Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 18, 759 - 786, 20.12.2017

Eray Alaca

Öz

Cumhuriyetin ilk yıllarında ayrı birer ders olarak verilen “Tarih”, “Coğrafya”
ve “Yurttaşlık Bilgisi” dersleri 1968 yılında “Sosyal Bilgiler” dersi adı altında birleş-
tirilmiştir. İlkokulların 4. ve 5; ortaokulların 1., 2. ve 3. sınıflarında “Sosyal Bilgiler”
dersi verilmeye başlanmıştır. 1985 yılından itibaren dönemin siyasi ortamının
da etkisi ile ilköğretimin orta kısmında verilen “Sosyal Bilgiler” dersi programdan
çıkarılarak yerine “Milli Tarih”, “Milli Coğrafya”, “Vatandaşlık Bilgileri” ve “T.C.
İnkılap Tarihi” dersleri programa eklenmiştir. 1997 yılında ise sekiz yıllık kesintisiz
eğitim kapsamında programlar tekrar değişime uğramış ilköğretimin orta kısmında
verilen “Milli Tarih” ve “Milli Coğrafya” dersleri programdan çıkarılarak
“Sosyal Bilgiler” dersi tekrar programa girmiştir. Bu çerçevede araştırmada programların
değişimine bağlı olarak öğrenime alınan veya öğrenimden kaldırılan
Sosyal Bilgiler ders kitapları incelenmiştir. Araştırmanın kaynakları olarak başta
Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi olmak üzere Türkiye
Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Kararları, Milli Eğitim Şuralarında alınan kararlar ve ilköğretim(ilkokul ve ortaokul) programları
esas alınmıştır. Doküman analizi yöntemi kullanılan araştırmada Sosyal Bilgiler
ders kitaplarının öğrenimde olduğu dönemlerdeki siyasi durumda dikkate alınarak
kategoriler oluşturulmuştur. Ayrıca Sosyal Bilgiler ders kitaplarının öğrenime
alındıkları ve öğrenimden kaldırıldıkları yılların görülebilmesi için de tablolar
oluşturulmuştur. Böylece belli dönemlerde Sosyal Bilgiler ders kitaplarının farklı
yazarlara yazdırılmasının ve farklı yayınevleri tarafından basılmasının nedenleri
ile ilgili değerlendirmeler yapılabilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Coğrafya, Ders Kitapları, Sosyal Bilgiler, Tarih, Vatandaşlık Bilgileri

