Okul Müdürlerinin Toksik Liderlik Davranışlarının Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılıklarına Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 23, 201 - 223, 31.07.2021

Hafize İlhan , Nurhayat Çelebi

Öz

Bu araştırmanın amacı, öğretmenlerin toksik liderlik davranışı gösteren yöneticilere ilişkin algılarının, öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları üzerindeki etkisinin araştırılmasına yöneliktir. Araştırma, betimsel ve ilişkisel tarama modelinde nicel yöntemle yapılmıştır. Araştırmaya Karabük- Safranbolu ilçesinde liselerde görev yapan 385 öğretmen katılmıştır. Veri toplama aracı olarak yöneticilerin toksik davranışlarını belirlemek için Schmidt (2008) tarafından geliştirilmiş olan Toksit Liderlik Ölçeği kullanılmıştır. Ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları Çelebi, Güner ve Yıldız (2015) tarafından yapılmıştır. Öğretmenlerin örgütsel bağlılık düzeylerini belirlemek için de Allen, Mayer (1990) tarafından geliştirilen Örgütsel Bağlılık Ölçeği kullanılmıştır. Ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çalışması Dağlı, Elçiçek ve Han (2018) tarafından yapılmıştır. Bu araştırmada betimleyici istatistik yöntemler olarak ortalama, yüzdelikler, faktör analizi, t testi, ANOVA ve regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre yöneticilerin toksik liderlik davranışlarının öğretmenlerin örgütsel bağlılığını olumsuz yönde etkilediği tespit edilmiştir. Toksik liderlik davranışları alt boyutlarının, öğretmenlerin örgütsel bağlılığını etkilemediği görülmüştür. Öğretmenlerin duygusal bağlılığını ise, yöneticilerin değer bilmez olmalarını azalttığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca toksik liderlik davranışının örgütsel bağlılığın önemli bir yordayıcısı olduğu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

eğitim yönetimi, toksik, toksik liderlik, örgütsel bağlılık, öğretmen

Kaynakça

• Ak, M. ve Sezer, Ö. (2017) “Türk kamu sektöründe örgütsel bağlılığın etkileri”, The Journal of International Lingual, Social and Educational Sciences, 3(2), 111-119.
• Akgül, S. (2012) İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel kimlik algıları ile örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Allen, N. J. & Meyer, J. P. (1990). The measurement and antecedents of affective continuance and normative commitment to the organization. Journal of Occupational Psychology, 63(1), 1-18.
• Arslantürk, Z. (2001) Sosyal bilimciler için araştırma metod ve teknikleri, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Atay, S. (2006) Kariyer yönetiminin örgütsel bağlılığa etkisi, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bakan, İ., Yılmaz, Y. Sonay ve Olucak, H.İ. (2020). Çalışanların toksik liderlik boyutlarına ilişkin algılarının stres boyutları düzeylerine etkisi üzerine bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi. 27(3).557-572.
• Başar, U., Sığrı, Ü. ve Basım, N. (2016). İş yerinde karanlık liderlik. İş ve İnsan Dergisi, 3(2), 65–76.
• Bayram, L. (2006) “Yönetimde yeni bir paradigma: Örgütsel bağlılık”, Sayıştay Dergisi, 1(59), 125-139.
• Baysal, A. C. ve Paksoy, M. (1999). Mesleğe ve örgüte bağlılığın çok yönlü incelenmesinde Meyer-Allen modeli. İsatanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 1(28), 7-15.
• Bektaş, Ç. (2016). Liderlik yaklaşımları ve modern liderden beklentiler. Selçuk Üniversitesi Akşehir Meslek Yüksekokulu Sosyal Bilimler Dergisi. 2, 43-53.
• Bektaş, M. ve Erkal, P. (2015). Örgütlerde toksisite davranışları: toksik duygu deneyimleri ölçeğinin geçerlilik ve güvenirliği çalışması. Research Journal of Business and Management, 31(4), 519-529.
• Bolton, S. (2005). Emotion management in the workplace. Lancaster: Palgrave Macmillan.
• Bozkurt, Ö. ve Bozkurt, İ. (2008). İş tatminini etkileyen işletme içi faktörlerin eğitim sektörü açısından değerlendirilmesine yönelik bir alan araştırması”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 9(1), 1-18.
