ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUĞU OLAN ANNELERİN EĞİTİM İHTİYAÇLARI

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 61 - 93, 09.06.2020

Ali Burak Toy , İlknur Kesici

Öz

Bu araştırmada, özel gereksinimli çocuğu olan annelerin özel eğitim alanına yönelik eğitim ihtiyaçlarını belirlemek amaçlanmıştır. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı araştırmaya Mersin ilinin Mezitli ilçesinde yaşayan, özel eğitim ve rehabilitasyon programlarına devam eden, amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme yöntemine göre seçilen, özel gereksinimli çocuğu olan, 31 gönüllü anne katılmıştır. Araştırmanın verileri, soruları araştırmacılar tarafından hazırlanan, yarı yapılandırılmış görüşmeler aracılığıyla toplanmıştır. Görüşmelerde anneyi ve çocuğunu tanımaya yönelik ve annenin, çocuğunun eğitimiyle, sosyalleşmesiyle, psikolojisiyle ve sağlık durumuyla ilgili eğitim ihtiyaçlarını belirlemeye yönelik açık ve kapalı uçlu sorulara yer verilmiştir. Görüşmelerden toplanan verilerin analizi nitel veri analizi tekniği ile yapılmıştır. Araştırmanın bulgularına göre, özel gereksinimli çocuğu olan annelerin genel olarak çocuklarının engel grubu, okuma yazma, sosyal entegrasyon, fizyoterapi, psikoloji, dil ve konuşma, davranış sağaltımı, beslenme, sağlık, psiko-sosyal beceri, yasal haklar konusunda eğitime gereksinimleri olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Özel Gereksinimli Çocuk, engelli aileleri, özel eğitim, eğitim ihtiyacı

