Bir isim çok bitki Mayasıl Otu

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 1, 17 - 29, 24.01.2013

Ece Sevgi , Çağla Kızılarslan

Öz

        İnsanlar yaşadıkları bölgelerde var olan bitkileri yıllar boyunca deneme yanılma yöntemi ile kullanmış ve günümüze kadar bu bilgileri sözlü kültür olarak taşımıştır. Yapılan birçok araştırma ile bu sözlü kültür yazılı kültüre dönüştürülmektedir. Mayasıl adı halk arasında iki hastalık için kullanılmaktadır. Birincisi €œegzama€, ikincisi €œhemoroit, basur€ hastalığıdır. Halkımızın mayasıl tedavisi için kullandığını belirttiği ve mayasıl otu yöresel adıyla bilinen bitkinin egzama mı yoksa basur için mi kullanıldığını anlamak oldukça zordur. Bunun sebebi, halkımızın hemoroit gibi bazı hastalıkları anlatırken utanması, hastalık adını tam olarak söyleyememesidir. Bu sebeple €œmayasıl€ adı halkın derdini anlatmak için kurtarıcısı olmuştur. Bu çalışmada, Türkiye'de mayasıl otu olarak bilinen bitkilerin Achillea L., Aetheorhiza Cass., Ajuga L., Aristolochia L., Artemisia L., Cardamine L., Ceterach DC., Chelidonium L., Cichorium L., Cnicus L., Crepis L., Digitalis L., Ferulago W.Koch, Foeniculum Miller, Hypericum L., Marrubium L., Opopanax W.Koch,  Plumbago L., Telephium L., Teucrium L. ve Ziziphora L. cinslerine ait olduğu belirlenmiştir. Bu 21 cinste bulunan 32 türe ait 39 taksonun adlandırıldığı bölgeler, diğer yöresel isimleri, hangi hastalık için kullanıldıkları ve yer aldığı kaynaklar liste halinde sunulmuştur. Halkımızın en fazla Ajuga (Lamiaceae), Hypericum (Hypericaceae) ve Teucrium (Lamiaceae) cinslerine ait türleri mayasıl otu olarak adlandırdığı belirlenmiştir. Mayasıl otu olarak bilinen türlerin daha çok hemoroit tedavisi için kullanıldığı dikkati çekmektedir.

 

