Organ ve Doku Bağışı Konusunda Ortaokul Öğrencilerinin Kararlarının ve İnformal Muhakeme Örüntülerinin İncelenmesi

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 337 - 353, 19.10.2020

Murat Genç , Uğur Orhan , Özlem Özcan Baykurt , Engin Özel , Nursena İkinci , Emel Gürbüz , Merve Türk

Öz

Bu çalışmanın amacı ortaokul öğrencilerinin sosyobilimsel bir konu olan organ ve doku bağışı ile ilgili kararlarını ve bu süreçte kullandıkları informal muhakeme örüntülerini tespit etmektir. Araştırmanın çalışma grubunu Düzce ilindeki 4 farklı devlet ortaokulunda öğrenim gören 35 kadın, 40 erkek toplam 75 gönüllü öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması deseni benimsenmiştir. Araştırmanın veri kaynağını organ ve doku bağışıyla ilgili olumlu ve olumsuz metinlerin de yer aldığı 6 açık uçlu sorulardan oluşan bir form oluşturmaktadır. Öğrencilerin açıklamaları rasyonel, duygusal ve sezgisel olmak üzere üç informal muhakeme örüntüsüne göre betimsel analiz tekniğine göre analiz edilmiştir. Ölçme aracından elde edilen veriler araştırmacılar tarafından informal muhakeme örüntüleri boyutunda karşılıklı analiz edilmiş ve güvenilirlik 0,85 olarak hesaplanmıştır. Araştırmada öğrencilerin büyük çoğunluğunun organ ve doku bağışına olumlu yaklaşmakla birlikte kadınlarda ve sınıf düzeyi yüksek olan öğrencilerde olumlu yaklaşma oranının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Olumlu yaklaşan öğrenciler daha çok duygusal informal muhakeme örüntüsünü kullanırken, olumsuz yaklaşanların ise daha çok mantıksal bir gerekçeye dayandırarak rasyonel informal muhakeme örüntüsünü kullandığı tespit edilmiştir. Cinsiyete göre ise; kadınlarda ve erkeklerde duygusal informal muhakeme örüntüsünün ağır bastığı sonucuna ulaşılmıştır. Buna karşın erkeklerin rasyonel informal muhakeme örüntüsünü kullanma düzeylerinde kadınlara kıyasla belirgin bir fark olduğu görülmüştür. Ayrıca sınıf düzeylerine göre; 6.sınıfların daha çok duygusal, 7. Sınıfların rasyonel, 8. Sınıfların hem duygusal hem rasyonel informal muhakeme örüntülerine göre görüş bildirdiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyobilimsel konular, Organ ve doku bağışı, İnformal muhakeme örüntüleri, Karar verme becerileri

Kaynakça

• Akbaş, M. ve Çetin, P.S. (2018). üstün yetenekli öğrencilerin çeşitli sosyobilimsel konulara ilişkin argümantasyon kalitesinin ve informal düşünme becerisinin incelenmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 12(1), 339-360.
• Akış, M., Katırcı, E., Uludağ, H.Y., Küçükkılıç B., Gürbüz, T., Türker Y., Kayacan, H., Öngel, K. ve Gül H.. (2008). Süleyman Demirel Üniversitesi personelinin organ-doku bağışı ve nakli hakkındaki bilgi ve tutumları. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 15(4), 28-33.
• American Association for the Advancement of Science (AAAS). (1989). Science for all Americans. Project 2061. New York: Oxford University Press
• Annadurai, K., Mani, K. & Ramasamy J. (2013). A study on knowledge, attitude and practices about organ donation among college students in chennai, tamil nadu -2012. Prog Health Sci 2013, KAP on organ donation, 3(2), 59-65.
• Atasoy, Ş., Tekbıyık, A. ve Yüca, O.Ş. (2018). Karadeniz bölgesi’ndeki bazı yerel sosyobilimsel konularda öğrencilerin informal muhakemelerinin belirlenmesi: HES, organik çay ve yeşil yol projesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(2), 524-540.
