Arşiv Kaynakları Işığında Osmanlı Devleti'nde Yaşanan Uyuz Hastalığı Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 2, 727 - 745, 30.12.2022

Nevim Tüzün , Ayşe Erkmen

https://doi.org/10.18513/egetid.1226583

Öz

Uyuz hastalığı ölümcül olmayan, ancak meydana getirdiği kaşıntıdan dolayı kişiyi canından bezdiren bulaşıcı bir deri hastalığıdır. İlkçağlardan beri var olduğu bilinen uyuz, 1687 yılında İtalyan Eczacı Giovanni Cosimo Bonomo tarafından tanımlanmıştır. Uyuz hastalığının Osmanlı Devleti'nde ilk ne zaman ortaya çıktığı bilinmemektedir. Bu çalışmada; Başbakanlık Osmanlı Arşivi ışığında Osmanlı Devleti'nde uyuz hastalığı ele alınmıştır. Yapılan araştırmada Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde uyuz hastalığına dair tutulan ilk kaydın 1889 yılına ait olduğu tespit edilmektedir. Öte yandan Osmanlı Arşivi'nde, uyuz hastalığına dair kayıtların oldukça sınırlı olduğu anlaşılmaktadır. Arşivden elde edilen veriler, uyuz hastalığının özellikle Osmanlı hapishanelerinde yaygın bir şekilde görüldüğünü göstermektedir. Hapishanelerin yanı sıra arşivde, okullarda da uyuz hastalığının olduğunu gösteren birkaç örnek mevcuttur. Tüm bunlara ilaveten söz konusu kayıtlar uyuzun, Birinci Dünya Savaşı'nda ivme kazandığını ve mezkûr savaş sonrasında da Anadolu'da yayıldığına işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Uyuz, Kaşıntı, Osmanlı Devleti, Hapishaneler, Arşiv

A Study on Scabies in The Ottoman Empire with Regard to Archive Resources

Öz

Scabies is a non-fatal contagious skin condition that can harm a person because of the itching it causes. Known to exist since ancient times, scabies was identified by Italian Pharmacist Giovanni Cosimo Bonomo in 1687. It is not known when the first-time scabies occurred in the Ottoman Empire. In this study, in the light of the Ottoman Archives of the Prime Ministry, scabies was in the Ottoman Empire. Research shows that the first record of scabies in the Ottoman Archive of the Prime Ministry was 1889. On the other hand, it is understood that the records on scabies disease are quite limited in the Ottoman Archive. The archive data shows that scabies is common, especially in Ottoman prisons. In addition to prisons, there are a few examples in the archive that indicate scabies exists in schools. In addition, these records indicate that scabies accelerated in World War I and spread in Anatolia after the aforementioned war.

Anahtar Kelimeler

Scabies, Itching, The Ottoman Empire, Prisions, Archival.

