Esirlikten Aristokrasiye Şigi Kutuku Noyan’ın Hayatı ve Faaliyetleri

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 2, 457 - 471, 30.12.2022

Burak Çelik

https://doi.org/10.18513/egetid.1226479

Cited By: 1

Öz

Moğol tarihinin en önemli şahsiyetlerinden biri olan Şigi Kutuku Noyan, 1202 yılında Tatarlar ile yapılan savaşta esir olarak alınmış, Temüçin’in huzuruna getirilmiştir. Temüçin, esir edilen bu genci soyluluğu ve kabiliyetleri nedeniyle annesi Höğelün Uçin’e yetiştirmesi için vermiştir. Kısa sürede kendini kanıtlayarak aile içinde öne çıkan Kutuku Noyan, yirmili yaşlardayken “yeke yarguçilik” makamına gelerek ülkenin adli teşkilatının başına geçmiştir. Otuzlu yaşlarının başlarında da Çin seferine diplomat olarak katılan Kutuku Noyan Çin’de gösterdiği başarılar nedeniyle Çingiz Han’ın emriyle batı seferine katılmıştır. Kutuku Noyan batı seferinde şansı yaver gitmemiş, Hârizmşahlar ile Moğollar arasında Pervan mevkiinde gerçekleşen dönemin en önemli savaşlarından birinde Sultan Celâleddin Hârizmşah karşı büyük bir yenilgi almıştır. Bundan sonra Şigi Kutuku Noyan, Ögödey Han zamanında önemli idari görevlerde bulunmuş devletin etkili politikacılarından biri olmuştur. Kutuku Noyan, Arık Böke İsyanı esnasında ya da sonrasında seksen yahut doksan yaşları arasında ölmüştür.

Anahtar Kelimeler

Şigi Kutuku Noyan, Moğollar, Çingiz Han, Pervan Savaşı, Celâleddin Hârizmşah.

Life and Activities of Shigi Qutuqu Noyan from Slavery to Aristocracy

Öz

Shigi Qutuqu Noyan, one of the most important figures in Mongolian history, was taken as a prisoner in the war with the Tatars in 1202 and brought before Temüjin. Temüjin gave this captive young man to his mother, Hö’elün Ujjn, to raise him because of his nobility and talents. Qutuqu Noyan, who became prominent in the household by proving himself in a short time, came to the office of "yeqe yarghuchid” in his twenties and started to administer the entire justice system of the country. Qutuqu Noyan, who joined the Chinese campaign as a diplomat in his early thirties, joined the western campaign on the orders of Chinggis Khan due to his success in China. Qutuqu Noyan had no luck in the western campaign, and he suffered a great defeat against Soltan Jalal al-Din Khwarezmshah in one of the most important battles of the time, which took place in the Pervan region between the Khwarezmshahs and the Mongols. After that, Shiqi Qutuqu Noyan became one of the influential politicians of the state who held important administrative positions during the time of Ögödey Khan. Qutuqu Noyan died between the ages of eighty or ninety during or after the Ariq Böke Rebellion.

Anahtar Kelimeler

Shigi Qutuqu Noyan, Mongols, Chinggis Khan, Battle of Parwan, Jalal al-Din Khwarezmshah.