• Atasoy, Ş. (2018). Öğretmen adaylarının yaşam alanlarına göre yerel sosyobilimsel konularla ilgili informal muhakemeleri. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 6(1), 60-72.
• Azak, E., Şen, H . (2019). Bireylerde organ bağışını etkileyen faktörler: OECD ülkeleri için bir araştırma. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21 (3) , 535-547.
• Bakioğlu, B. ve Karamustafaoğlu, O. (2014). Okul dışı ortamlarda fen eğitimi: Diyaliz merkezine teknik bir gezi. Turkish Journal of Teacher Education, 3(2),15-26.
• Bilen, K. ve Özel, M. (2012). Üstün yetenekli öğrencilerin biyoteknolojiye yönelik bilgileri ve tutumları. NEF-EFMED,6(2), 135-152.
• Bogden, R. C. & Biklen, S. K. (2007). Qualitative research for education: An introduction to theories and methods. Boston: Allyn and Bacon. doi: 10.1002/sce.10063.
• Bölükbaş, N., Eyüpoğlu, A. ve Kurt, P. (2004). Organ bağışı hakkında üniversite öğrencilerinin düşünceleri. Journal of Experimental and Clinical Medicine, 21(2), 73-77.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri (17. Baskı). Ankara: Pegem Yayınları
• Cebeci, F., Sucu-Dağ, G. & Karazeybek, E. (2015). Undergraduate nursing students’ opinions and attitudes toward organ donation: A survey in a Turkish University. Journal of Nursing Education and Practice, 5(9), 83-89.
• Creswell, J.W. (2008). Educational research planning, conducting, and evaluating qualitative research.(3rd Ed.). NJ: Pearson Education.
• Çetin, G. ve Harman, Ö. (2012). Lise öğrencilerinin organ nakli ve organ bağışı konusundaki bilgi ve tutumları. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 172-177.
• Dawson, V. & Venville, G. (2009). High-school students' ınformal reasoning and argumentation about biotechnology: An indicator of scientific literacy?. International Journal of Science Education 31(11), 1421-1445. DOI: 10.1080/09500690801992870.
• Dawson, V. M. (2011). A case study of the impact of introducing socio-scientific issues into a reproduction unit in a Catholic girls’ school. In Socioscientific issues in the classroom: Teaching, learning and research (pp.313-345). Dordrecht: Springer
• Demir, B. ve Düzleyen, E. (27-30 Haziran 2012). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin GDO Bilgi düzeylerinin incelenmesi. X. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, 27-30 Haziran 2012, Niğde: Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi.
• Demircioğlu, N. (2011). Dini farklılıkların organ bağışına etkisi (Yüksek Lisans Tezi). Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Driver, R., Newton, P. & Osborne, J. (2000). Establishing the norms of scientific argumentation in classrooms. Science Education, 84(3), 287-312.
• Durmaz, H. ve Karaca, H.S. (2019). Sosyobilimsel konulara dayalı fen eğitiminin 7. sınıf öğrencilerinin sosyobilimsel konulara bakış açıları, bilimsel ve yansıtıcı düşünme becerileri üzerine etkisi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 21-49.
• Eş, H., Işık Mercan, S. ve Ayas, C . (2016). Türkiye için yeni bir sosyo-bilimsel tartışma: Nükleer ile yaşam. Turkish Journal of Education, 5 (2), 47-59. DOI: 10.19128/turje.92919
• Evren Yapıcıoğlu, A. (2016). Fen bilimleri öğretmen adaylarının sosyobilimsel durum temelli öğretim yaklaşımı uygulamalarına yönelik görüşleri ve çalışmalarına yansıtmaları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 132-151.
• Fetterman, Adam & Robinson, Michael. (2013). Do you use your head or follow your heart? Self-Location predicts personality, emotion, decision making, and performance. Journal of Personality and Social Psychology. DOI: 10.1037/a0033374.
• Gay, L. R., Mills, G. E. & Airasian, R. (2006). Educational research: Competencies for analysis and applications. Upper Saddle River, NJ: Pearson/Merrill/Prentice Hall.
• Genç, M., ve Genç, T. (2017). Türkiye’de sosyo-bilimsel konular üzerine yapılmış araştırmaların içerik analizi. e-Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 19-26.
