Öğretmenlerin Örgütsel Vatandaşlık ve Örgütsel Sinizm Davranışlarının Yordayıcısı Olarak Okul Yöneticilerinin Makamsal Güç Kaynakları

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 13 - 30, 16.04.2020

Abdullah Çevik , Niyazi Can

Öz

Araştırmanın amacı, okul yöneticilerinin kullandıkları makamsal güç kaynakları ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ve örgütsel sinizm düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Nicel bir çalışma olan araştırma, ilişkisel tarama modelinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın örneklemini evren içerisinden çok aşamalı örneklem yöntemine göre seçilen 381 öğretmen oluşturmaktadır. Okul yöneticilerinin kullandıkları makamsal güç kaynakları ile öğretmenlerin cinsiyet, mesleki kıdem, eğitim durumu ve görev yaptıkları branş değişkenleri arasında anlamlı farklılıkların olmadığı tespit edilmiştir. Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ile cinsiyet, eğitim durumu ve görev yaptıkları branş arasında anlamlı bir farklılık bulunmazken, mesleki kıdemleri ve öğretmenlik mesleğini seçme nedenleri arasında anlamlı farklılıklar tespit edilmiştir. Öğretmenlerin örgütsel sinizm düzeyleri ile mesleki kıdemleri ve öğretmenlik mesleğini seçme nedenleri arasında anlamlı farklılıkların olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Okul yöneticilerinin kullandıkları makamsal güç kaynakları ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları arasında düşük düzeyde ve pozitif, örgütsel sinizm düzeyleri ile orta düzeyde ve negatif bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları üzerindeki toplam varyansın %11’i, örgütsel sinizm düzeyleri üzerindeki toplam varyansın ise %22’si okul yöneticilerinin kullandıkları makamsal güç kaynakları tarafından açıklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Okul Yöneticisi, Güç, Makamsal Güç Kaynakları, Örgütsel Vatandaşlık, Örgütsel Sinizm