Kaynakça

• Akkuş 2022 Mustafa Akkuş, Moğol İstilasına Dini Muhalefet, Çizgi Kitabevi, Konya.
• Akkuş 2020 Mustafa Akkuş, Moğollarda Din ve Siyaset (İlhanlı Hanlarının Dini Kişiliği ve Uygulamaları), Çizgi Kitabevi, Konya.
• Akkuş, Bağcı 2018 Mustafa Akkuş, Büşra Bağcı, “Hülâgû Han Devrinde Anadolu’da Görev Yapan Moğol Komutanları”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S. 9, s. 150-171.
• Atwood 2004 Christopher P. Atwood, Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, Fact On File Inc., New York.
• Barthold 1990 V. V. Barthold, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Chimeddorj 2017 Ganjıdmaa Chimeddorj, 17. Yüzyıl Moğol Müverrıhı Sagan Seçen’in, “Had-un Ündüsün-ü Erdenı-yın Tobçı”(Hanların Menşei Hakkında Hazınelerının Tarıhı) IV. Bölüm Eserının Tercümesı ve Değerlendırmesı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Cleaves 1982 Secret History I, (Tran. and Ed. Fràncis Woodman Cleaves), Harvard University Press.
• Cûzcânî 2016 Minhâc-ı Sirâc-ı el-Cûzcânî, Tabakât-ı Nâsırî Moğol İstilasına Dair Kayıtlar, (Çev. Mustafa Uyar), Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Cüveynî 2013 Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, (Çev. Mürsel Öztürk), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Dupuy ve Dupuy 1993 Ernest Dupuy, Trevor N. Dupuy, The Harper Encyclopedia of Military History, From 3500 B.C. to the Present, HarperColinsPublishers, New York.
• Hung 2012 Shao Hung, “Meng Ta pei lu” (Moğol Tatarlarının Umumi Tarihi), Cengiz İmparatorluğu, (Yay. Haz. Mustafa UYAR, Çev. Ankhbayar Danuu), Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Ibn al-Athir 2016 Ibn al-Athır, The Chronicle of Ibn al-Athir for the Crusading Period from al-Kamil fi’l-ta’rikh Part 3 The Years 589-629/1193-1231 The Ayyubids after Saladin and the Mongol Menace, (D. S. Richard), Routledge, New York.
• İbnü’l-Esîr 1987 İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi El-Kâmil Fi’t-Târih Tercümesi On İkinci Cilt, (Çev. Ahmet Ağırakça – Abdülkerim Özaydın), Bahar Yayınları, İstanbul.
• Juvaini 1997 ‘Ala-ad-Din ‘Ata-Malik Juvaini, Genghis Khan The History of the World Conqueror, (Trans. A. Boyle with İntro. And Bibl. David O. Morgan), Manchester University Press, Manchester.
• Juzjani 1970 Maulânâ Minhaj-ud-Din Abu- ‘Ûmar-ı ’Usmân, Tabakât-ı Nâsırî: A General History of the Muhammadan Dynasties of Asia, Including Hindustan; from A.H. 194 (810 A.D.) to A.H. 658 (1260 A.D.) and Irruption of the Infidel Mughals into Islam, (Trans. Major H. G. Raverty), Vol II, Oriental Reprint.
• Kafesoğlu 1997 İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınevi, İstanbul 1997.
• Kâşgarlı Mahmud 2015 Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, (Çev. Ahmet B. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kaya 2021 Moğolların Gizli Tarihçesi, (Trc. ve Not. Mehmet Levent Kaya), Kronik Kitap, İstanbul.
• Kazvinî 2018 Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzide, (Çev. Mürsel Öztürk), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• May 2017 Timoth May, The Mongol Empire A Historical Encyclopedia Volume I, ABC-CLİO, LLC, California.
• McLynn 2015 Frank McLynn, Genghis Khan His Conquests, His Empire, His Legacy, Da Capo Press, Boston.
• Muızz al-Ansb Muızz al-Ansb f Sarat al Ansb. (Cf. f. de garde), Bibliotheque Nationale Paris, Department Des Manuscrits, Persian 67.
• Nesevî 1934 Nesevî, Celâlüttin Harzemşah, (Çev. Necip Asım), Devlet Matbaası, İstanbul.
• Ömerî 2018 Şihabeddin b. Fazlullah Ömerî, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım Mesâliku’l-Ebsâr, (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul.
• Prawdin 1970 Michael Prawdin, The Mongol Empire Its Rise and Legacy, Routledge, New York.
• Rashiduddin 1998 Rashiduddin Fazlullah, Jami’u’t-Tawarikh (Compendium of Chronicles) A History of the Mongols Part One, (Tran& Ann. W. M. Thackston, Ed. Şinasi Tekin & Gönül Alpay Tekin), Harvard University.
• Ratchnevsky 1993 P. Ratchnevsky, “Sigi Qutuqu”, In the Service of Khan Eminent Personalities of the Early Mongol-Yüan Period, Edited by Igor de Rachewiltz, Hok-Lam Chan, Ch'i-Ch'ing Hsiao and Peter W. Geier with the assistance of May Wang. Asiatis Harrasowitz Verlag, Wiesbaden.
• Reşîdüddin 1373 Reşîdüddin Fazlullah Hemedanî, Câmiʿu’t-Tevârîḫ Cild-i Evvel, (Nşr. Muhammed Rûşen-Mustafa Mûsevî), Çâphâne-i Ketibe, Tahran.
• Reşîdüddin nr. 2937 Reşîdüddin Fazlullah Hemedanî, Şu’ab-ı Pençgâne Kitâb-i Nesebnâme-i Mülük, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed, Yazma nr. 2937.
• Roux 1998 Jean-Paul Roux, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (Çev. Aykut Kazancıgil), İşaret Yayınları, İstanbul.
• Rybatzki 2006 Volker Rybatzki, Die Personennamen Und Titel Der Mittelmongolıschen Dokumente Eine Lexikalische Untersuchung, Yliopistopaino Oy, Helsinki.
• Sverdrup 2017 Carl Frederick Sverdrup, The Mongol Conquests The Military Operations of Genghis Khan and Sübe’etei, Helion&Company Limited, Solihull.
• T’ang 1970 Ch’i T’ang, Moğol Sülâlesi Devrinde Türk ve İslâm Dünyası ile Temasda Bulunan Şahsiyetler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Umumî Türk Tarihi Kürsüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Temir 1986 Moğolların Gizli Tarihi (Yazılışı: 1240) I Tercüme, (Çev. Ahmet Temir), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.