 35-49."
• "Kasapoğlu Akyol 2017 Pınar Kasapoğlu Akyol, “Geçmişten Günümüze Yaygın Eğitimde Singer Dikiş Kursları Aracılığıyla Kadın Halk Eğitimi”, Dört Öge, Yıl 5, Sayı 11, s. 153-168."
• "Kayapınar 2017 Selda Kayapınar, “1830 Osmanlı-ABD Ticaret Antlaşması Öncesi Amerika’nın Diplomasi Girişimleri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 51, s. 39-56."
• "Kerimoğlu 2006 Hasan Taner Kerimoğlu, “1913-1914 Rumlara Karşı Boykot ve Hüseyin Kazım Bey’in Bir Risalesi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTTAD), V/13, s. 91–107."
• "Kişi 1996 Şule Sevinç Kişi, “Avusturya ve Bulgaristan’a Karşı İzmir’de 1908 Boykotu”, Tarih ve Toplum, Cilt 26, Sayı 152, s. 68-78."
• "Koraltürk 2011 Murat Koraltürk, Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi, İletişim Yay., İstanbul."
• "Köprülü 1987 Orhan Köprülü, “Tarihte Türk-Amerikan Münasebetleri”, Belleten, Cilt LI, Sayı: 200, Ağustos, s. 927-946."
• "Köse 2004 Osman Köse, “Osmanlı-Amerikan İlişkilerinde Bir Kriz: Hacı David Vapur Kumpanyası Boykotu (1911)”, Belleten, Cilt 68, Sayı:252, s. 461-482."
• "Kurat 1959 Akdes Nimet Kurat, Türk-Amerikan Münasebetlerine Kısa Bir Bakış (1800-1959), Doğan Limited Şirketi Matbaası, Ankara."
• "Manastırlı İsmail Hakkı ve Sirozlu Eşref Edib 1324a "
• " Manastırlı İsmail Hakkı-Sirozlu Eşref Edib, “Mevaiz Ders-51”, Sırat-ı Müstakim, Sayı:19, Kanunuevvel 1324/Aralık 1908, s. 304."
• "Manastırlı İsmail Hakkı ve Sirozlu Eşref Edib 1324b "
• " Manastırlı İsmail Hakkı - Sirozlu Eşref Edib, “Mevaiz Ders-51”, Sırat-ı Müstakim, Sayı:20, Kanunuevvel 1324/Aralık 1908, s.319-320."
• "Matbuat-ı İslamiye 1326 “Matbuat-ı İslamiye”, Sırat-ı Müstakim, Cilt 4, Sayı 88, 29 Nisan 1326/12 Mayıs 1910, s. 179."
• "Morgenthau 2005 Henry Morgenthau, Büyükelçi Morgenthau’nun Öyküsü, Çev. Atilla Tuygan, Belge Yayınları, İstanbul."
• " New York’daki Singer Kumpanyasının V. S. Vaybireting Şatil tesmiye olunan hakiki Singer Dikiş makinelerinin suret-i istimalini hâvi talimatname, Memalik-i Osmaniye-i Şahane için resmen tanınmış fabrika markası. Fi 13/25 Kanun-i Evvel 1882 tarihinde takdim kılınmıştır, İstanbul."
• "Nowland 2016 Robert Nowland, The Game of United States Diplomacy Within the Ottoman Empire: How the United States’ Interests in the Ottoman Empire Delayed its Entrance into the Great War, A Senior Thesis Submitted to the Faculty of the Department of History In Candidacy for the Degree of Bachelor of Arts in History, (http://libres.uncg.edu/ir/unca/f/r_nowland_outbreak_2016.pdf)"
• " Singer Dikiş Makinesi Kumpanyası’nın Ankara Şubesi tarafından Maarif Vekaleti Mütercimi Nurullah Ataç’a Adına Düzenlenen Taksit Makbuzu, 29.9.1928."
• "Singer Kumpanyasının Singer Kumpanyasının Santral Bubin (Central Bobbin - Büyük Masuralı) tesmiye olunan 15. sınıf dikiş makinesinin suret-i istimaline mahsus talimatname, İstanbul, tarihsiz."
• "Singer Makineleri 1906 “Singer Makineleri”, Servet-i Fünun, Cilt 32, Sayı 808, 18 Ekim 1906/5 Teşrinievvel 1322, s. 28-31."
• "Şahin 2017 Gürsoy Şahin, “Sultan II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı ABD İlişkilerine Farklı Bir Bakış: Amerika’nın Keşfinin 400’üncü Yıldönümü Etkinlikleri ve Osmanlı Devleti”, Tarihin Peşinde‐Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 9, Sayı. 8, Ekim, s. 117–160."
• "Şehbal 1326 Şehbal, Sayı 23, 15 Temmuz 1326/29 Temmuz 1910, s. 462."
• "Toprak 1988 Zafer Toprak, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Reklamcılık”, Boğaziçi, Sayı: 2, s. 22-29."
• "Toprak 1995 Zafer Toprak, Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950) Milli İktisat-Milli Burjuvazi, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul."
• "Toprak 2012 Zafer Toprak, Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul."
• "Yağız ve Ağır 2017 Burcu Yağız - Aygül Ağır, “XIX. Yüzyıl Sonu İstanbul’unda Batılı Tüketici Ürünlerinin Dolaşıma Girdikleri Kanallar ve Yarattıkları Hareketlenmeler: Şark Ticaret Yıllıkları Üzerinden Bir Araştırma”, Tasarım+Kuram, Sayı 24, s. 31-53."
• "Yakut 2020 Kemal Yakut, “İttihad-ı Anasırdan Husumete: 1914 Rum Göçü”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 50, s. 13-46."