• Bozkurt, S., Çoban, Ö., ve Çolakoğlu, M. H. (2018). Örgütsel güven düzeyi ve toksik liderlik davranışları ilişkisinde örgütsel bağlılığın aracı etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,1, 1-18.
• Budak, G. (2008) Yetkinliğe dayalı insan kaynakları yönetimi, İzmir: Barış Yayınları. Fakülteler Kitabevi.
• Büyüköztürk, Ş.(2007). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı, Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö. E., Özkahveci, Ö. ve Demirel, F. (2004) Güdülenme ve öğrenme stratejileri ölçeğinin Türkçe formunun geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. 4(2), 207-239.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2010) Bilimsel araştırma yöntemleri, Ankara: Pegem Akademi.
• Cansoy, R., Polatcan, M. (2018). Türkiye’de okullarda örgütsel adalet araştırmaları: ampirik araştırmalara bir bakış. Turkish Studies, 13(4), 163-184.
• Cebeci, S. (2010) Bilimsel araştırma ve yazma teknikleri, İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.
• Chua, S. M. Y. & Murray, D. W. (2015). How toxic leaders are perceived: gender and information-processing. leadership & Organization Development Journal, 36(3), 292-307.
• Çelebi, N. ve Korumaz, M. (2016). Teachers’ Loyalty to their Supervisors and Organizational Commitment. Educational Research and Reviews.Vol. 11(12), pp. 1161-1167, 23 June, 2016. DOI: 10.5897/ERR Article Number: A9DCE0 F 59036, ISSN 1990-3839.
• Çelebi, N. ve İlhan, H. (2020). Olumsuz liderlik türleri. 49.Bölüm. Liderlik. Kuram-Araştırma-Uygulama içinde. Edit. Kürşat Yılmaz. Ankara: PEGEMA.ISBN 978625-7052-25-2, DOI 10-14527/9786257052252.
• Çelebi, N.,Güner, H. ve Yıldız, V. (2015). Toksit liderlik ölçeğinin geliştirilmesi, Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 249-268.
• Çetin, M. Ö. (2006). The relationship between job satisfaction, occupational and organizational commitment of academics, The Journal of American Academy of Business, 1(8), 78-88.
• Çiçek, B.ve Almalı,V, (2020). The effect of toxic leadership on conflict in the workplace. Equinox. Journal of Economics, Business&Political Studies, V11(2), 214-235.
• Dağlı, A , Elçi̇çek, Z .ve Han, B , (2018). Örgütsel bağlılık ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 17(68).DOI: 10.17755/esosder.445932, Güz, 2018, 1765-1777.
• Demir, B. (2020). Örgütlerde toksik lider ve toksik İlişkiler. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi.( Special Issue). 31-35.
• Demir, M. (2011). İşgörenlerin çalışma yaşamı kalitesi algılamalarının işte kalma niyeti ve işe devamsızlık ile ilişkisi, Ege Akademik Bakış, 11(3), 453-464
• Demirkol, A.Y. (2014).Eğitim kurumlarında örgütsel bağlılık: Meslek yüksekokulları üzerine bir araştırma. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi. Uluslararası E-Dergisi,4, (1Nisan 2014), 1-15.
• Demirtaş, Z., ve Küçük, Ö. (2019). Okul müdürlerinin toksik liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel sessizliği arasındaki ilişki. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 193-216.
• Dick, G.,& Metcalfe, B. (2001) “Manegerial factors and organizational commitment”, The International Journal of Public Sector Management, 14, 111-128.
• Eğinli, A. T. ve Bitirim, S. (2008). Kurumsal başarının önündeki engel: Zehirli (Toksik) iletişim. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 5(3), 124–140.
• Einarsen, S., Aasland, M. S., & Skogstad, A. (2007). Destructive leadership behaviour: definition and conceptual model. Leadership Quarterly, 18(3), 207-216.