Teşekkür

Prof.Dr. Tuba YANPAR YELKEN Bilim Uzmanı ESİN TÜRKMEN

Kaynakça

• Arıcıoğlu, A. ve Gültekin, F. (2017). Zihinsel engelli çocuk annelerinin sosyal destek ve gelecek algıları: psikolojik danışmanların rolleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42, 1-26.
• Aykara, A. (2015). Zihinsel engelli kardeşe sahip bireylerin yaşadıkları güçlüklerin sosyal rol kuramı açısından değerlendirilmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 26(2), 87-104.
• Ayyıldız, T., Şener, D.K., Kulakçı, H. ve Veren, F. (2012). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin stresle baş etme yöntemlerinin değerlendirilmesi. Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi, 11(2), 1-12.
• Baran, G. ve İçöz, A. (2001). Zihinsel engelli çocuğa sahip aile bireylerinin kaygı düzeylerinin incelenmesi. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Dergisi, 1(6-7), 80-90.
• Bilgin, S., & Gozum, S. (2009). Reducing burnout in mothers with intellectually disabled child: An education programme. Journal of Advanced Nursing, 65, 2552-2561.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: PegemA Yayınları.
• Canarslan, H., Ahmetoğlu, E. (2015). Engelli çocuğa sahip ailelerin yaşam kalitesinin incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 13-31.
• Cangür, Ş., Civan, G., Çoban, S., Koç, M., Karakoç, H., Budak, S., İpekçi, E., & Ankaralı, H. (2014). Düzce ilinde bedensel ve/veya zihinsel engelli bireylere sahip ailelerin toplumsal yaşama katılımlarının karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(3), 1-9.
• Çetin, M. E. ve Sönmez, M. (2018). Çoklu yetersizliğe sahip çocuğu olan annelerin yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi. İlköğretim Online, 17(3), 1252-1267. doi: 10.17051/ilkonline.2018.466339
• Coşkun, Y. ve Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 10(1), 213-227.
• Ciğerli, Ö., Topsever, P., Alvur, T. M., & Görpelioğlu, S. (2014). Engelli çocuğu olan anne-babaların tanı anından itibaren ebeveynlik deneyimleri: Farklılığı kabullenmek. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 8(3), 75-81.
• Çiftçi, H. (2007). Zihinsel engelli çocuklara renk kavramını kazandırmada eş zamanlı ipucuyla öğretimin bireysel ve grup eğitimindeki etkisinin karşılaştırılması (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Çiftçi, H. D. (2015). Zihinsel yetersizliği bulunan çocuk sahibi ebeveynlerin eğitim gereksinimlerinin belirlenmesi. Int. J. Hum. Sci, 12(1), 36-54.
• Davies, D., & Stock, S. (2002). Enchancing independent task performance for individuals with mental reterdation through use of a handheld self- directed visnal and audio promptingsystem. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, 37(2), 209-218.
• Dhar. R. L. (2009). Living with a developmentally disabled child: Attitudes of family members in India, The Science Journal, 46, 738-755.
• Doğan, R. (2017). Türkiye'de iç göçün bireylerde somatizasyon, bilişsel duygu düzenleme ve başa çıkma tutumları üzerine etkisinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Doğan, M. (2015). Yetersizliği olan çocuklar, aile ve aile eğitimi: Kavramsal ve uygulamaya dönük gelişmeler. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(Özel Sayı), 111-127.
• Duban, N. (2010). Sınıf öğretmeni adaylarının fen ve teknoloji okur-yazarı bireylere ve bu bireylerin yetiştirilmesine ilişkin görüşleri. Kuramsal Eğitimbilim, 3(2), 162-174.
• Durduran, Y., & Bodur, S. (2009). Engellilerin engellilikleri dışında sağlık sorunları: karşılaştırmalı bir çalışma. Selçuk Tıp Dergisi, 25(2), 69-77.
• Durualp, E., Bektaş, G., Ergin, D., Karaca, E., & Topçu, E. (2011). Annelerin sigara kullanımı ile yeni doğanın doğum kilosu, boyu ve baş çevresi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 64(03), 119-126.
• Erez, M. (2012). 7-11 yaş arası özel eğitim gören zihinsel engelli öğrenci annelerinin stres belirtileri ve sosyal kaygı düzeyi açısından karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Eldeniz Ç. M. ve Sönmez, M. (2018). Çoklu yetersizliğe sahip çocuğu olan annelerin yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi. Elementary Education Online, 17(3), 1252-1267.
• Erkan, S. ve Toran, M. (2004). Alt sosyo-ekonomik düzey annelerin çocuklarını kabul ve reddetme davranışlarının incelenmesi (Diyarbakır İli Örneği). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 91-97.
• Eripek, S. (2005). Özel eğitim. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
• Ersoy, Ö. ve Avcı, N. (2000). Özel gereksinimi olan çocuklar ve eğitimleri: Özel eğitim. İstanbul: Ya-Pa Yayınları.
• Ersoy Ö. ve Çürük N. (2009). Özel gereksinimli çocuğa sahip annelerde sosyal desteğin önemi. Aile ve Toplum, 5(17), 104-110.
• Firat, S., Diler, R. S., Avci, A. ve Seydaoglu, G. (2002). Comparison of psychopathology in the mothers of autistic and mentally retarded children. J Korean Med Sci, 17, 679-685.
• Fen Gau, S. S., Chiu, Y. N., Soong, W. T., and Lee, M. B. (2008). Parental characteristics, parenting style, and behavioral prooblems among Chinese children with down syndrome, their siblings and controls in Taiwan. J Formos Med Assoc, 107, 693-703.
• Gülşen, B. ve Gök, Ö. F. (2009). Engelli çocuğa sahip ailelerin stresle baş etme durumları. TAF Prev Med Bull, 8(5), 413-420.
• Gowen, J. W., Johnson-Martin, N., Goldman, B. D., & Appelbaum, M. (1989). Feelings of depression and parenting competence of mothers of handicapped and nonhandicapped infants: A longitudinal study. American Journal on Mental Retardation, 94(3), 259–271.
• Green.S.E,. (2003). What do you mean “whats wrong with her?”. Stigma and the lives of families of children with disabilities, Social Science and Medicine, 57, 1361-1374.
• Heller, T., Hsieh, K., & Rowitz, L. (1997). Maternal and paternal caregiving of persons with mental retardation across the lifespan. Family Relations, 407-415.
