Akşemseddin’in Dindarlık ve İnsan Anlayışı

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 31, 133 - 150, 15.04.2022

İlyas Pür

Öz

Akşemseddin, Miladi 14. ve 15. Yüzyıllarda Anadolunun farklı şehirlerinde yaşayan ve Osmanlı devletinin hem kuruluş hem de yükseliş dönemlerini görmüş bir hak
âşığıdır. Genellikle yapılan araştırmalarda Akşemseddin’in tasavvufî yönü incelenmiş
fakat onun dindarlık anlayışı üzerine herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada Akşemseddin’in dindarlık ve insan anlayışı ve bu anlayışın onun hayatına yansımaları tespit edilmeye çalışılacaktır. Dinsel yaşayışın davranışlar üzerinde önemli bir
etki oluşturabileceğini öneren bu çalışmada literatür tarama metodu uygulanmıştır.
Bu araştırmada Akşemseddin’in şiirlerinin ve beyitlerinin yer aldığı temel bir eser seçilmiştir. Bu eser Muhammed Ali Yıldız’ın “Akşemseddin’de Allah, Kâinat ve İnsan”
adlı doktora çalışmasıdır. Dolayısıyla bu makalede geçen beyitler yazılırken bu çalışmadan yararlanılmıştır. Akşemseddin’in Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethettiği
çağda yaşamış olması ve onun İstanbul’un fethedilmesinde önemli bir rol oynaması
Akşemseddin’in dindarlık ve insan anlayışının incelenmesini gerekli hale getirmiştir.
Akşemseddin, Fatih Sultan Mehmet’in hocası olarak bilinmektedir. Akşemseddin’in eğitim ve devlet anlayışına olan etkileri düşünüldüğünde onun İstanbul’un fethinden önce ve fetih sırasında üstlendiği fonksiyon onu gerçek bir şöhrete kavuşturmuş ve bu itibarla da onu hem kültürümüzde hem de tarihimizde önemli bir yeri olan kişi haline getirmiştir. Akşemseddin, Hacı Bayram-ı Velî’nin yolunu takip etmiş ve
kendisinden sonra da onun halifesi olarak onun prensiplerini uygulamış bir düşünürdür. Akşemseddin bu konuda hızlı ilerlemesinden dolayı çevresindekiler tarafından dışlanmıştır. Fakat o orta yolu bulmaya çalışarak uzlaşmacı bir yöntem ile sorunların üstesinden gelmeye çalışmıştır. Akşemseddin, her ne kadar tasavvufa yönelik bir şahsiyet olarak bilinse de kendisi döneminin önde gelen hekimlerinden biri olarak da tanınmaktadır. Akşemseddin, Anadolunun muhtelif bölgelerinde halka uyarılarda bulunmuş ve şöhretinin yayıldığı yerleri bırakıp yeni ve daha sakin bölgelere göç etmiştir. O birçok eser meydana getirerek insanlara doğru yolu göstermiş ve güçlü bir düşünür olmayı başarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, akşemseddin, dindarlık, insan

Kaynakça

• CEBECİOĞLU, Ethem, (2001), Akşemseddinde Bazı Tasavvufi Kavramlar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt XLII.
• ÇANKAYA, Ahmet, (2003), İstanbul’un Manevi Fatihi Akşemseddin Hazretleri Tasavvuf ve İstanbul’un Fethi, Ankara: Akşemseddin Hazretleri Vakfı.
• DENİZ, Gürbüz, (2015), Anlam ve Varlık Boyutuyla İnsan, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• DÖNMEZ, İbrahim, K, (2012), İslâm’da Oruç. TDV. İslam Ansiklopedisi, 33. Cilt. İstanbul.
• EGEMEN, Bedii Ziya, (1952), Din Psikolojisi: Saha, Kaynak ve Metod Üzerine Bir Deneme, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• ENÎSÎ, Emir Hüseyin, (Trhsz), Menakıb-ı Akşemseddin, Süleymaniye Kütüphanesi, Esat Efendi Kitaplığı, No: 4666.
• GÜNAY, Ünver, (2006). Dindarlığın Sosyolojisi, (ed. Ü. Günay & C. Çelik). Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi içinde (ss. 1-59). Adana: Karahan Yayınları.
• KIZILGEÇİT, Muhammed, (2015), Yalnızlık, Umutsuzluk ve Dindarlık İlişkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• KÖPRÜLÜ, Fuat Orhan ve UZUN, Mustafa (1989), Akşemseddin. TDV. İslam Ansiklopedisi, 2. Cilt. İstanbul.
• KUR’AN-I KERİM Meâli, (2006), (hzl. H. Altuntaş, M. Şahin), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• MUTAHHARİ, Murtaza, (1987), İnsan Gerçeği (Çeviren: Celaleddin Yıldırım). İstanbul: Fırat Yayınları.
• ÖZLÜ, Zeynel, (2006), Terekeler Işığında Göynük’te Aile. Akademik Araştırmalar Dergisi, 8 (29), ss. 81-102.
• SERİNSU, Ahmet Nedim, (2009), Dinî Terimler Sözlüğü. (Komisyon), Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TOLSTOY, (2004), İnsan Ne ile Yaşar?, İstanbul: Timaş Yayınları.
• YAPICI Asım, (2013). Ruh Sağlığı ve Din: Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi.
• YAŞAROĞLU, M. Kâmil, (2012), Namaz. TDV. İslam Ansiklopedisi, 32. Cilt. İstanbul.
• YAVUZ, Kerim, (1982), Din Psikolojisinin Araştırma Alanları. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5: 87-108.
• YILDIZ, Muhammed Ali, (2016), Akşemseddin’de Allah, Kâinat ve İnsan. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• YÜCEL, Ayşe, (1994), Akşemseddin’in Eserlerinin Dinî-Tasavvufî Açıdan Tahlili. Ankara.