Local Names of Plants Which Have Traditional Usages in Biga and Their Naming Approaches

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 1, 35 - 47, 27.03.2018

Ece Sevgi , Çağla Kızılarslan Hançer , Muhammet Akkaya Ernaz Altundağ Çakır

Öz

            In order to be able to identify plants in our lives, we have given each one a special name and these plant names have been transferred to generations with oral and written sources. It is known that the knowledge of identification and naming of plants are primarily based on the tendency that use of plants or avoid from harmful plants. Turkey which has hosted many civilizations has a very rich cultural heritage to benefit from the plant. The fact that a plant has many local names is an important cultural wealth in terms of language richness and this richness must be recorded and protected in scientific studies. In our work, the local names of plants and their scientific names which have traditionally been used (such as food (spices, tea, cold drinks, jams, pickles etc.), medicinal, house, dye, handy crafts, cosmetics, firewoods, animal feed or animal diseases) in Biga and its villages have been identified. In conclusion, we have recorded 283 plant names belonging to 142 wild taxa have been traditionally used in Biga. We have been determined that the most common approach to traditional naming of plants in Biga is based on similaritiy.

             Keywords; Local Name, Ethnobotany, Biga, Çanakkale

Biga’da (Çanakkale) Geleneksel Kullanımı olan Bitkilerin Yöresel Adları ve Adlandırma Yaklaşımları

Öz

            Yaşamımızda yer alan bitkilerin tanımlanabilmesi için her birine özel adlar verilerek sözlü ve yazılı kaynaklar ile bu adların nesilden nesile aktarılması sağlanmıştır. Bitkileri tanıma ve adlandırma bilgisinin altında öncelikli olarak yararlanma veya zararından korunma eğiliminin olduğu bilinmektedir. Birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış olan Türkiye bitkilerden yararlanma konusunda çok zengin bir kültürel zenginliğe sahiptir. Bir bitkinin çok sayıda yöresel ad ile anılması dil zenginliği açısından önemli bir kültürel zenginliktir ve bu zenginliğin bilimsel çalışmalarda da kayda alınarak korunması gerekmektedir. Bu kapsamda çalışmamızda, Biga ve köylerinde geleneksel [gıda (baharat, çay, soğuk içecekler, reçel, turşu vb.), tıbbi, barınma, boya, süs, kozmetik, yakacak, hayvan yemi veya hayvan hastalıkları] kullanımı olan bitkilerin yöresel adları bilimsel adları ile birlikte belirlenmiştir. Elde edilen veriler sonucunda yörede doğal yayılış gösteren ve geleneksel kullanımı olan 142 taksona ait 283 bitki adı kaydedilmiştir. Biga’da bitkilerin geleneksel adlandırılmasında en yaygın kullanılan yaklaşımın benzetmeye dayalı olduğu belirlenmiştir.