• Hodge, D., Hoffman, C. D., & Sweeney, D. P. (2011). Increased psychopathology in parents of children with autism: Genetic liability or burden of caregiving?. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 23(3), 227-239.
• Hosseinkhanzadeh, A.A., Esapoor, M., Yeganeh, T., & Mohammadi, R. (2012). A study of the family cohesion in families with mentally disable children. Procedia - Social and Behavioral Sciences 84(2013), 749–753. doi: 10.1016/j.sbspro.2013.06.639
• Ilkım, M. (2017). Farklı spor kulüplerinde düzenli fiziksel aktivite yapan down sendromlu bireylerin ailelerinin yaşam memnuniyeti ve sürekli kaygı durumları (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Kaçan Softa, H., Öztürk, A., Sonkaya, C. ve Düşünceli, H. (2016). Zihinsel engelli çocuğu olan anne ve babaların aile yükü ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Uluslararası Hakemli Psikiyatri ve Psikoloji Araştırmaları Dergisi, 5, 37-54.
• Köksal, G. (2011). Zihinsel engelli çocukları olan ebeveynlerin yaşamlarında algıladıkları stresi yordayan faktörlerin incelenmesi (Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Köşgeroğlu, N., & Boğa, S. M. (2011). Yaşam aktivitelerine dayalı hemşirelik modeli (YADHM)’ne göre zihinsel engelli bireylerin sorunları ve hemşirelik. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 4(1), 148-154.
• Kaner, S. (2004). Engelli çocukları olan anababaların algıladıkları stres, sosyal destek ve yasam doyumlarının incelenmesi. Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Araştırma Projesi, Proje Numarası: 2001-0901-007.
• Lafçı, D., Öztunç, G. ve Alparslan, Z. N. (2014). Zihinsel engelli çocukların anne ve babalarının yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 723-735.
• Macias, M.M., Saylor, C.F., Haire, K.B., & Bell, N.L. (2007). Predictors of paternal versus maternal stress in families of children with neural tube defects. Children’s Healthcare, 36(2), 99–115.
• Marcenko, M. O., & Meyers, J. C. (1991). Mothers of children with developmental disabilities: Who shares the burden?. Family Relations, 40(2), 186-190.
• Margalit, G. (1991). Parental attitude towards mental retardation children: A comparative study of parents of normal children. Journal of Community Guidance and Research, 9(2), 117-122.
• Mirza, I., Tareen, A., Davidson, L. L., & Rahman, A. (2009). Community management of intellectual disabilities in Pakistan: a mixed methods study. Journal of Intellectual Disability Research, 53(6), 559-570.
• Namdar, B. ve Salih, E. (2017). Fen bilgisi öğretmen adaylarının teknoloji destekli argümantasyona yönelik görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(3), 1384-1410.
• Özak H. (2008). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere okuma becerilerinin öğretiminde bilgisayar aracılığıyla sunulan eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Özer, F. G. ve Gülşen, B. (2009). Engelli çocuğa sahip ailelerin stresle baş etme durumları. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(5), 413-420.
• Özen, A. (2015). Aile eğitimi: özel eğitime gereksinimi olan öğrenciler ve özel eğitim. Pegem Akademi: Ankara.
• Özmen, D. ve Çetinkaya, A. (2012). Engelli çocuğa sahip ailelerin yaşadığı sorunlar. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 28(3), 35-49.
• Öztabak, M. Ü. (2017). Engelli Bireylerin Yaşamdan Beklentilerinin İncelenmesi. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (9), 355-375.
• Özsoy, S., Özkahraman, Ş. ve Çallı, F. (2006). Zihinsel engelli çocuk sahibi ailelerin yaşadıkları güçlüklerin incelenmesi. Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi, 3(9), 69-78.
• Ravindranodan, S. and Raju, V. (2007). Attitudes of parents of children with mental retardation. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 1, 137-141.
• Sarısoy, M. (2000). Otistik ve zihinsel engelli çocuğa sahip ebeveynlerin evlilik uyumları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Sarı, E. (2007). Anasınıfına devam eden beş-altı yaş grubu çocukların annelerinin çocuk yetiştirme tutumlarının sosyal uyum ve becerilerine etkisinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Sivrikaya, T. ve Tekinarslan, İ. Ç. (2013). Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip olan annelerde stres, sosyal destek ve aile yükü. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 14(2), 17-29.
• Şanlı, E. (2012). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerine devam eden zihin engelli çocuğu olan ailelerin gereksinimlerinin belirlenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Tabak, N. (2007). İlköğretim 1. kademede davranış sorunları olan çocukların anne-baba tutumları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Tehee, E., Honan, R., & Hevey, D. (2009). Factors contributing to stress in parents of individuals with autistic spectrum disorders. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 22, 34–42.
• Topuz, S., Ülger Ö., Elbasan B., Yakut, H. ve Ayhan, Y. (2014). Türkiye’de farklı engellere sahip çocukların annelerinin yaşam kalitesinin ve psiko-sosyal destek ihtiyaçlarının araştırılması: pilot çalışma. Türk Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 25(2): 63-71.
• Tsai, S. M., & Wang, H. H. (2009). The relationship between caregiver’s strain and social supprt among mothers with intellectually disabled children. J Clin Nurs, 18, 539-48.
• Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç, B.Y. ve Çolakkadıoğlu. O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri, 7(1), 42-47.
• Yamaç, A. (2011). Zihinsel engelli çocukların ebeveynlerinin, çocuklarını kabul-red düzeyi ile çocuk yetiştirme tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Ytterhus, B., Wendelborg, C., & Lundeby, H. (2008). Managing turning points and transitions in childhood and parenthood–insights from families with disabled children in Norway. Disability & Society, 23(6), 625-636.