Kaynakça

• Dahiliye Nezareti, Hapishaneler Müdüriyeti /DH.MB.HPS/ 106/10, 76/48, 72/26, 81/41, 97/14, 161/37, 143/34, 76/55, 64/ 16.
• Dahiliye Nezareti, Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik, /DH.MB.HPS.M/ 12/45, 55/28, 36/34.
• Dahiliye Nezareti, İdare-i Umumiyye /DH.İ.UM/ 52/2.
• Dahiliye Nezareti, Mektubi Kalemi /DH.MKT/1225/ 49, 15, 2424/56, 2436/96.
• Hariciye Nezaret, Tercüme Odası /(HR.TO/545/ 109.
• Hariciye Nezareti, Sofya Nezareti /HR.SFR.04/682/1.
• Maarif Nezareti, Mektubi Kalemi /MF.MKT/1231/122, 1231/121.
• Maarif Nezareti, Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi/MF. İBT/ 208/39, 232/60.
• Maliye Nezareti, Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti /ML.EEM/110/97.
• Meclis-i Vükela Mazbataları /MV/234/76.
• Tefrişat-ı Rumeli Evrakı (Rumeli Müfettişliği), İşkodra Evrakı /TFR.I. İŞ/3/237, 3/243.
• Zabtiye /ZB/ 473/21.
• Kızılay Arşivi: Hilâl-i Ahmer Cemiyeti/ 21/113, 21/110. Turkey.
• Düstur: Tertib-i Sani, C:5, Matbaa-ı Âmire, Dersaadet 1332.Turkey.
• Aktaş 2015 Esat Aktaş, Erzurum ve Trabzon Vilayetleri'nde Salgın Hastalıklar (1838-1914). (Unpublished PhD Thesis), Atatürk University, Erzurum, Turkey,
• Besim 1315 Ömer Besim, Hıfz-ı Sıhhat, Karabet Matbaası. İstanbul, Turkey.
• Bulan 2019 Sümeyra Bulan, Türkiye'de Hayvancılık (1923-1950). Master’s Thesis, Sivas Cumhuriyet University, Sivas, Turkey.
• Çapa 2010 Mesut Çapa, Kızılay (Hilâl-i Ahmer Cemiyeti) 1914-1924. Ankara, Turkey, Turkey Red Crescent Society Publications.
• Çapan 2019 Fatma Çapan, “İslam Dünyası’nda Bimaristanlar ve Gelişme Süreçleri”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, vol.18, no.3: pp. 1205-1219.
• Ertaş 2011 Mehmet Yaşar Ertaş & Kağan Eğinim, “Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Hastalıklar.” Pamukkale University Journal of the Institute of Social Sciences, 10: pp.83-107.
• Falay And Güler 2017 Tuğba Falay & Mehmet Salih Gürel Uyuz, “Türkiye Klinikleri”, Turkey Clinics J Dermatol-Special Topic, vol.10, no. 2: pp. 143-153.
• Gerlach 2007 Stephan Gerlach, Türkiye Günlüğü. C:2, Ed: Kemal Beydili. (Translated by: Türkis Noyan), Kitap Publishing House, vol. 2, Istanbul, Turkey.
• Hicks & Elston 2009 Maria I. Hicks and Dirk M. Elston, "Scabies.” Dermatologic Therapy, vol. 22: pp. 279-292. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/ zoonotikvektorel-ekoparaziter/uyuz.html (accessed: 28. 12. 2021).
• Kazan & Demirsoy 2020 Didem Kazan & Odyakmaz Evren Demirsoy, “Skabiyes; Klinik Bulgular, Tanı ve Tedavi". Acta Medica Nicomedia, vol. 3, no. 2: pp. 80-87.
• Sağlık Ansiklopedisi Sağlık Ansiklopedisi, “Uyuz.” C.2, İhlas Matbaacılık, t.y,s. İstanbul, Turkey.
• Şen 2007 Ömer Şen, Osmanlıda Mahkûm Olmak. Kapı Yayınları. İstanbul, Turkey.
• Şimşek et al 2019 Erhan Şimşek & Ahmet Keskin & Basri Furkan Dağcıoğlu, “Sık Rastlanan ve Sık Atlanan Hastalık Uyuz: Olgu Sunumu.” Ankara Medical Journal, vol.19, no.1: pp. 205-209.
• Tekin 2008 Saadet Tekin, “Dr Polliç Bey'in 1918 Tarihli Raporuna Göre Berlin ve Aydın Vilayeti Hapishanelerine Genel Bir Bakış.” OTAM, C: 24, S:24: pp.71-96.
• Tiryaki 2021 Kerim Tiryaki, “Son Dönem Osmanlı Hapishanelerinin Sıhhî Islahı; Salgınlar ve Önleme Çabaları.” Tarih ve Günce Dergisi, S. 8 (winter): pp. 429-458.
• Toprak 1987 Zafer Toprak, “İstanbul’da Fuhuş ve Zührevi Hastalıklar 1914-1933.” Tarih ve Toplum, S:39, March: pp. 31-40.
• Tüzün 2021 Nevim Tüzün, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Hapishanelerinde ve Tevkifhanelerinde İaşe Sorunu.” History Studies, vol.13, no.6: pp. 1927-1949
• Tüzün 2020 Nevim Tüzün, Birinci Dünya Savaşı Sürecinde Türkiye'de Yaşanan Sosyal ve Ekonomik Meseleler. Gece Kitaplığı. İstanbul.
• Unat 1975 Ekrem Kadri Unat, Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş ve İslam Dini. İlim Yayma Cemiyeti Neşriyatı, İstanbul.
• Ustukarçı & Toprak 2018
• Burcu Şen Ustukarçı & Gökçe Toprak, "Ali Ufki'nin Mecmua-i Saz ü Söz'ündeki İlaç Reçeteleri,” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, vol. XIX, no. 2: pp. 187-218.
• Yolasığmaz & Turgay 2006
• Ayşegül Ünver Yolasığmaz & Nevin Turgay. “Uyuzlu Hastaya Yaklaşım” Türkiye Parazitoloji Dergisi, vol. 30, no.1: pp. 78-83.
• https://hsgm.saglik.gov.tr./. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/zoonotikvektorel-ekoparaziter/uyuz.html, (accessed: 26. 12. 2021).
• https://hsgm.saglik.gov.tr/ https://hsgm.saglik. gov.tr/tr/zoonotikvektorel-ekoparaziter/uyuz.html (accessed: 11.11.2021).
• https://www.cambridge https://www.cambridge.org/core/journals/parasitology/article/abs/development-of-symptoms parasitic-infection-and parasitology/article/abs/development-of- symptoms parasitic-infection-and-immunity-in-human, (accessed: 05.12.2021).
• https://www.cdc.gov. https://www.cdc.gov/parasites/scabies/disease.html (accessed: 28. 2021).