• Erdaş, Y. (2009) Denizli il merkezinde çalışan ilköğretim öğretmenlerinin örgütsel bağlılık düzeyleri, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Eriş, Y. ve Arun, K. (2020). Toksik liderliğin bir çıktısı olarak örgütsel bağlılık. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi. ISSN:2528-9527 E-ISSN : 2528-9535
• Erkuş, A. (2009) Davranış bilimleri için bilimsel araştırma süreci, Ankara: Seçkin Yayıncılık. Green, J. E. (2014). Toxic leadership in educational organizations. Eric İnstitute of Education Science. Georgia Southern University, 18-33.
• Güldü, Ö. ve Aksu, E. N. (2016). Yıkıcı liderlik algısı ve mesleki tükenmişlik arasındaki ilişkide olumsuz duygu-durumun aracı rolü, Çalışma İlişkileri Dergisi, 7(2), 91-113.
• Günce, S. (2013) İlköğretim okullarında örgütsel adalet ile örgütsel bağlılık ilişkisi,Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
• Gündüz, Y. ve Dedekorkut, S. E. (2014). Yıkıcı liderlik, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 95-104.
• Gürbüz, R. (2012) Algılanan örgütsel destek ve örgütsel güvenin, örgütsel bağlılık ile ilişkisi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
• Hair, J. F., Anderson, R. E., Tatham, R. L. & Black, W. C. (1998). Multivariate data analysis, 5th Edition, New Jersey: Prentice-Hall Inc.
• Hair, J.F., Black, W.C., Babin, B.J. & Anderson, R.E. (2010). Multivariate data analysis: a global perspective. 7th Edition, Pearson Education, Upper Saddle River.
• Hitchcock, M. J. (2015). The relationship between toxic leadership, organizational citizenship, and turnover behaviors among san diego nonprofit paid staff. University of San Diego, Yayımlanmamış doktora tezi, ABD.
• Safranbolu MEM (2019). Milli Eğitim Müdürlüğü İstatistik. .http://www.safranbolu.meb.gov.tr, Erişim Tarihi: 03.03.2019.
• İlhan, H. (2019). Yöneticilerin toksik liderlik davranışlarının öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları üzerine etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Işık, M. (2009) Okul yöneticilerinin etik liderlik özellikleri ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişki: Beylikdüzü örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İzgüden, D., Eroymak, S. ve Erdem, R. (2016). Sağlık kurumlarında görülen toksik liderlik davranışları: Bir üniversite hastanesi örneği. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 262-276.
• Kahveci, G. , Bahadır, E., Karagül Kandemir, İ. (2019). Okul yöneticilerinin toksik liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 52(1), 225-249.
• Karahan, A. (2008). Hastanelerde liderlik ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişkinin incelenmesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 148-150.
• Karasar, N. (1999).Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel
• Karataş, S., ve Güleş, H. (2010). İlköğretim okulu öğretmenlerinin iş tatmini ile örgütsel bağlılığı arasındaki ilişki. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2), 74-89.
• Kırbaç, M. (2013). Eğitim örgütlerinde toksik liderlik. İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
• Kurtulmuş, B. E, . (2020). Toxic Leadership and Workplace Bullying: The Role of Followers and Possible Coping Strategies. The Palgrave Handbook of Workplace Well-Being pp 1-20
• Lipman-Blumen, J. (2010). Toxic leadership. (Ed. Richard A. Couto) Political and Civic Leadership: A Reference Handbook, Sage Publication California, ABD.
• Lu, Grace, Ling, Wenquan, Wu,Yuju &Liu, Yi (2012). A Chinese perspective on the content and structure of descruptive leadership. Chinese Management Studies, 6(2), 271-283.
• Mathieu, J. E. & Zajac, D. M. (1990). A Review and meta-analysis of the antecedents, correlates, and consequences of organizational commitment. Psychological Bulletin, 108(2), 171-194.
• Nakip, M. (2013) Pazarlama araştırma teknikleri, 3. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Özdamar, K. (2001) Spss ile Biyoistatistik, 4. Basım, Eskişehir: Kaan Kitabevi
• Özkaya, M. O., Kocakoç, D. İ. ve Karaa, E. (2006). Yöneticilerin örgütsel bağlılıkları ve demografik özellikleri arasındaki ilişkileri incelemeye yönelik bir alan çalışması. Yönetim ve Ekonomi, 13(2), 77-96.