• Glesne, C. (2013). Nitel araştırmaya giriş (A. Ersoy, çev.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Gravetter, J. F. & Forzano, L. B. (2012). Research methods for the behavioral sciences (4. Baskı). USA: Linda Schreiber-Ganster.
• Hamed, H., Awad, M.E., Youssef, K.N, Fouda, B., Nakeeb, A.E. & Wahab, M. A. (2016). Knowledge and attitudes about organ donation among medical students in Egypt: A Questionnaire. Journal of Transplantation Technologies & Research, 6(1), 1-4.
• Harman, G., & Çökelez, A. (2017). Fen bilgisi öğretmen adaylarının sosyo-bilimsel bir konu olan organ bağışına yönelik metaforik algıları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 55-70.
• Kavurmacı, M., Karabulut, N., & Koç, A. (2014). Üniversite öğrencilerinin organ bağışı hakkındaki bilgi ve görüşleri. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi,11(2), 15-21.
• Koçak, A., Aktaş E. Ö., Şenol E., Kaya A. ve Bilgin U. E. (2010). Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinin organ nakli ve bağışı hakkındaki bilgi düzeyi, Ege Tıp Dergisi, 49(3), 153-160.
• Kolstø, S. D., Bungum, B., Arnesen, E., Isnes, A., Kristensen, T., & Ulvik, M. (2006). Science students’ critical examination of scientific ınformation related to SSI. Science Education, 90(4), 632-655. doi.org/10.1002/sce.20133.
• Kose, O. O., Onsuz, M. F. & Topuzoglu, A. (2015). Knowledge levels of and attitudes to organ donation and transplantation among university students. Northern Clinics of İstanbul, 2(1), 19-25.
• Kuhn, D. (1991). The skills of argument. Cambridge: Cambridge University Press.
• Lee, Y. C. & Grace, M. (2012). Students’ reasoning and decision making about a socioscientific issue: A cross-context comparison. Science Education, 96(5), 787-807.
• Levinson, R. (2006). Teachers perceptions of the role of evidence in teaching controversial socio-scientific issues. The Curriculum Journal, 17(3), 247- 262.
• Liu, H., Peng, X., Zhang, S., Qiao, X. & Hao, Y. (2015). Posthumous organ donation beliefs of college students: A Qualitative Study. International Journal of Nursing Sciences, 2, 173-177.
• Means, M. & Voss, J. (1996). Who reasons well? Two studies of ınformal reasoning among children of different grade, ability, and knowledge levels. Cognition and Instruction, 14(2), 139-178. Retrieved June 5, 2020, from www.jstor.org/stable/3233749
• Milaniak, I., Przybylowski, P., Wierzbicki, K. & Sadowski, J. (2010). Organ transplant education: the way to form altruistic behaviors among secondary school students toward organ donation. Transplantation Proceedings. 42. 130-3. 10.1016/j.transproceed.2009.12.040.
• Miles, M, B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB] 2013. İlköğretim kurumları fen bilimleri dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB] 2018. İlköğretim kurumları fen bilimleri dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Norris, P. & Epstein, S. (2011). An experiential thinking style: Its facets and relations with objective and subjective criterion measures. Journal of Personality, 79, 1044-1080.
• OECD. (2001). Knowledge and skills for life. First results from PISA 2000. Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development
• ORGANKDS. TDİS KDS Kamuoyu Bilgilendirme Sayfaları. https://organkds.saglik.gov.tr/dss/PUBLIC/PublicDefault2.aspx . Erişim Tarihi: 4 Haziran 2020.
• Oulton, C., Dillon, J., & Grace, M.M. (2004): Reconceptualizing the teaching of controversial issues. International Journal of Science Education, 26(4), 411-423.
• Özdağ N. (2001). Organ nakli ve bağışına toplumun bakışı. C.U. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 5, 46-55.
• Özdağ, N. (2014). Organ Nakli ve Bağışına Toplumun Bakışı. C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 5 (2), 46-55.
• Özkan S. ve Yılmaz E. (2009). Hasta yakınlarının organ bağışı ile ilgili bilgi ve tutumları. Aile ve Toplum, 11(5), 18-29.
