Batı Müziğinde Türkçe Terminoloji Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 1, 21 - 32, 28.04.2023

Bilge Gökter Gençer , Hadra Kübra Erkınay Tamtamış

https://doi.org/10.31451/ejatd.1263330

Öz

Bu çalışma, müzik terimi sözlüklerinden hareketle müzik alanındaki Türkçe terminolojiyi incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada disiplinlerarası bir yaklaşımla, Türk dili ve müzik alanlarıyla ilgili kaynaklardan yararlanılmış, tarama modellerinden genel tarama modeli kullanılmıştır. Çalışmadaki terminoloji verileri, Batı müziği terim sözlüklerinden elde edilmiştir. Alanyazındaki Batı müziği terimleri genellikle Fransızca ve İtalyanca kökenlidir. Türkiye’de, özellikle Dil Devrimi sürecinde, Türkçedeki yabancı kökenli sözcüklere karşılıklar bulma çabaları, bilim ve sanat dallarına ait terimlerin de Türkçeleştirilmesi çalışmalarını beraberinde getirmiştir. Müzik alanında terimlerin Türkçeleştirilmesi çalışmalarına öncülük eden isimlerin başında “Türk Beşleri” olarak bilinen bestecilerden Ahmet Adnan Saygun gelmektedir. Saygun ile başlayan Türkçe terim çalışmaları, Batı müziği terimlerine odaklanan sözlükler aracılığıyla günümüze dek sürmüştür. Bu incelemeyle, Batı müziği terimlerini içeren sözlükler arasında tam bir terim birliğinin olmadığı, bir terime karşılık birden fazla Türkçe karşılık bulunduğu, terim oluşturmada birebir çeviri, türetim, yeniden anlamlandırma yöntemlerinden daha fazla yararlanıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Terim bilimi, müzik terimleri, terim sözlükleri, Türkçeleştirme

A Research on Turkish Terminology in Western Music

Öz

This study aims to examine Turkish terminology in the field of music based on the music term dictionaries. In the study, with an interdisciplinary approach, resources related to the Turkish language and music were used, and the scanning method was used. Terminology data in the study were obtained from Western music terminology dictionaries. Western music terms in literature are generally of French and Italian origin. In Türkiye, especially in the process of the Language Revolution, the studies to find equivalents for loanwords in Turkish have brought along the efforts of Turkishization of the terms belonging to the branches of science and art. Ahmet Adnan Saygun, one of the composers known as the “Turkish Fives”, is one of the leading names in the studies on the Turkishization of terms in the field of music. Turkish terminology studies, which started with Saygun, have continued to date through dictionaries focusing on Western music terms. When the terms used in this field and the dictionaries prepared are examined, it is seen that there is more than one Turkish equivalent for a term, there is no unity of terminology in music dictionaries, and derivation, reinterpretation and translation-oriented methods are used more in term formation.

Anahtar Kelimeler

Terminology, Music Terms, Music Term Dictionaries, Creation of Turkish Term

Kaynakça

• Akbaba, Ş., 2016. Türkiye’de Yayınlanan Müzik Sözlükleri, Müzik Ansiklopedileri ve Müzik Atlaslarının İncelenmesi. Online Journal of Music Sciences, 1(2): 109-124.
• Atalay, A., 2009. Müzik Eğitiminde Ölçü Gruplamaları ve Tanımlamalarına Yeni Bir Bakış. 8. Ulusal Müzik Eğitimi Sempozyumu Bildiri Kitabı. Düzenleyen: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun, 23-25 Eylül 2009, 328-338.
• Bozkaya, İ., 1995. Müzik terminolojisi ve A. Adnan Saygun. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, X (1): 33-40.
• Demirtaş, S., 1993. Klasik Batı Müziği Küçük Sözlük. Çukurova Üniversitesi Basımevi, Adana.
• Gazimihal, M., 1961. Musıki Sözlüğü. Milli Eğitim Basımevi, Ankara.
• Karaman, B. İ., 2009. Terim Oluşturma Yöntemleri. Belleten, II: 45-59.
• Karaman, B. İ., 2017. Terimbilimi. Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Özbek, M., 1998. Türk Halk Müziği El Kitabı I Terimler Sözlüğü. Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara.
• Öztuna, Y., 2000. Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi. Atatürk Kültür Merkezi Yay. Ankara.
• Pilav, S., 2008. Terim Sorunu ve Eğitim Öğretimde Terimlerin Yeri ve Önemi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 16 (1): 267-276.
• Say, A., 2002. Müzik Sözlüğü. Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara.
• Sözer, V., 2005. Müzik Ansiklopedik Sözlük. Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Türk Dil Kurumu, 1948. Edebiyat ve Söz Sanatı Terimleri Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr (Ziyaret tarihi: 21/03/2023).
• Türk Dil Kurumu, 1950. Altıncı Türk Dil Kurultayı 1949. Birleşimler, Tutanaklar. Yeni Matbaa, Ankara.
• Türk Dil Kurumu, 1954. Terim Anketleri: Müzik. Yeni Matbaa, Ankara.
• Türk Dil Kurumu, 1966. Tiyatro Terimleri Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr (Ziyaret tarihi: 21/03/2023).
• Türk Dil Kurumu, 1974. Yazın Terimleri Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr (Ziyaret tarihi: 21/03/2023).
• Türk Dil Kurumu, 1977. Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr, (Ziyaret tarihi: 10/03/2023).
• Türk Dil Kurumu, 1981. Sinema ve Televizyon Terimleri Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr (Ziyaret tarihi: 21/03/2023).
• Türk Dil Kurumu, 1983. Fizik Terimleri Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr (Ziyaret tarihi: 21/03/2023).
• Türk Dil Kurumu, (t.y.). Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr (Ziyaret tarihi: 16/02/2023).
• Uluç, M., 2013. Müzik Cep Sözlüğü. Müzik Eğitimi Yayınevi, Ankara.
• Uysal, H., 2013. Yabancı Terimleri Türkçeleştirmede Uygulanan Yöntem ve İlkeler (1932-1950 arası). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Dili Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 310 sayfa.
• Yalçın, G., 2013. Türkiye’de 1900-2012 yılları arasında yayınlanan batı müzik teorisi kitaplarındaki terminolojinin incelenmesi. İDİL. 2(8): 65-91.
• Yaman, M., 2006. Çağdaş Terimbilim ve Kurumsal Çalışmalar. Dilbilim. (15): 59-76.
• Zülfikar, H., 1991. Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. TDK Yayınları, Ankara.