• Öztürk, M. (2013) .Örgütsel bağlılık ve sağlık çalışanlarının örgütsel bağlılık düzeyleri, Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Padilla, A., Hogan, R. & Kaiser, R. B. (2007) . The toxic triangle: destructive leaders, sosceptible followers, and conducive environments. The Leadership Quarterly, 18, 176-194.
• Pallant, J. (2005). SPSS survival manual: A step by step guide to data analysis using SPSS, Allen and Unwin Inc., Crows Nest, New South Wales.
• Reyhanoğlu, M. ve Akın, Ö. (2016). Toksik liderlik örgütsel sağlığı olumsuz yönde tetikler mi? İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(3), 442-459.
• Şağban, Ş. (2011). Okul müdürlerinin kültürel liderlik rollerinin öğretmenlerin örgütsel bağlılık düzeyine etkisi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Schmidt, A.A. (2008). Development and validation of the toxic leadership scale. Maryland University, Maryland, ABD.
• Schyns, B. & Schilling, J. (2013). How bad are the effects of bad leaders? a meta-analysis of destructive leadership and ıts outcomes”, The Leadership Quarterly, 24, 138-158.
• Sevinç, İ. ve Şahin, A. (2012). “Kamu çalışanlarının örgütsel bağlılığı: karşılaştırmalı bir çalışma.” Maliye Dergisi, 162, 266-281.
• Sheard, A. G, Kakabadse, N. &Kakabadse, A. (2013). Destructive behaviours and leadership: The source of the shift from a functional to dysfunctional workplace? International Journal of Social Science Studies, 1(1), 73-89.
• Sinden, J., Wayne K. Hoy & Sweetland S. R. (2004). Enabling school structures: principal leadership and organizational commitment of teachers. Journal of School Leadership, 14: 195–210.
• Şağban, Ş. (2011). Okul müdürlerinin kültürel liderlik rollerinin öğretmenlerin örgütsel bağlılık düzeyine etkisi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
• Tavşancıl, E. (2002) Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi, Ankara: Nobel yayıncılık.
• Tepper, B. J. (2007). Abusive supervision in work organizations: review, synthesis, and research agenda. Journal of Management, 33(3), 261-289.
• Tetik, S., (2012). Sağlık çalışanlarının örgütsel bağlılık düzeylerini belirlemeye yönelik bir araştırma. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi.4(1), 275-286.
• Töremen, F., Çankaya, İ. (2008). Yönetimde etkili bir yaklaşım: Duygu yönetimi. Afyon Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1), 33-47.
• Türkoğlu, H. (2011) İş tatmini, örgütsel bağlılık ilişkisi ve bir uygulama. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
• Uygur, A. (2007), “Örgütsel bağlılık ile işgören performansı ilişkisini incelemeye yönelik bir alan araştırması”, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 1, 71-85.
• Uygur, A. ,Gümüştekin, K. (2019).Karanlık liderliğin alt boyutlarının incelenmesi. İnternational Socıal Sciences Studies Journal.5(35), 2552-2562.
• Uzunbacak, H , Yıldız, A , Uzun, S . (2019). Toksik liderliğin çalışanların tükenmişlik düzeylerine etkisi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 7(1), 211-219.
• Veal, A. J. (2006) Research methods for leisure and tourism: A practical Guide, England: Pearson Education Limited.
• Whicker, M. L. (1996). Toxic leaders: When organizations go bad. Westport CTS: Quorum Books.
• Wright J. (2005). Workplace coaching: What’s it all about?”. Work, 24, 325-328.
• Yaşlıoğlu, M. M. (2017). “Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması”, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46 (Özel Sayı). 74-85
• Yavuz, E. ve Tokmak, C. (2009). İşgörenlerin etkileşimci liderlik ve örgütsel bağlılık ile ilgili tutumlarına yönelik bir Araştırma”, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 2(1), 17-35.
• Yavuz, E., Koç, H. ve Topaloğlu, M. (2008) Öğretmenlerin örgütsel bağlılığının bazı temel faktörler açısından analizi”, Kamu-İş, 9(4).
• Yazıcıoğlu, Y. ve Erdoğan, S. (2004) SPSS Uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Yen, T. Q., Tian, Y. & Sankoh, F. P. (2013) “The impact of prevalent destructive leadership behaviour on subordinate employees in a firm”, American Journal of Industrial and Business Management, 3, 595-600.