            Anahtar Kelimeler: Basur, egzama, hemoroit, bitkiler, mayasıl otu, Türkiye

Anahtar Kelimeler

Basur, egzama, hemoroit, bitkiler, mayasıl otu, Türkiye

Kaynakça

• Akalın, E. ve K. Alpınar, 1994. Tekirdağ’ın tıbbi ve yenen bitkileri hakkında bir araştırma. Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi. 2(1): 1-11.
• Akçiçek, E. ve Ö. Vural, 2003. Kumalar Dağı (Afyon) ve çevresindeki bazı bitkilerin yöresel adları ve etnobotanik kullanımları. Ot Sistematik Botanik Dergisi. 10(2): 151-162.
• Akgül, G., 2009. Çıldır (Ardahan) ve çevresinde bulunan bazı doğal bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi. 14(1): 75-88.
• Akyol, Y. and Y. Altan, 2013. Ethnobotanical studies in the Maldan village (Province Manisa, Turkey). Marmara Pharmaceutical Journal. 17: 21-25.
• Aktan, M., 2009. Toplumda çok bilinen tıbbi kelimelerin açıklamaları ders notları. http://www.istanbul.edu.tr/itf/attachments/342_Tipta %20En%20%C3%87ok%20Kullan%C4%B1lan% 20Kelimeler.pdf (Ziyaret tarihi: 14 /01/ 2013).
• Altundağ, E. and N. Özhatay, 2009. Local names of some useful plants from Iğdır Province (East Anatolia). Journal of Pharmacy of Istanbul University. 40: 101-115.
• Altundag, E. and M. Ozturk, 2011. Ethnomedicinal studies on the plant resources of East Anatolia, Turkey. Procedia Social and Behavioral Sciences. 19: 756-77
• Arslan, N., B. Gürbüz ve A. Gümüşçü, 2002. Tıbbi Bitkiler İsim Kılavuzu. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Bağcı, Y., 2000. Aladağlar (Yahyalı, Kayseri) ve çevresinin etnobotanik özellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi. 7(1): 89-94.
• Baykan, A., M. Füzün ve A. Zorluoğlu, 2007. Hemoroid Hastalığı ve Tedavisi. Türk Kolon ve Rektum Cerrahisi Derneği, İstanbul.
• Baytop, A, 1989. Bitkilerimizin Yerli Adları II. Doğa Türk Botanik Dergisi. 13(3): 329-336.
• Baytop, A., 1991. Tıbbi bitkilerimizin yerli adları hakkında. Ziraat Mühendisliği. 239: 25-26.
• Baytop, T., 1999. Türkiye’de Bitkiler İle Tedavi. Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul.
• Baytop, T., 1997. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk Dil Kurumu, İkinci baskı, Ankara.
• Bedevian, A.K., 1936. Illustrated Polyglotttic Dictionary of Plant Names: In Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish Languages, Including Economic, Medicinal, Poisonous and Ornamental Plants and Common Weeds, Argus&Papazian Presses.
• Bulut, G., 2011. Folk medical plants of Silivri (İstanbul, Turkey). Marmara Pharmaceutical Journal. 15: 25-29. Cakilcioglu, U. and I. Turkoglu, 2010. An ethnobotanical survey of medicinal plants in Sivrice (Elazığ-Turkey). Journal of Ethnopharmacology. 132: 165-175.
• Cakilcioğlu, U., S. Khatun, I. Turkoglu and S. Hayta, 20 Ethnopharmacological survey of medical plants in Maden (Elazig-Turkey). Journal of Ethnopharmacology. 137: 469-486. Cansaran, A. and Ö.F. Kaya, 2010. Contributions of the ethnobotanical investigation carried out in Amasya district of Turkey (Amasya-Center, Bağlarüstü, Boğaköy and Vermiş villages; Yassıçal and Ziyaret towns). Biological Diversity and Conservation. 3(2): 97-116.
• Coşkun, S.Ç., 2004. Anadolu Halk Şifacılığında Yerel Bitkiler–Antik Çağdan Günümüze Bir Hermetik Geleneğin İzlerini Sürerken. Kebikeç, Dosya: Anadolu’nun “Nebatat ve Hayvanatı”. 195-204.
• Çakılcıoğlu, U. and İ. Türkoğlu, 2007. Plant used for passing kidney stones by the folk in Elazığ. Ot Sistematik Botanik Dergisi. 14(2): 133-144.
