EFFICIENCY IN TAX AUDIT: A COMPARATIVE ANALYSIS BETWEEN TÜRKİYE AND OECD COUNTRIES

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 26, 26.06.2023

Neslihan Karakuş Büyükben , Kamil Güngör

Öz

Tax audit is one of the most effective practices that ensure that the taxes, which are the primary source of income of the state, are transferred to the state treasury in the right amount and on time. The tax audit investigates whether the taxpayers fulfill not only their material obligations but also their formal obligations. Since it is the state’s main income source, tax audit should be done effectively in both aspects. The study aims to identify the failures of the tax audit carried out in Turkey through various indicators and to reveal what can be done for a more effective tax audit.
The document analysis method was used in order to make comparisons between Turkey and OECD countries on tax auditing. In the study, the quantitative adequacy of tax auditors in Turkey, the effectiveness of the audit, and its effects on tax revenues are revealed. The aforementioned data enable some determinations to be made in order to measure the efficiency of tax auditing. The most important of these determinations is the effect of tax audits on the informal economy, which is one of the most critical macroeconomic problems of economies. In the study, Italy, where these criteria gave effective results, is considered remarkable for a closer examination in terms of Turkey, since it is the country that implements tax audits most effectively.

Anahtar Kelimeler

Efficiency, tax audit, OECD countries

VERGİ DENETİMİNDE ETKİNLİK: TÜRKİYE VE OECD ÜLKELERİ ARASINDA KARŞILAŞTIRMALI ANALİZ

Öz

Vergi denetimi, devletin temel gelir kaynağı olan vergilerin, eksiksiz ve zamanında kamu hesaplarına intikal ettirilmesini sağlayan en etkili uygulamalardan birisidir. Vergi denetimi ile mükelleflerin sadece maddi yükümlülükleri değil şekli yükümlülükleri yerine getirip getirmedikleri de araştırılmaktadır. Devletin temel gelir kaynağı olması nedeniyle vergi denetiminin her iki açıdan da etkin bir şekilde yapılması gerekmektedir. Çalışmanın amacı, Türkiye’de gerçekleştirilen vergi denetiminin aksaklıklarını çeşitli göstergeler aracılığıyla tespit ederek daha etkin bir vergi denetimi için yapılabilecekleri ortaya koymaktır.
Vergi denetimi konusunda Türkiye ile OECD ülkeleri arasında karşılaştırma yapabilmek amacıyla doküman analizi yöntemi kullanılmış ve Türkiye’de vergi denetiminde görev alanların nicel yeterliliği, denetimin etkinliği ve vergi gelirleri üzerindeki etkileri ortaya konmuştur. Bahsi geçen veriler vergi denetiminde etkinliğin ölçülebilmesi bakımından bazı tespitler yapılabilmesine imkân sağlamaktadır. Bu tespitlerden en önemlisi vergi denetiminin ekonomilerin en önemli makroekonomik sorunlardan birisi olan kayıt dışı ekonomi üzerindeki etkisidir. Bu ölçütlerin etkili sonuç verdiği İtalya’nın, vergi denetimini en etkili şekilde hayata geçiren ülke olması nedeniyle, Türkiye bakımından daha yakından incelenmesi için dikkat çekici olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

