Paris Barış Konferansından Sonra Ortadoğu’yu Paylaşım Çalışmalarında İngiliz Ajan Ve Uzmanlarının 26 Mart 1919 Tarihli Toplantısı

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 34, 263 - 294, 02.05.2023

Mehmet Sedat Erkan

Öz

19. Yüzyılın sonlarına doğru başlayan sanayi devrimi ile yeraltı ve yerüstü hammadde kaynaklarına ulaşmak isteyen batılı devletler arasındaki sömürgecilik faaliyetleri yeni bir boyut kazandı ve aralarındaki rekabet çok arttı. Birinci Dünya Savaşı devam ederken Osmanlı Devletinin hakimiyeti altında olan
bölgelerin sömürgeci devletler tarafından paylaşımı için çeşitli gizli anlaşmalar yapıldı. Ortadoğu bölgesi, İngiltere için sömürgesi olan Hindistan’ın deniz yolunun güvenliğinin sağlanması ve diğer taraftan önemi ortaya çıkan petrol kaynakları yüzünden
çok önemliydi. Fransa ise zamanında kazandığı imtiyazlar nedeniyle ekonomik açıdan bilhassa Suriye’de ve bölgede etkindi ve petrol bölgelerine de ulaşmak istiyordu.
Birinci Dünya Savaşı’nın 1918 yılında bitmesinden iki ay sonra savaşın galibi İtilâf
Devletleri, 18 Ocak 1919 tarihinde Paris’te bir araya geldi. Paris Barış Konferansı’nda Osmanlı Devleti’nin topraklarını parçalamaya yönelik daha önce yapmış oldukları
anlaşmaları tekrar gözden geçirdiler. Aslında daha Birinci dünya Savaşı devam ederken İngiltere Ortadoğu bölgesinin elde edilmesi için saptanan politikanın sağlıklı bir
şekilde uygulanabilmesi için çeşitli birimlerin temsilcilerinden oluşan bir dizi komiteler oluşturmuştu.
İşte Paris Barış Konferansı’ndan sonraki günlerde İngiltere Hükümeti tarafından
sürdürülen periyodik komite çalışmalarından birisi olan ve İngiliz arşivlerindeki
“Türkiye ve Ortadoğu ; Mezopotamya ve Suriye’deki Bölgesel Ayarlamalar ’’başlıklı
toplantı tutanağı Büyük Britanya İmparatorluğu tarafından Fransa ile yapılan paylaşım mücadelesi çalışmalarına bir örnektir.
Toplantı tutanağı incelendiğinde, toplantıya katılanların üçünün sivil, dördünün
asker kişilerden oluştuğu, hepsinin yıllarca Anadolu, Ortadoğu ve Arap yarımadasındaki coğrafyada çalıştıkları, birkaç lisan bildikleri ve bölgede çeşitli görevlerde bulundukları görülmektedir.
Sonuç olarak 26 Mart 1919 tarihinde yapılan toplantı tutanağından anlaşıldığı üzere, Paris Barış Konferansı’nı takip eden günlerde, İngiltere-Fransa arasında 15 Eylül
1919 tarihinde yapılan Suriye İtilâfnamesi’ne giden süreçte, İngiltere Hükümetince
Ortadoğu konusunda uzman kişilerce birçok toplantının yapıldığı ve İngiliz Hükümetinin politikasının saptandığı görülmektedir. Toplantı sonunda İngiltere tarafından
Fransa’ya, ekte yeni sınırları gösteren Mezopotamya ve Suriye haritası sunulmuştur.
İngiltere’nin petrolün yanı sıra bölgedeki su kaynaklarını da kontrol etmek istediği
görülmektedir

Anahtar Kelimeler

Paris barış konferansı, Ortadoğu, İngiliz ajanı