• Çetin, A., N. Erdoğan ve H. Genç, 2012. Burdur Gölü çevresinin tıbbi ve aromatik bitkilerine bir bakış. İçinde: Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu. 13-15 Eylül, Tokat.
• Demirci, S. and N. Özhatay, 2012. An ethnobotanical study in Kahramanmaraş (Turkey); Wild plants used for medicinal purpose in Andırın, Kahramanmaraş, Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences. 9(1): 75-92.
• Deniz, L., A. Serteser ve M. Kargıoğlu, 2010. Uşak Üniversitesi ve yakın çevresindeki bazı bitkilerin mahalli adları ve etnobotanik özellikleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi. 01: 57-72.
• Doğanoğlu, Ö., A. Gezer ve C. Yücedağ, 2006. Göller Bölgesi-Yenişarbademli yöresinin önemli bazı tıbbi ve aromatik bitki taksonları üzerine araştırmalar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 10(1): 66-73.
• Ertuğ, F., 2004. Etnobotanik Çalışmaları ve Türkiye’de Yeni Açılımlar, Kebikeç, Dosya: Anadolu’nun “Nebatat ve Hayvanatı” II. 181-187.
• Ezer, N. ve K. Avcı, 2004. Çerkeş (Çankırı) Yöresinde Kullanılan Halk İlaçları. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi. 24: 67-80.
• Fakir, H. and M. Korkmaz, 2009. Medicinal plant diversity of Western Mediterrenean region in Turkey. Journal of Applied Biological Sciences. 3(2): 30
• Fujita, T., E. Sezik, M. Tabata, E. Yeşilada, G. Honda, Y. Takeda, T. Tanaka and Y. Takaishi, 1995. Traditional medicine in Turkey VII. Folk medicine in middle and west Black Sea regions. Economic Botany. 49(4): 406-422.
• Genç, G.E. and N. Özhatay, 2006. An ethnobotanical study in Çatalca (European Part of İstanbul) II. Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences. 3(2): 73-89. Gençler Özkan, A.M. and M. Koyuncu, 2005. Traditional medicinal plants used in Pınarbaşı area (Kayseri-Türkiye). Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences. 2(2): 63-82.
• Gümüşatam, G., 2010. Eski Anadolu Türkçesinde eczacılık terimleri ve bu terimlerin tıp, botanik, zooloji, madencilik, kimya terimleriyle ilişkileri. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 5(2): 1032-1087.
• Güneş, F. and N. Özhatay, 2011. An ethnobotanical study from Kars (Eastern) Turkey. Biological Diversity and Conservation. 4(1): 30-41.
• Gürhan G. ve N. Ezer, 2004. Halk arasında hemoroit tedavisinde kullanılan bitkiler-I. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi. 24(1): 37-55.
• Hauenschild I., 1989. Türksprachige Volksnamen für Kräuter und Stauden: mit den deutschen, englishen und russichen, Bezeichnungen/Zusammengestellt und mit Indices versehen.otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• Honda, G., E. Yeşilada, M. Tabata, E. Sezik, T. Fujita, Y. Takeda, Y. Takaishi and T. Tanaka, 1996. Traditional medicine in Turkey VI. Folk medicine In West Anatolia: Afyon, Kütahya, Denizli, Muğla, Aydın Provinces. Journal of Ethnopharmacology. 53: 75-87.
• Kızılarslan, Ç. and N. Özhatay, 2012. Wild plants used as medicinal purpose in the south part of Izmit (Northwest Turkey). Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences. 9(2): 199-218.
• Koçyiğit, M. and N. Özhatay, 2006. Wild plants used as medicinal purpose in Yalova (Northwest Turkey). Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences. 3(2): 9110
• Koyuncu, O., Ö.K. Yaylacı ve S. Tokur, 2009. Geyve (Sakarya) ve çevresinin etnobotanik açıdan incelenmesi. Ot Sistematik Botanik Dergisi. 16(1): 123-1