Kaynakça

• Ağırdan, Ö. (2016). Örgütsel sinizm: hastane çalışanları üzerine bir araştırma (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Altınkurt, Y., & Yılmaz, K. (2012). Okul yöneticilerinin kullandığı güç kaynakları ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(3), 1833-1852.
• Altınkurt, Y., Yılmaz, K., Erol, E., & Salalı, E. T. (2014). Okul müdürlerinin kullandığı güç kaynakları ile öğretmenlerin örgütsel sinizm algıları arasındaki ilişki. Journal of Teacher Education and Educators, 3(1), 25-52.
• Arlı, D. (2011). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışlarının örgüt kültürü algıları ve örgütsel güven düzeyleri açısından incelenmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Aslanargun, E. (2013). Örgütlerde sosyal güç. H. B. Memduhoğlu, & K. Yılmaz içinde, Yönetimde yeni yaklaşımlar (s. 178). Ankara: Pegem Akademi.
• Aşan, Ö. & Aydın, E. M. (2006). Güç ve politika. H. Can içinde, Örgütsel Davranış. İstanbul: Arıkan Basım-Yayım Dağıtım Ltd. Şti.
• Bağcı, Z., & Bursalı Mohan, Y. (2011). Yöneticilerin güç kaynaklarının çalışanların örgüte bağlılıkları üzerine etkisi: çalışanların algılamalarına bağımlı analitik bir inceleme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2011(9), 9-21.
• Basım, H. N., & Şeşen, H. (2006). Mesleki tükenmişlikte bazı demografik değişkenlerin etkisi: Kamuda bir araştırma. Ege Akademik Bakış Dergisi, 6(2), 15-23.
• Bommer, W. H., Rich, G. A., & Rubin, R. S. (2005). Changing attitudes about change: longitudinal effects of transformational leader behavior on employee cynicism about organizational change. Journal of Organizational Behavior(26), 733-753.
• Brandes, P., Castro, S., James, M., Martinez, A., Matherly, T., Ferris, G., & Hochwarter, W. (2008). The interactive effects of job insecurity and organisational cynicism on work effort following a layoff. Journal of Leadership&Organizational Studies, 14(3), 233-247.
• Candan, H. (2013). Örgütsel sinizm ve işgören performansına olası etkileri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi(1), 181-194.
• Çakıroğlu, K. & Tabancalı, E. (2017). Okul müdürlerinin etik liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13 (1) , 392-417 .
• Çelik, V. (2012). Okul kültürü ve yönetimi. Ankara: Pegem Yayınevi.
• Çimen, İ. (2016). Öğretmenlerin ruhsal liderliğe ilişkin algıları ile örgütsel vatandaşlık davranışı gösterme düzeyleri arasındaki ilişki. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 9-19.
• Demirtaş, S. (2016). Okul yöneticilerinin psikolojik iyi olma ve örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mevlâna Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Derin, R. (2016). Demokratik liderlik ve örgütsel sinizm ilişkisi: Balıkesir ili merkez ilçeleri örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Dipaola, M., & Hoy, W. K. (2005). Organizational Citizenship of Faculty and Student Achievement. The High School Journal, 88(3), 35-44. Eaton, J. (2000). A social motivation approach to organizational cynicism (Dissertation of master of arts). Faculty of Graduate Studies, York University, Toronto.
• Ergen, S. (2015). Öğretmenlerin örgütsel sinizm düzeyleri ile örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Evans, W. R., Goodman, J. M., & Davis, W. D. (2011). The impact of perceived corporate citizenship on organizational cynicism, OCB, and employee deviance. Human Performance, (24), 79-97.
• Feldman, D. C. (2000). The Dilbert syndrome how employee cynicism about ıneffective management is changing the nature of careers in organizations. American Behavioral Scientist, 43(8), 1286-1300.
• French, J. R. P & Raven, B. (1959). The bases of power. MI: Institute for Social Research.
• Gökkaya, F. (2010). Lider güç türlerinin örgütsel öğrenme üzerine etkileri (Aydın köşk ve Germencik ilköğretim okulları örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Güzeller, C.O. & Kalağan, G. (2008). Örgütsel sinizm ölçeğinin Türkçeye uyarlanması ve çeşitli değişkenler açısından eğitim örgütlerinde incelenmesi. 16.Yönetim ve Organizasyon Kongresi Kongre Kitabı (ss.87-94) içinde. Antalya: İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Hıtt, M., Black, S. & Porter, L. (2005). Management. Pearson Prentice Hall.
• Houston, B., & Vavak, C. (1991). Cynical hostility: developmental factors, psychosocial correlates and health behaviors. Health Psychology, (10), 9-17.
• Hoy, W., & Miskel, C. (2010). Educational administration: theory, research and practice. Ankara: Nobel.
• Johnson, J., & O'leary-Kelley, A. (2003). The effects of psychological contract breach and organisational cynicism: not all social exchange violations are created equal. Journal of Organisational Behaviour, (24), 627-647.
• Kalağan, G. (2009). Araştırma görevlilerinin örgütsel destek algıları ile örgütsel sinizm tutumları arasındaki ilişki (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Kalağan, G., & Güzeller, C. (2010). Öğretmenlerin örgütsel sinizm düzeylerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (27), 83-97.
• Kannan-Narasimhan, R., & Lawrence, B. (2012). Behavioral integrity: How leader referents and trust matter to workplace outcomes. Journal of Business Ethics, (111), 165-178.
• Kantarcıoğlu, J. (2016). Örgüt kültürü ve örgütsel sinizm ilişkisi: Ermeni Azınlık Okulları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bahçeşehir Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Karaaslan, A., Ergun Özler, D., & Kulaklıoğlu, A. (2009). Örgütsel vatandaşlık davranışı ve bilgi paylaşımı arasındaki ilişkiye yönelik bir araştırma. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 11(2), 135-160.
• Karademir, M. (2016). Ortaokul öğretmenlerinin okul yönetiminde kayırmacılık algıları ile örgütsel sinizm arasındaki ilişkinin incelenmesi: İstanbul ili Pendik ilçesi örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kılıç, M. (2013). İlköğretim okullarında görevli öğretmenlerin örgütsel sinizm düzeyleri ile iş doyumları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Kızanlıklı, M., Koç, H., & Kılıçlar, A. (2016). Örgütsel güç ve gücün kaynakları üzerine kavramsal bir inceleme. İşletme Araştırmaları Dergisi, 489-504.
