THE MOROCCAN CRISES (1905-1911) AND THE POLICIES IMPLEMENTED BY THE OTTOMAN EMPIRE DURING THE CRISES

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 1, 19 - 46, 26.07.2024

Mehmet Çetin

https://doi.org/10.18513/egetid.1410110

Öz

In the quarter of a century before the First World War, there were numerous economic and political developments that shaped the Allied and Entente blocs. The Moroccan crisis holds a decisive place within these developments. The struggle of the Western Powers to share Morocco at the beginning of the 20th century was at the center of the crisis. The unequal bilateral relations developed between the Ottoman Empire and the Western Powers during the process of opening up to capitalism influenced the foreign policy as well as the economic policies of the state. In this study, the economic, political and social foundations of the policies followed by the Ottoman Empire during the crisis in Morocco, which was both its neighbor in terms of its domination area and its ideological rival in the Islamic world, are discussed using primary sources. In this context, the aim of the study is to reveal whether the Ottoman Empire, depending on its perception of threat, tried to implement a set of reactive, preventive, and supportive policies towards Morocco in terms of military, political, or economic aspects. The findings of the study show that the policies implemented are carried out on a political and military basis and through indirect channels. As a matter of fact, the Ottoman Empire's approach to the Moroccan crises was shaped by Pan-Islamist policies under the influence of Germany, the preservation of its sovereign rights in North Africa, the protection of its subjects in the region, and the question of nationality and the repercussions of the Franco-German rivalry in Morocco on the Ottoman country.

Anahtar Kelimeler

Entente Cordiale, Moroccan Crises, Ottoman Empire, Pan-Islamism, Franco-German Rivalry.

THE MOROCCAN CRISES (1905-1911) AND THE POLICIES IMPLEMENTED BY THE OTTOMAN EMPIRE DURING THE CRISES

Öz

Birinci Dünya Savaşı’ndan önceki çeyrek asırlık sürede İttifak ve İtilaf bloklarını şekillendiren çok sayıda ekonomik ve politik gelişme yaşanmıştır. Fas krizleri de bu gelişmeler içerisinde belirleyici bir yere sahiptir. Krizin temelinde Batılı güçlerin 20. yüzyılın başında Fas’a yönelik paylaşım mücadelesi yer almaktadır. Osmanlı Devleti’nin kapitalizme açılma sürecinde Batılı güçlerle geliştirdiği eşitsiz ikili ilişkiler, devletin ekonomi politikaları ile birlikte dış politikasını da etkisi altına almıştır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin hem hakimiyet sahası itibariyle komşusu olan hem de İslam dünyası içerisinde ideolojik olarak rakibi bulunan Fas’ta yaşanan kriz sürecinde takip ettiği politikaların ekonomik, siyasi ve sosyal temelleri birincil kaynaklar kullanılarak ele alınmaktadır. Bu bağlamda çalışmanın amacı ilgili süreçte Osmanlı Devleti’nin tehdit algısına bağlı olarak askeri, siyasi yahut iktisadi açılardan tepkisel, önleyici ve Fas’a yönelik destekleyici herhangi bir politika demetini hayata geçirme çabasında olup olmadığını ortaya koymaktır. Çalışmanın bulguları, takip edilen politikaların siyasi ve askeri temelde ve dolaylı kanallar üzerinden yürütüldüğünü göstermektedir. Nitekim Osmanlı Devleti’nin Fas Krizleri’ne olan yaklaşımı, Almanya’nın nüfuzu altında Pan-İslamist politikalar, Kuzey Afrika’daki hükümranlık haklarının muhafazası, bölgedeki tebaasının himayesi ve tabiiyet sorunsalı ile Fas’taki Fransız-Alman rekabetinin Osmanlı ülkesindeki yansımaları tarafından şekillendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Entente Cordiale, Fas Krizleri, Osmanlı Devleti, Pan-İslamizm, Fransız-Alman rekabeti