• Koyuncu, O., Ö. K. Yaylacı, D. Öztürk, İ. Potoğlu Erkara, F. Savaroğlu, Ö. Akcoşkun and M. Ardıç, 20 Risk categories and ethnobotanical features of the Lamiaceae taxa growing naturally in Osmaneli (Bilecik/Turkey) and environs. Biological Diversity and Conservation. 3(3): 31-45. Kültür, Ş., 2007. Medicinal plants used in Kırklareli province (Turkey). Journal of Ethnopharmacology. 111: 341–364.
• Önler Z., 2004. XIV.-XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adları, Kebikeç, Dosya: Anadolu’nun “Nebatat ve Hayvanatı” II. 273-301
• Özçelik, H., 1987. Akseki yöresinde doğal olarak yetişen bazı faydalı bitkilerin yerel adları ve kullanılışları. Doğa Türk Botanik Dergisi. 11(3): 3163
• Özçelik, H. ve C. Balabanlı, 2005. Burdur ilinin tıbbi ve aromatik bitkileri. İçinde: 1. Burdur Sempozyumu. 16-19 Kasım, Burdur.
• Özgen, U., Y. Kaya and P. Houghton, 2011. Folk medicines in the villages of Ilıca district (Erzurum, Turkey). Turkish Journal of Biology. 35: 1-16.
• Özgökçe, F. and H Özçelik, 2004. Ethnobotanical aspects of some taxa in East Anatolia, Turkey. Economic Botany. 58(4): 697-704.
• Öztürk, M. ve M. Dinç, 2005. Nizip (Aksaray) bölgesinin etnobotanik özellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi. 12(1): 93-102.
• Özuslu, E., 2005. Sof Dağı (Gaziantep) yöresindeki bazı bitkilerin etnobotanik özellikleri ve mahalli adları. Kırsal Çevre Yıllığı, Ankara, 7-22.
• Özüdoğru, B., G. Akaydın, S. Erik and E. Yeşilada, 20 Inferences from an ethnobotonical field expedition in the selected locations of Sivas and Yozgat provinces (Turkey). Journal of Ethnopharmacology. 137: 85-98. Polat, R. and F. Satıl, 2012. An ethnobotanical survey of medicinal plants in Edremit Gulf (BalıkesirTurkey). Journal of Ethnopharmacology. 139(2): 6266
• Püsküllüoğlu, A., 1995. Türkçe Sözlük, Yapı Kredi Yayınları. İstanbul. ISBN.975-363-451-X.
• Saçlı, S. ve E. Akalın, 2001. Preliminary ethnobotanical study from Kaz Dağı (Balıkesir/Çanakkale) I: uses and vernacular names. Journal of Pharmacy of Istanbul University. 34(2): 9-16.
• Sadıkoğlu, N. ve K. Alpınar, 2000. Etnobotanik açıdan Bartın. İçinde: XIII. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı (20-22 Eylül, 2000) Bildiri Kitabı (2001), İstanbul.
• Sağıroğlu, M., A. Arslantürk, Z.K. Akdemir and M. Turna, 2012. An ethnobotanical survey from Hayrat (Trabzon) and Kalkandere (Rize/Turkey). Biological Diversity and Conservation. 5(1): 31-43.
• Sarper, F., G. Akaydın, I. Şimşek and E. Yeşilada, 2009. An ethnobotanical field survey in the Haymana district of Ankara province in Turkey. Turkish Journal of Botany. 33: 79-88.
• Savran, A., Y. Bağcı ve M. Kargıoğlu, 2009. Gemerek (Sivas) ve çevresindeki bazı bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi. 8(1): 313-321.
• Sezik, E, M. Zor and E. Yeşilada, 1992. Traditional medicine in Turkey II. Folk medicine in Kastamonu. International Journal of Pharmacognosy. 30(3): 233-239.
• Sezik, E., E. Yeşilada, G. Honda, Y. Takaishi, Y. in Turkey X. Folk medicine in central Anatolia. Journal of Ethnopharmacology. 75: 95-115. Sıralı, R. ve M. Deveci, 2002. Bal arısı (Apis mellifera L.) İçin önemli olan bitkilerin Trakya bölgesinde incelenmesi. Uludag Arıcılık Dergisi. 2(1):17-26.
• Sönmez, S., 2005. Kurtçalı tepe (Balıkesir) Ağaçlandırma sahasında vejetasyonun süksesyonel değişimi ve floristik gözlemler. Ekoloji. 14(57): 1