• Konowsky, M. A., & Organ, D. W. (1997). Dispositional and contextual determinants of organizational citizenship behavior. Journal of Organizational Behavior, 17(3), 253-266.
• Koşar, S., & Çalık, T. (2011). Okul yöneticilerinin yönetimde gücü kullanma stilleri ile örgüt kültürü arasındaki ilişki. Educational Administration: Theory and Practice, 581-603.
• Kurtulmuş, M. (2016). The effect of diversity management on teachers' organizational commitment and organizational citizenship behavior. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 6(3), 277-302.
• Kutanış, R., & Çetinel, E. (2009). Adaletsizlik algısı sinizmi tetikler mi? Bir örnek olay. 17.Yönetim ve Organizasyon Kongresi Kongre Kitabı (s. 693-699) içinde. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
• Mete, Y. A., & Serin, H. (2015). Okul yöneticilerinin babacan liderlik davranışı ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık ve örgütsel sinizm davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 147-159.
• Ongun, G. (2015). Liderlik tarzlarının uyguladıkları güç kaynakları ve organizasyonel politikaların çalışanların tükenmişlik algısı üzerine etkisi Marmara bölgesi çalışması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gebze Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Organ, D. (1997). Organizational citizenship behavior: ıt's construct clean-up time. Human Performance Journal, 10(2), 85-97.
• Organ, D., & Ryan, K. (1995). Meta-Analytic review of attitudinal and dispositional predictors of organizational citizenship behavior. Personnel Psychology, (48), 775-782.
• Organ, W. D. (1988). Organizational citizenship behavior: the good soldier syndrome. Canada: Lexington Books.
• Özdemir Demirel, G. (2012). Okul müdürlerinin güç kaynaklarını kullanma stilleri ve müdür desteğinin kurumsal vatandaşlık davranışıyla ilişkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özhan, T. (2016). Okul müdürlerinin kullandıkları güç kaynakları ile öğretmenlerin örgütsel güven düzeylerine yönelik görüşleri arasındaki ilişki (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Düzce.
• Polat, S. & Celep, C. (2008). Ortaöğretim öğretmenlerinin örgütsel adalet, örgütsel güven, örgütsel vatandaşlık davranışlarına ilişkin algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 54 (54), 307-331.
• Polat, S. (2010). Okul öncesi yöneticilerinin kullandıkları yönetsel güç kaynaklarına ilişkin öğretmen algıları ile öğretmen motivasyonu arasındaki ilişki (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Pond, S., Nacoste, R., Mohr, M., & Rodriguez, C. (1997). The measurement of organizational citizenship behavior: are we assuming too much?. Journal of Applied Social Psychology, 27(17), 1527-1544.
• Rahim, M. A. (2004). Leader power, followers’ conflict management strategies and propensity to leave a job: a cross-cultural study. Paper presented at the Annual Conference of the International Association for Conflict Management (IACM).
• Robbins, T. (1989). From private identity to public power. Society, 26(2), 27-28.
• Sağır, T., & Oğuz, E. (2012). Öğretmenlere yönelik örgütsel sinizm ölçeğinin geliştirilmesi. International Journal Of Human Sciences, 9(2), 1094-1106.
• Schermerhorn, J., Hunt, J. & Osborn, R. (2002). Organizational behavior. Wiley.
• Scott, J. (2001). Power. Wiley.
• Somech, A. & Ron, I. (2007), Promoting organizational citizenship behavior in schools: the ımpact of ındividual and organizational characteristics. Educational Administration Quarterly, (43) 1, ss.38-66.
• Somech, A., & Drach Zahavy, A. (2002). Understanding Extra-Role Behavior in Schools: the Relationships Between Job Satisfaction, Sense of Efficacy, and Teachers’ Extra-Rol Behavior. Teaching and Teacher Educaiton, 16(1), 649-659.
• Şayir, G. (2015). Öğretmenlerin algılarına göre okul müdürlerinin duygusal zekâ düzeyleri ile okul kültürünün örgütsel vatandaşlık davranışı üzerine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Taştan, M., & Yılmaz, K. (2008). Organizational Citizenship and Organizational Justice Scales’ Adaptation to Turkish. Eğitim ve Bilim, 33(150), 87-96.
• Titrek, O., & Zafer, D. (2008). İlköğretim okulu yöneticilerinin kullandıkları örgütsel güç kaynaklarına ilişkin öğretmen görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 15(60), 657-674.
• Titrek, O., Bayrakçı, M., & Zafer, D. (2009). Öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışlarına ilişkin görüşleri. Akademik Bakış Dergisi, (17), 1-28.
• Uğurlu, C. T., & Demir, A. (2016). Örgütsel vatandaşlık davranışının öncülü olarak okul yöneticilerinin kullandıkları güç kaynakları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(56), 98-119.
• Uslu, B., & Balcı, E. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları ile örgütsel iletişim algıları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi [Educational Administration: Theory and Practice], 18(3), 461- 489.
• Vance, R. J., Brooks, S. M. & Tesluk, P. E. (1997). Organizational cynicism, cynical cultures, and organizational change (Unpublished manuscript). Center for Applied Behavioral Sciences, Pennsylvania State University.
• Yıldırım, F. (2002). Çalışma yaşamında örgüte bağlılık ve örgütsel adalet ilişkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yıldız, K., Akgün, N., & Yıldız, S. (2013). İşe yabancılaşma ile örgütsel sinizm arasındaki ilişki. International Journal of Social Science, 1253-1284.
• Yılmaz, K., & Altınkurt, Y. (2012). Okul yöneticilerinin kullandıkları güç kaynakları ile öğretmenlerin iş doyumu arasındaki ilişki. Kastamonu Eğitim Dergisi, 385-402.
• Yorulmaz, A. (2014). Ortaöğretim kurumlarındaki okul yöneticilerinin örgütsel güç kaynakları ve kullanma düzeyleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Zafer, D. (2008). İlköğretim okulu yöneticilerinin kullandıkları örgütsel güç kaynaklarına ilişkin öğretmen görüşleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.