             Anahtar Kelimeler; Yöresel İsim, Etnobotanik, Biga, Çanakkale

Kaynakça

• Akkaya, M., 2008. Biga Orman İşletmesinde Fıstık Çamı (Pinus pinea L.) Ağaçlandırma Alanlarında Toprak İşlemesinin ve Dikim Aralığının Orman Topraklarına Etkisi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Alkayış, M. F., 2007. Türkiye Türkçesinde Bitki Adları. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Altundağ, E. ve Özhatay, N., 2009. Local Names of Some Useful Plants from Iğdır Province (East Anatolia). Journal of Pharmacy of Istanbul University. 40: 101-115.
• Baytop, A., 1991. Tıbbi Bitkilerimizin Yerli Adları Hakkında. Ziraat Mühendisliği. 239: 25-26.
• Baytop, T., 2007. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk Dil Kurumu, Üçüncü baskı, Ankara.
• Bulut, G. ve Tuzlacı, E., 2015. An Ethnobotanical Study of Medicinal Plants in Bayramiç (Çanakkale-Turkey). Marmara Pharmaceutical Journal, 19:268-282.
• Dafnia, A., Benítez, G. C., Blanché, C., Rammón-Laca, L., Petanidou, T., Aytaç, B., Horvat, M., Lucchese, F. and Geva-Kleinberger, A., 2013. The etymological, ecological, historical and ethnobotanical roots of the vernacular names of Ecballium elaterium (L.) Rich. (Squirting cucumber), The Journal of Ethnobiology and Traditional Medicine. Photon,119:515-537.
• Davis, P.H., 1965–1985. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, (Ed.), Vol.1–9. Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Davis, P.H., Mill, R.R. ve Tan, K., 1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, (Eds.), Vol.10 (Supp. II), Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. ve Başer, K.H.C., 2000. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, (Eds.), Vol 11 (Supp. II), Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Doğan, N., 2011. Vezirköprü ve Havza Ağızlarında Yabani Bitki Adları. Diyalectecus, 2:7-13.
• Emre, B. G. ve Tuzlacı, E., 2008. Folk Medicinal Plants of Bayramiç (Çanakkale-Turkey), J. Fac. Pharm. Istanbul 40: 87-99, 2008-2009.
• Ertuğ, F., 2004. Etnobotanik Çalışmaları ve Türkiye’de Yeni Açılımlar, Kebikeç, Dosya: Anadolu’nun “Nebatat ve Hayvanatı” II., 181-187.
• Ertuğ, F., 2014. Etnobotanik, Şu eserde: Güner, A. ve Ekim, T., (Ed). Resimli Türkiye Florası, Cilt 1, Ali Nihat Gökyiğit Vakfı, Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye iş Bankası Kültür Yayınları Yayını, İstanbul.
• Gümüşatam, G., 2010. Eski Anadolu Türkçesinde Eczacılık Terimleri ve Bu Terimlerin Tıp, Botanik, Zooloji, Madencilik, Kimya Terimleriyle İlişkileri. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 5(2): 1032-1087.
• Güner, A., Akyıldırım, B., Alkayış, M. F. Çıngay B., Kanoğlu, S.S., Özkan, A.M., Öztekin, M. ve Tuğ, G.N., 2012. Türkçe Bitki Adları. Şu eserde: Güner, A., aslan, S. Ekim, T. Vural, M. ve Babaç, M.T. (Edlr.). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları Flora Dizisi 1, İstanbul.
• Gürsu, E., 2001. Biga- Fotoğraf ve Belgelerle İlçemizi Tanıyalım, Biga Doğuş Gazetecilik, Matbaacılık, Yayıncılık Ltd. Şti.
• Kızılarslan, Ç. ve Özhatay, N., 2009. Local names of some plants from the south part of Izmit (Northwest Turkey). Journal of Pharmacy of Istanbul University. 40:37-46.
• Küçüker, P. ve Yıldız, Y., 2016. Tercüme-i Müfredât-ı İbn-i Baytar’daki (1b-150a) Bitki Adları Üzerine Bir İnceleme. International Journal of Social Science, 44:13-32.
• Küçüker, P., 2010. Lügat-i Mükilât-ı Eczâ’da Türkçe Bitki Adları. Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi, 3- 11.
• Onar, S., 2006. Bandırma (A1 (A) Balıkesir) ve Çevresinin Etnobotaniği, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• Önler Z., 2004. XIV.-XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adları, Kebikeç, Dosya: Anadolu’nun “Nebatat ve Hayvanatı” II,. 273-301
• Özkan, Ş., 2012. Anadolu Türk Folklorunda Bitki Adlarının Veriliş Hikâyeleri Üzerine Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Örge, Y. F., 2017. Biga İlçesinde Köy Adlarının Kaynakları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, 53:165-182.
• Özdemir Nath, E. ve Kültür, Ş., 2017. The Local Names of The Plants in Kepsut And Savaştepe (Balıkesir, Turkey), Istanbul J. Pharm., 47 (1): 13-24.
• Sevgi, E. ve Kızılarslan, Ç., 2013. Bir İsim Çok Bitki - Mayasıl Otu. Avrasya Terim Dergisi, 2013, 1(1): 17-29.
• Sevgi, E., Kızılarslan, Ç., Altundağ, E., Akkaya, M., 2012. Biga (Çanakkale) İlçesinde Etnobotanik Açıdan Ön Değerlendirmeler. BVÜ BAP Proje No:9.2011/5.
• Sevgi, O. ve Akkemik, Ü., 2014. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler) Adlı Eserin Bilgi Kaynağı ve Terim Yaklaşımı Üzerine Bir Değerlendirme. Avrasya Terim Dergisi, 2(1): 50-67.
• Sevgi, O., 2015. Yerli Ormancılık Terimleri Çalışması. Avrasya Terim Dergisi, 2015, 3 (2): 34-57.
• Şahin, H., 2007. Câmi‘ü’l-Fürs örneğinde XVI. yüzyıl bitki isimleri. Turkish Studies. 2(2): 570-602.
• Şahin, İ., 2015. Türkiye Yeradbiliminde Leksik-Semantik Sınıflandırma Meselesi. Avrasya Terim Dergisi, 3(1): 10–21.
• The Plantlist, 2018. http://www.theplantlist.org (Ziyaret tarihi: 12 /01/ 2018)
• Türk Dil Kurumu (TDK), 2018. Büyük Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts (Ziyaret tarihi: 14 /01/ 2018)
• Tuzlacı, E., 2006. Şifa Niyetine Türkiye’nin Bitkisel Halk İlaçları. Alfa Yayınları, İstanbul.)
• Tuzlacı, E., 2011. Türkiye Bitkileri Sözlüğü (Genişletilmiş 2. Baskı). Alfa Yayınları, İstanbul.
• Tuzlacı, E. ve Emre Bulut, G., 2007. Turkish Folk Medicinal Plants, Part VII: Ezine (Çanakkale). Journal of Pharmacy of Istanbul University. 39: 39-51.
• Türkiye Mülki İdare Bölümleri Envanteri, 2011. T.C. İçişleri Bakanlığı, Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı. https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiI dariBolumleri.aspx (Ziyaret tarihi: 06.01.2018).
• Uysal, İ., Avcıoğlu, N. ve Karabacak, E., 2008. Çan İlçesinin Köylerinde Kullanılan Tıbbi Bitkiler. Çan Değerleri Sempozyumu, 28-29.
• Uysal, İ., Onar, S., Karabacak, E. ve Çelik, S., 2010. Ethnobotanical aspects of Kapıdağ Peninsula (Turkey). Biological Diversity and Conservation. 3(3): 15-22.
• Uysal, İ., Gücel, S., Tütenocaklı, T. ve Öztürk, M., 2012. Studies on the Medicinal Plants of Ayvacık-Çanakkale in Turkey. Pakistan Journal of Botany. 44: 239-244.
• Yıldırımlı, Ş., 2004. Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği, Kebikeç, Dosya: Anadolu’nun “Nebatat ve Hayvanatı”. 175-193.
• Yıldırımlı, Ş., 2015. Bitki Sözlüğü. Ofset Fotomat Matbaacılık, Ankara.