• Şahin, H., 2007. Câmi‘ü’l-Fürs örneğinde XVI. yüzyıl bitki isimleri. Turkish Studies. 2(2): 570-602.
• Şar, S. ve E. Asil, 1988. İç Anadolu Bölgesi’nde hemoroid tedavisinde kullanılan halk ilaçları. Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi. 18 (1): 8-23.
• Şimşek, I., F. Aytekin, E. Yeşilada and Ş. Yıldırımlı, 200 An ethnobotanical survey of the Beypazarı, Ayaş and Güdül district towns of Ankara province (Turkey). Economic Botany. 58(4): 705-720. Taşlı, M.L., Ş. Ergin ve B. Şanlı Erdoğan, 2009. Ekzema. Klinik Gelişim. 22(2): 59-64.
• Tuzlacı, E. and P. Eryaşar Aymaz, 2001. Turkish folk medicinal plants, Part IV: Gönen (Balıkesir). Fitoterapia. 72: 323-343.
• Tuzlacı, E., 2006. Şifa Niyetine Türkiye’nin Bitkisel Halk İlaçları. Alfa Yayınları, İstanbul.
• Tuzlacı, E. 2012. Türkiye Bitkileri Sözlüğü (Genişletilmiş Baskı). Alfa Yayınları, İstanbul.
• Tuzlacı, E. and D.F. Alparslan, 2007. Turkish folk medicinal plants, part V: Babaeski (Kırklareli). Journal of Pharmacy of Istanbul University. 39: 11-23.
• Tuzlacı, E. and G. Emre Bulut, 2007. Turkish folk medicinal plants, part VII: Ezine (Çanakkale). Journal of Pharmacy of Istanbul University. 39: 39-51.
• Tuzlacı, E., D.F. İşbilen, G. Bulut and A. Doğan, 2010. Turkish folk medicinal plants, VIII: Lalapaşa (Edirne). Marmara Pharmaceutical Journal. 14: 47-52.
• Türk Dil Kurumu (TDK), 2013a. Güncel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_g ts (Ziyaret tarihi: 14 /01/ 2013).
• Türk Dil Kurumu (TDK), 2013b. Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü. İlaç ve Eczacılık Terimleri Kılavuzu. http://www.tdk.gov.tr/. (Ziyaret tarihi: 14 /01/ 2013).
• Türk Dil Kurumu (TDK), 1969. Türkçe Sözlük. 5. Baskı. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Uludağ Üniversitesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı (Uludağ Üniv.), 2007. Hemoroidal hastalık. http://sakur.uludag.edu.tr/dosya/FR-HYE-04301-0pdf (Ziyaret tarihi: 14 /01/ 2013).
• Uysal, İ, 2010. An overview of plant diversity of Kazdagi (Mt. Ida) Forest National Park, Turkey. Journal of Environmental Biology. 31: 414-147.
• Uysal, İ., S. Onar, E. Karabacak and S. Çelik, 2010. Ethnobotanical aspects of Kapıdağ Peninsula (Turkey). Biological Diversity and Conservation. 3(3): 15Uysal I., S. Gücel, Tütenocaklı, T. and M. Öztürk, 2012. Studies on the medicinal plants of AyvacıkÇanakkale in Turkey. Pakistan Journal of Botany. 44: 239-2
• Uzun, E. and G. Sariyar, 2004. Traditional medicine in Sakarya province (Turkey) and antimicrobial activities of selected species. Journal of Ethnopharmacology. 95: 287-296.
• Vural, M., F.A. Karavelioğulları ve H. Polat, 1997. Çiçekdağı (Kırşehir) ve çevresinin etnobotanik özellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi. 4(1): 1171
• Yeşilada, E., G. Honda, E. Sezik, M. Tabata, K. Goto and Y. Ikeshiro, 1993. Traditional medicine in Turkey IV. Folk medicine in the Mediterranean subdivision. Journal of Ethnopharmacology. 39: 31-38. Yeşilada, E., G. Honda, E. Sezik, M. Tabata, T. Fujita, T. Tanaka, Y. Takeda and Y. Takaishi, 1995. Traditional medicine in Turkey V. Folk medicine in the inner Taurus Mountains. Journal of Ethnopharmacology. 46: 133-152.
• Yeşilada, E., E. Sezik, G. Honda, Y. Takaishi, Y. in Turkey IX. Folk medicine in North-west Anatolia. Journal of Ethnopharmacology. 64: 195-210. Yıldırımlı Ş., 2004. Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği, Kebikeç, Dosya: Anadolu’nun “Nebatat ve Hayvanatı”. 175-193.