ETKİNLİK, VERGİ DENETİMİ, OECD ÜLKELERİ

Kaynakça

• Acar, Y. ve İştekal, D. (2018). Vergi denetiminde etkinliğin sağlanmasında mükellef ve mükellef olmayanların karşılaştırmalı analizi: Şırnak ili örneği. Journal IKSAD, 4(10), 362-374.
• Akçay, M. Y. (1997). Kesilen cezanın türünde yargı organlarınca yapılan değişikliklerin uzlaşma müessesesi üzerindeki etkisi. Vergi Sorunları Dergisi, 104, 9-10.
• Akyel, R. ve Köse, H. Ö. (2010). Kamu yönetiminde etkinlik arayışı: etkin kamu yönetimi için etkin denetimin gerekliliği. Türk İdare Dergisi, 466, 9-24.
• Anlar, U. ve Cengiz, U. (2016). Türkiye’de etkin ve adil bir vergi yapısı için reform ihtiyacının değerlendirilmesi. Vergi Dünyası Dergisi, 143, 55-70.
• Arslan, A. (2002). Kamu harcamalarında verimlilik, etkinlik ve denetim. Maliye Dergisi, 140(2), 1-14.
• Arslan, M. ve Biniş, M. (2014). Vergi denetiminde bir etkinlik sorunu olarak mükellef seçimi. 29. Maliye Sempozyumu Kitabı (383-403), Düzenleyen: Sakarya Üniversitesi, Antalya, 16-20 Mayıs 2014.
• Aytekin, S. (2007). Türkiye’de vergi gelirleri ile vergi denetimi arasındaki nedensellik ilişkisi (Yayınlanmamış YL Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Beşel, F. (2017). Türkiye’de vergi denetiminin ekonomik ve hukuki niteliği (Basılmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi SBE, Sakarya.
• Cansız, H. (2006). Vergi mükelleflerinin vergiyi algılama hakkındaki görüşleri: Afyonkarahisar ili örneği. Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(2), 115-138.
• Çelikkaya, A. ve Gürbüz, H. (2006). Mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunu etkileyen faktörlerin analizi: bir alan çalışması. İktisat İşletme ve Finans, 21(247). 122.139.
• Deniz, N. (2007). İyi uygulama örnekleri çerçevesinde kamu yatırım bütçesinin etkin yönetimi ve Türkiye için model önerisi. Devlet Bütçe Uzmanlığı Araştırma Raporu, T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/06/4041nuraytezpdf.pdf.
• Doğan, Z. ve Taşyürek, F. (2022). Vergi denetimini etkileyen faktörler ve etkin bir vergi denetimi için öneriler. Vergi Raporu, 272, 109- 137.
• Edizdoğan, N. ve Gümüş, E. (2013). Vergi afları ve Türkiye’de vergi aflarının değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 164. 99-119.
• Uchitelle, E. (1989). The effectiveness of tax amnesty programs in selected countries. Quarterly Review, Federal Reserve Bank of New York, 14(3), 48-53.
• Eraslan, F. A. (2019). Vergi denetimi ve türkiye’de vergi denetiminin etkinliği (Basılmamış YL Tezi). Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gediz Oral, B., Arpazlı Fazlılar, T. ve Koç, Ö. E. (2015). Kayıtdışı ekonomiyi önlemeye yönelik bir öneri: vergi denetim üst kurulu, Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, 20(2), 119-149.
• Gündoğdu, S. (2022). Türkiye’de vergi denetiminde etkinlik; dolaylı ve dolaysız vergiler bağlamında inceleme. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 161-172.
• Kılıç, İ. ve Alataş, A. (2022). Vergi denetiminin etkinliği üzerine bir inceleme, Vergi Raporu, 274, 89-105.
• Koç, Ö. E. (2018). Kamu mali yönetimi kapsamında mali denetim üzerine seçme konular. M. Taytak ve İ. Ciğerci (Edt.), Vergi denetiminin gönüllü uyum üzerindeki etkisi (ss. 267-290).
• Muter, N. B., Sakınç, S. ve Çelebi, A. K. (1993). Mükelleflerin vergi karşısındaki tutum ve davranışları araştırması. Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
• OECD (2021). Tax administration 2021: comprative information on OECD and Other advanced and emerging economies. OECD Publishing, Paris.
• Organ, İ. (2008). Vergi denetimi ve Türkiye uygulaması. Ankara: Gazikitapevi.
• Organ, İ. ve Çavdar, F. (2017). Türkiye’de vergi mükellefleri perspektifinden vergi denetiminde sorunlar: İstanbul, Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli’nden Bulgular, Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10 (1), 46-69.
• Pehlivan, O. (1986). Vergi denetimi ve vergi denetiminde etkinlik, Vergi Dünyası Ekim 1986, 62, 33-42.
• Schmölders, G. (1976). Genel vergi hukuku. 4. Baskı, Çev. Salih Turhan, İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 2149.
• Schneider, F. (2021). Development of the shadow economy of 36 OECD countries over 2003 - 2021: due to the corona pandemic a strong increase in 2020 and a modest decline in 2021. African Journal of Political Science, 15(2), 1-5.
• Taşyürek, F. (2021). Türkiye’de vergi denetimini etkileyen faktörlerin tespitine ilişkin bir araştırma, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Tekin, A., Tuncer, G. ve Sağdıç, E. N. (2013). Vergi afları sonrasında vergi uyum süreci. Sakarya İktisat Dergisi, 2, 1-26.
• Tekin, F. ve Çelikkaya A. (2018). Vergi denetimi, 8. Baskı, Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Tolkun, S. ve Tekin, A. (2021). Risk odaklı vergi denetimi yaklaşımı. International Journal of Applied Economic and Finance Studies, 6(2), 21-39.
• Tosuner, M. (1995) Türkiye’de vergi kayıp ve kaçaklarının üzerine bazı değerlendirmeler ve öneriler. 11. Maliye Sempozyumu ss.83-92. Düzenleyen: Dokuz Eylül Üniversitesi, Gazi Magosa, 4-8 Mayıs 1995.
• Ustaoğlu, B. (2021). Kayıt dışı ekonominin önlenmesi ve iktisadi büyüme bağlamında vergi denetiminin rolü (Basılmamış Doktora Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Üstün, Ü. S. (2013). Nasıl bir vergi denetimi ve vergi yargısı?. İstanbul: Beta Basım.
• Yayman, D (1999). Vergi denetiminde etkinliğin sağlanması (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yeşilyurt, H. (2016). Bazı açılardan Türk vergi sistemi eleştirisi: kirli yaşıyoruz, temizmiş gibi yapıyoruz. TBB Dergisi, Sayı 122. 235-258.
• Yoruldu, M. ve Yoruldu, N. Z. (2016). Türkiye’de vergi kayıp ve kaçaklarının önlenmesinde vergi denetimi ve muhasebe meslek mensuplarının rolü üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 1(1), 51–70.
• Yükçü, S. ve Atağan, G. (2009). Etkinlik, etkililik ve verimlilik kavramlarının yarattığı karışıklık, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(4), 1-13.