• Özmen, D., Çetinkaya, A. Ç., Sarızeybek, B. ve Zeybek, A. (2008). Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin organ bağışına ilişkin bilgi ve görüşleri. Türkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 28, 311-318
• Öztürk, N., Eş, H., & Turgut, H. (2017). How gifted students reach decisions in socio-scientific issues? Warrants, information sources and role of media. International Online Journal of Educational Sciences, , 9 (4),1111 -1124.
• Öztürk, S. ve Leblebicioğlu, G. (2015). Sosyo-bilimsel bir konu olan hidroelektrik santraller (HES) hakkında karar verilirken kullanılan irdeleme şekillerinin incelenmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 1-33.
• Öztürk, N. ve Irmak, M. (2020). Sosyobilimsel konuların doğası ve fen eğitimindeki yeri. M. Genç (Ed.). Kuramdan uygulamaya sosyobilimsel konular içinde ss(15-44).Ankara: Nobel Yayın.
• Öztürk, N. ve Türkoğlu, A.Y.. (2018). Öğretmen adaylarının akran liderli tartışmalar sonrası çeşitli sosyo-bilimsel konulara ilişkin bilgi ve görüşleri. İlköğretim Online, 17(4), 2030-2048.
• Patton, Q. M. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (Çev. M. Bütün, ve S. B. Demir). Ankara: PegemA.
• Patronis, T., Potari, D. & Spiliotopoulou, V. (1999). Students' argumentation in decision-making on a socio-scientific issue: implications for teaching. International Journal of Science Education, 21(2), 745-754. DOI: 10.1080/095006999290408
• Ratcliffe, M. & Grace, M. (2003). Science education for citizenship: Teaching socio-scientific ıssues. Maidenhead: Open University Press.
• Sadler, T. (2004). Informal reasoning regarding SSI: A critical review of research. Journal of Research in Science Teaching, 41(5), 513-536.doi.org/10.1002/tea.20009
• Sadler, T. D. & Zeidler, D. L. (2005b). Patterns of ınformal reasoning in the context of socioscientific decision making. Journal of Research in Science Teaching, 42(1), 112-138. doi.org/10.1002/tea.20042
• Sadler, T. D. & Zeidler, D. L. (2005a). The significance of content knowledge for informal reasoning regarding socioscientific issues: Applying genetics knowledge to genetic engineering issues. Science Education, 89(1), 71-93
• Savaşer, S., Mutlu, B., Çağlar, S., Doğan, Z. & Canbulat, N. (2012).Hemşirelik son sınıf öğrencilerinin organ bağışına bakışları. İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 20(1), 1-9.
• Siebelink, M. J., Albers, M. J., Roodbol, P. F., & van de Wiel, H. (2012). Key factors in paediatric organ and tissue donation: An overview of literature in a chronological working model. Transplant International, 25(3), 265-271.
• Sinclair, M., Ashkanasy, N. & Chattopadhyay, P. (2010). Affective antecedents of intuitive decision making. Journal of Management & Organization, 16, 382-398.
• Sladek, R. & Bond, M. (2010). Age and gender differences in preferences for rational and experiential thinking. Personality and Individual Differences. 49. 907-911. 10.1016/j.paid.2010.07.028.
• Soosalu, G. & Oka, M. (2012a). mBIT and Leadership. Http://www.mbraining.com/mbit-and-leadership
• Soosalu, G. & Oka, M. (2012b). mBraining: Using your multiple brains to do cool stuff. Loch Sport, Victoria, Avustralya..
• Soosalu, G., Henwood, S. & Deo, A. (2019). Head, heart, and gut in decision making: development of a multiple brain preference questionnaire. SAGE Open. 9. 215824401983743. 10.1177/2158244019837439.
• Sungur, M.A. ve Mayda, A.S. (2014). Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem I ve Dönem VI öğrencilerinin organ bağışı konusunda bilgi ve tutumları. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 4(2), 15-20.
• Tanrıverdi, G, Bedir E, Seviğ, Ü. (2007). Cinsiyetin sağlıkla ilgili bazı davranış ve görüşler üzerindeki etkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(6), 435-440.