Kaynakça

• AKPINAR, Mehmet - KAYMAKCI, Selahattin, (2012), “Ülkemizde Sosyal Bilgiler Öğretiminin Genel Amaçlarına Karşılaştırmalı Bir Bakış”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt:20, Sayı:2, Mayıs 2012, s.605-626. AKYÜZ, Yahya, (2015), Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2015. Ankara, Pegem Akademi. ATA, Bahri, (2012), “Sosyal Bilgiler Öğretim Programı”, Sosyal Bilgiler Öğretimi,(Ed. Cemil Öztürk), Ankara, Pegem A Yayıncılık, 33-47. BAYSAL, Z.Nurdan - ADA, Sefer, (2015), Dünden Bugüne Türk Eğitim Sistemi ve Yapısı, Ankara, Pegem Akademi. BİLASA, Pınar, (2013), Türkiye’de İlköğretimin Tarihsel Gelişimi (1970-2010), Ankara, Pegem Akademi. CİCİOĞLU, Hasan, (1985), Türkiye Cumhuriyetinde İlk ve Ortaöğretim(Tarihi Gelişimi), Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi. DEMİRCİOĞLU, İsmail Hakkı, (2008), Türkiye’de Tarih Eğitiminin Tarihi, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt:6, Sayı: 12, s. 431-450. GELİŞLİ, Yücel, (2005), Türkiye’de İlköğretimin Gelişimi, Ankara, Sistem Ofset Matbaacılık. GÜLER, Ali, (2004), Türk Eğitim Politikalarının Tarihsel Süreci, Ankara, Yeryüzü Yayınevi. GÜVEN, İsmail, (2014), Türk Eğitim Tarihi, Ankara, Pegem Akademi. KARASAR, Niyazi, (2016), Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara, Nobel Akademik Yayıncılık. MAYRİNG, Philipp, (2011), Nitel Sosyal Araştırmaya Giriş,(A. Gümüş-M.S. Durgun, Çev.), Ankara, Bilgesu Yayıncılık. MEREY, Zihni, (2016), “Dünyada ve Türkiye’de Tarih Eğitiminin Tarihsel Gelişimi”, Tarih Nasıl Öğretilir? Tarih Öğretmenleri İçin Özel Öğretim Yöntemleri, Ed. Mustafa Safran, İstanbul, Yeni İnsan Yayınevi, s.29-36. ÖZALP, Reşat - ATAÜNAL, Aydoğan, (1977), Türk Milli Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilatı (Talim ve Terbiye Kurulu-Milli Eğitim Şurası), İstanbul, Milli Eğitim Basımevi. ŞANAL, Mustafa, (2016), Eğitimin Tarihsel Temelleri, Eğitim Bilimine Giriş, (Ed. Mustafa Onur, Mustafa Şanal), Ankara, Pegem Akademi Yayıncılık. ŞİMŞEK, Ahmet, - YILDIRIM, Tercan, (2017), “Türkiye’de Kronoloji Üzerine Yapılmış Araştırmalara Genel Bir Bakış”, Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı(Ed. İsmail H Demircioğlu, Ebru Demircioğlu), Ankara, Pegem Akademi, s. 273-290. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1970), Sekizinci Milli Eğitim Şûrası 28 Eylül-3 Ekim 1974, Ankara, Milli Eğitim Basımevi. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1973), Milli Eğitim Temel Kanunu, Ankara, Milli Eğitim Basımevi. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1975), Dokuzuncu Milli Eğitim Şûrası 24 Haziran-4 Temmuz 1974, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi. T. C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1995), Onuncu Milli Eğitim Şûrası 23-26 Haziran 1981, Ankara, Milli Eğitim Basımevi. T. C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1982), Onbirinci Milli Eğitim Şûrası 8-11 Haziran 1982, Ankara, Milli Eğitim Basımevi. T. C. Milli Eğitim Gençlik Ve Spor Bakanlığı, (1989), XII. Milli Eğitim Şûrası 18-22 Temmuz 1988, Ankara, Milli Eğitim Basımevi. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1993), Ondördüncü Milli Eğitim Şurası 27-29 Eylül 1993, Ankara, Milli Eğitim Basımevi. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1996), Onbeşinci Milli Eğitim Şurası 13-17 Mayıs 1996, Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Yayınları.
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2007), Onyedinci Milli Eğitim Şurası 13-17 Kasım 2006, Ankara, Milli Eğitim Basımevi. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı, (1961), İlkokul Programı, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Genel Müdürlüğü, (2003), Türkiye’de İlköğretim (Dünü, Bugünü, Yarını), İstanbul, Milli Eğitim Basımevi. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Genel Müdürlüğü Program Geliştirme Bürosu, (1962), İlkokul Programı Taslağı, Ankara, Ayyıldız Matbaası. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı, (1968), İlkokul Programı, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı, (1969), İlkokul Programı, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı, (1998), İlköğretim Programı, Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, (2005a), İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 4-5. Sınıflar Öğretim Programı, Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, (2005b), İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 6-7. Sınıflar Öğretim Programı ve Kı- lavuzu (Taslak Basım), Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, (2005c), İlköğretim 8. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçü lük Dersi Programı, Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, (2006), İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 6. Sınıf Öğretim Programı ve Kılavuzu, Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1950), Tebliğler Dergisi, 13(605-606). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1951), Tebliğler Dergisi, 14(660). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1952), Tebliğler Dergisi, 15(708). T.C. Milli Eğitim Vekaleti, (1953), Tebliğler Dergisi, 15(746). T.C. Maarif Vekaleti, (1954), Tebliğler Dergisi, 17(799). T.C. Maarif Vekaleti, (1955), Tebliğler Dergisi, 18(866). T.C. Maarif Vekaleti, (1956), Tebliğler Dergisi, 19(904). T.C. Maarif Vekaleti, (1957), Tebliğler Dergisi, 20(968). T.C. Maarif Vekaleti, (1958), Tebliğler Dergisi, 21(1007). T.C. Maarif Vekaleti, (1959), Tebliğler Dergisi, 22(1058). T.C. Maarif Vekaleti, (1960), Tebliğler Dergisi, 23(1104). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1961), Tebliğler Dergisi, 23(1153). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1962), Tebliğler Dergisi, 25(1203). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1963), Tebliğler Dergisi, 26( 1254). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1964), Tebliğler Dergisi, 27(1304). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1965), Tebliğler Dergisi, 28(1355). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1966), Tebliğler Dergisi, 29(1404). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1967), Tebliğler Dergisi, 30(1452). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1968), Tebliğler Dergisi, 31(1502). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1969), Tebliğler Dergisi, 32(1556). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1970), Tebliğler Dergisi, 33(1608). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1971), Tebliğler Dergisi, 33(1658). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1972), Tebliğler Dergisi, 35(1698). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1973), Tebliğler Dergisi, 36(1745). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1974), Tebliğler Dergisi, 37(1790). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1975), Tebliğler Dergisi, 38(1838). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1975), Tebliğler Dergisi, 38(1852). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1976), Tebliğler Dergisi, 39(1885). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1977), Tebliğler Dergisi, 40(1944). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1978), Tebliğler Dergisi, 41(1987). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1979), Tebliğler Dergisi, 42(2029). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1980), Tebliğler Dergisi, 43(2061) T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1980), Tebliğler Dergisi, 43(2065). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1981), Tebliğler Dergisi, 44(2083). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1981), Tebliğler Dergisi, 44(2087). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1981), Tebliğler Dergisi, 44(2100). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1982), Tebliğler Dergisi, 45(2108). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1983), Tebliğler Dergisi, 46(2135). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1983), Tebliğler Dergisi, 46(2146). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1983), Tebliğler Dergisi, 46(2150). T.C. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, (1984), Tebliğler Dergisi, 47(2163). T.C. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, (1985), Tebliğler Dergisi, 48(2191). T.C. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, (1986), Tebliğler Dergisi, 49(2209). T.C. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, (1986), Tebliğler Dergisi, 49(2212). T.C. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, (1987), Tebliğler Dergisi, 50(2232). T.C. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, (1987), Tebliğler Dergisi, 50(2238). T.C. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, (1988), Tebliğler Dergisi, 51(2265). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1989), Tebliğler Dergisi, 52(2283). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1990), Tebliğler Dergisi, 53(2307). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1990), Tebliğler Dergisi, 53(2315). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1991), Tebliğler Dergisi, 54(2334). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1992), Tebliğler Dergisi, 55(2355). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1993), Tebliğler Dergisi, 56(2383). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1994), Tebliğler Dergisi, 57(2406). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1995), Tebliğler Dergisi, 58(2432). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1996), Tebliğler Dergisi, 59(2454). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1997), Tebliğler Dergisi, 60(2476). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1998), Tebliğler Dergisi, 61(2491). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (1999), Tebliğler Dergisi, 62(2503). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2000), Tebliğler Dergisi, 63(2513). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2001), Tebliğler Dergisi, 64(2525). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2002), Tebliğler Dergisi, 65(2537). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2003), Tebliğler Dergisi, 66(2549). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2003), Tebliğler Dergisi, 66(2550). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2004), Tebliğler Dergisi, 67(2561). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2005), Tebliğler Dergisi, 68(2572). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2005), Tebliğler Dergisi, 68(2574). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2006), Tebliğler Dergisi, 69(2585). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2006), Tebliğler Dergisi, 69(2587). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2007), Tebliğler Dergisi, 70(2596). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2008), Tebliğler Dergisi, 71(2606). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2009), Tebliğler Dergisi, 72(2616). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2010), Tebliğler Dergisi, 73(2628). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2011), Tebliğler Dergisi, 74(2640). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2012), Tebliğler Dergisi, 75(2652). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2013), Tebliğler Dergisi, 76(2664). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2014), Tebliğler Dergisi, 77(2676). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2015), Tebliğler Dergisi, 78(2688). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2016), Tebliğler Dergisi, 79(2700). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, (2017), Tebliğler Dergisi, 80(2712). WİLSON, Howard. E, - BAŞGÖZ, İlhan, (1968), Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ankara, Dost Yayınları. YILDIRIM, Ali, - ŞİMŞEK, Hasan, (2016), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara, Seçkin Yayıncılık. (Footnotes) 1 * Bu kitapların 1994 baskılarından itibaren komisyon üyelerinin adları verilmeye başlanmıştır. 2 3 ** Bu kitaplar 2017-2018 eğitim ve öğretim yılında okutulmaktadır. 4 ** Bu kitaplar 2017-2018 eğitim ve öğretim yılında okutulmaktadır.