Kaynakça

• Eugene Newton Anderson, The First Moroccan Crisis 1904-1906, Chicago: The University of Chicago Press.
• Fahir Armaoğlu, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Christopher John Bartlett, Peace, War and the European Powers, 1814-1914, Hampshire: Palgrave MacMillan.
• Mustafa Bilge, “II. Abdülhamid’in İslam Birliği Çağrısı ve Fas”, II. Abdülhamid ve Dönemi Sempozyumu, 2nd of
• Roy Bridge and Roger Bullen, The Great Powers and the European States System 1814-1914, United Kingdom: Pearson Longman.
• Edmund Burke, “Pan-Islam and Moroccan Resistance to French Colonial Penetration, 1900-1912”, The Journal of African History, 13/1, pp. 97-118, https://www.jstor.org/stable/180969.
• Cambridge University Press, “General Act of the International Conference of Algeciras,” The American Journal of International Law, 1/1 (1907), pp. 47-78, https://doi.org/10.2307/2212340.
• Cambridge University Press, “Treaty Between France and Spain Concerning Morocco,” The American Journal of International Law, 6/2, pp. 116-120, https://doi.org/10.2307/2187216.
• İsmail Ceran, Fas Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mustafa Cezar, Resimli – Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi VI, İstanbul: Güven Yayınevi.
• Chris Cook, The Routledge Companion to Britain in the 19th Century, London and New York: Routledge.
• Abdurrahman Çaycı, Büyük Sahra’da Türk-Fransız Rekabeti (1858-1911), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Edgar Feuchtwanger, Imperial Germany, 1850-1918, London and New York: Routledge.
• Holger H. Herwig and David Trask, “Naval Operations Plans Between Germany and the USA, 1989-1913. A Study of Strategic Planning in the Age of Imperialism.” In The War Plans of the Great Powers 1880-1914, (Edited by Paul Kennedy), pp. 39-70, London and New York: Routledge.
• Jean Hess, La Question du Maroc, Paris: Dujarric & Cie.
• Karpat 2005 Kemal Karpat, İslamın Siyasallaşması, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Scott J. Keltie (ed.), The Statesman’s Year-Book, Statistical and Historical Annual of the States of the World for the year 1906, London: MacMillan and Co.
• Scott J. Keltie (ed.), The Statesman’s Year-Book, Statistical and Historical Annual of the States of the World for the year 1911, London: MacMillan and Co.
• Scott J. Keltie (ed.), The Statesman’s Year-Book, 1912, London: MacMillan and Co.
• Scott J. Keltie (ed.), The Statesman’s Year-Book, 1914, London: MacMillan and Co.
• Scott J. Keltie (ed.), The Statesman’s Year-Book, 1915, London: MacMillan and Co.
• Borisoviç Lutskiy, Arap Ülkelerinin Yakın Tarihi, (Translated by Turan Keskin, İstanbul: Yordam Kitap.
• Robert K. Massie, Dretnot: İngiltere, Almanya ve Yaklaşan Savaşın Ayak Sesleri, (Translated by Mehmet Harmancı), İstanbul: Sabah Kitapları.
• John McDermott, “The Revolution in British Military Thinking from the Boer War to the Moroccan Crisis”, The War Plans of the Great Powers 1880-1914, (Edited by Paul Kennedy), pp. 99-117, London and New York Routledge.
• Şevket Pamuk, Osmanlı Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Loius Pommery, Yeni Zamanların İktisat Tarihi (1890-1939), (Translated by Cahit Talas), Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Julius W. Pratt, A History of United States Foreign Policy, New Jersey: Prentice-Hall Inc.
• Reşat Sagay, XIX. ve XX. Yüzyıllarda Büyük Devletlerin Yayılma Siyasetleri ve Milletlerarası Önemli Meseleler, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Oral Sander, Siyasi Tarih, İlkçağlardan 1918’e, İstanbul: İmge Kitabevi.
• Marian Kent (ed.), The Great Powers and the End of the Ottoman Empire, London and New York: Routledge. Türkiye Diyanet Vakfı “Abdülhafîz el-Alevî,” İslam Ansiklopedisi, 1, İstanbul.
• İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, 6, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Haluk A. Ülman, Birinci Dünya Savaşı’na Giden Yol, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Samuel R. Williamson, The Politics of Grand Strategy, Britain and France Prepare for War, 1904-1914, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
• Gökhan Yeşilmen. “Osmanlı Devleti’nin Fas Siyaseti Üzerine Bir Değerlendirme,” Medeniyet ve Toplum Dergisi, 2/2, pp. 107-121.