• Tekin, N., Aslan, O. ve Yilmaz, S. (2018). Sosyobilimsel konuların öğretimine yönelik bir etkinlik örneği: Sosyobilimsel Konular Tombala. Anadolu Öğretmen Dergisi, 2(1), 68-74.
• Tepehan, S. ve Elmas, İ. (2014). Türkiye’de beyin ölümü tanısına güven sorunu ve organ bağışına yansımaları . Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi, 18 (1) , 8-14.
• Tetik, S. ve Cebesoy, Ü.B. (2018). Ortaokul öğrencilerinin organ bağışına ve nakline yönelik görüşlerinin incelenmesi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 11(3), 486-506.
• Tetik, S. ve Cebesoy, Ü.B. (2019). Ortaokul öğrencilerinin organ bağışına yönelik görüşlerinin incelenmesi: Bingöl örneği. Cumhuriyet International Journal of Education, 8(4), 983-1004.
• Topaloğlu-Yavuz, M. ve Kıyıcı-Balkan F. (2018). Okul dışı öğrenme ortamlarında yürütülen etkinliklerin öğrencilerin sosyobilimsel konulara ilişkin görüşlerine etkisi: Organ bağışı ve GDO. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi. 9(1), 36-50.
• Topçu, M.S., Mugaloglu, E. ve Güven, D. (2014). Fen eğitiminde sosyobilimsel konular: Türkiye örneği. Educational Sciences: Theory and Practice. 10.12738/estp.2014.6.2226.
• Topçu, M. & Atabey, N. (2017). The effect of socioscientific ıssues based field trips on elementary school students’ argumentation quality. Bartın University Journal of Faculty of Education, 6 (1), 68-84. DOI: 10.14686/buefad.263541
• Topçu, M. S. (2008). Öğretmen adaylarının sosyo-bilim konularını ve gayri resmi akıl yürütmelerini etkileyen faktörler hakkında gayri resmi akıl yürütme [Preservice science teachers' informal reasoning regarding socioscientific issues and the factors influencing their informal reasoning] (Yayımlanmamış doktora tezi). Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara, 189 s.
• Toraman, S., ve Aydın, H. (2013). Öğretmen adaylarının fen-teknoloji-toplum-çevre ilişkilendirmelerine yönelik görüşleri. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), 146-170.
• Uzuntarla Y. (2016). Genç yaş grubunun organ bağışına yönelik düşünce ve bilgi düzeylerinin verilen eğitime göre karşılaştırılması. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi, 25(3), 296-301.
• Yang, F. Y. & Anderson, O.R. (2003). Senior high school students' preference and reasoning modes about nuclear energy use, International Journal of Science Education, 25(2), 221-244, DOI: 10.1080/09500690210126739
• Yapıcıoğlu A.E. ve Kaptan F. (2017). Sosyobilimsel konu temelli öğretim yaklaşımı uygulamalarının etkililiğine yönelik bir karma yöntem çalışması. Eğitim ve Bilim, 42 (192), 113-137.
• Yaşar M., Oğur R., Uçar M., Göçgeldi, E., Yaren H., Tekbaş Ö.F. ve Korkmaz A. (2008). Bir sağlık meslek yüksekokulu son sınıf öğrencilerinin organ bağışı konusundaki tutumları ve tutumlarına etki eden faktörler. Genel Tıp Dergisi, 18(1), 33-37.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, (9.baskı). Ankara: Seçkin.
• Yücettin, L., Keçecioğlu, N. ve Ersoy, F.F. (2003). Türkiye’de organ bağışı ve nakline bir bakış. Diyaliz Transplantasyon ve Yanık, 14(2), 115-118.
• Zeidler, D.L. & Nichols, B.H. (2009). Socioscientific ıssues: theory and practice. Journal of Elementary Science Education, 21(2), 49-58.
• Zo'bi, A. S. (2014). The effect of using socio-scientific ıssues approach in teaching environmental ıssues on ımproving the students' ability of making appropriate decisions towards these ıssues. International Education Studies, 7(8), 113-123.