Kimya ve Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Kimyaya ve Kimyasal Çalışmalara İlişkin Görüşleri ile Oluşturdukları Metaforlar

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 71, 119 - 140, 20.09.2017

Fatma Onen Ozturk Oya Aglarcı

Öz

Problem Durumu: 2004-2005 yılında eğitim alanında yapılan yenilenme çalışmalarıyla birlikte öğretim programlarında ilköğretim seviyesinden başlanarak yapılandırılmaya gidilmiştir. Bu doğrultuda, öğrencilere bilginin aktarımını amaçlayan davranışçılık felsefesi yerine, öğrenenlerin bilgiyi kendilerinin oluşturmasına fırsat veren yapılandırmacılık felsefesi bir anlayış olarak benimsenmiştir. Bu doğrultuda, öğretim programları; fizik, kimya ve biyoloji gibi bilim dallarını, yapılandırmacı bakış açısı çerçevesinde tanımlamaktadır. Yapılandırmacı yaklaşımın ortaya koyduğu yeni bakış açısı, ölçme değerlendirme sürecine yönelik de alternatifler getirmektedir. Geleneksel ölçme değerlendirme araçlarının yanı sıra; dereceli puanlama anahtarı, portfolyo değerlendirme, kavram haritası …gibi alternatif araçların kullanımı giderek önem kazanmaktadır. Bu noktadan hareketle araştırmada da alternatif bir ölçme değerlendirme aracı olarak kullanılabileceği düşünülen metaforlardan faydalanılmıştır. Literatürde yer alan çalışmalar incelendiğinde öğretmen adaylarıyla yapılan çalışmaların farklı branşları içerdiği, buna karşın fen bilgisi ve kimya öğretmen adaylarının görüşlerinin değerlendirildiği bir çalışmanın yer almadığı görülmüştür. Ayrıca kimya alanına özgü yapılan çalışmalarda farklı sınıf seviyelerinde gerçekleştirilen araştırmaların yalnızca okul öncesi öğretmen adaylarıyla yürütüldüğü; gerek fen bilgisi gerekse kimya açısından sınıf seviyeleri farklılıklarına ilişkin sonuçların irdelenmediği görülmüştür. İlgili literatür ışığında, öğretmen adaylarının kimya alanına ilişkin görüşlerinin ayrıntılı olarak incelendiği çalışmalara ihtiyaç duyulduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda araştırmada öğretmen adaylarının görüşlerinin yanı sıra konuya ilişkin metaforik algıları da ortaya konacak; böylece konuya ilişkin görüşler ile metaforik algılar arasındaki uyum da ortaya konacaktır. Bunun yanı sıra araştırmada fen bilgisi ve kimya öğretmen adaylarıyla çalışılmıştır. Bu iki farklı grubun seçilme sebebi, her iki alandaki öğretmen adaylarının, gelecekteki öğrencilerine kimya konularını anlatacak ve kimyaya özgü tutumlarını etkileyecek kişiler olmalarıdır. Bu iki farklı alandan gelen öğretmen adayları, ileride, ortaokuldan liseye geçiş sürecindeki öğretim sürecini de gerçekleştireceklerdir. Dolayısıyla fen bilgisi öğretmen adaylarını yetiştirmiş olduğu öğrenciler, kimya öğretmen adaylarının yetiştireceği öğrenciler olacaktır ve bu sebeple farklı

138 Fatma ONEN OZTURK - Oya AGLARCI

Eurasian Journal of Educational Research 71 (2017) 119-140

alanlardaki öğretmen adaylarının kimyaya ilişkin görüşlerini belirlemek önemli bir nokta olacaktır. Ayrıca, üniversitedeki öğrenimlerine başlayan öğretmen adayları, ilk senelerinde, lisede sahip oldukları görüşleri eğitim yaşantılarına yansıtabilmektedir. Üniversitede aldıkları çeşitli derslerle, özellikle kimya alanına özgü olan alan bilgisi dersleriyle, son yıllara doğru görüşleri farklılaşabilmektedir. Bu bağlamda farklı sınıf seviyelerindeki görüşlerin incelenmesinin alana yönelik katkısının olacağı düşünülmektedir. Bu sayede farklı sınıf seviyelerindeki ve alanlardaki öğretmen adaylarının görüşleri arasındaki benzerlikler ve değişikliklerin incelenmesi ile öğretmen adaylarının görüşlerine dair daha zengin bir portre sunulacaktır. Bu doğrultuda araştırmanın problemini “kimya ve fen bilgisi öğretmen adaylarının, kimya alanına ve kimya alanındaki çalışmaların nasıl yapıldığına ilişkin görüşleri nelerdir?” sorusu ile “öğretmen adaylarının kimyaya dair oluşturdukları metaforlar sınıf seviyesi ve alana göre değişmekte midir?” sorusu oluşturmaktadır.

Araştırmanın Amacı: Bu doğrultuda araştırmada kimya ve fen bilgisi öğretmen adaylarının, kimya alanına ve kimya alanındaki çalışmaların nasıl yapıldığına ilişkin görüşleri ile kimyaya dair oluşturdukları metaforların sınıf seviyesine ve alana göre incelenmesi amaçlanmıştır.

Araştırmanın Yöntemi: Katılımcıların kimya alanına dair açıklamalarının ve metaforlarının derinlemesine incelenebilmesi amacıyla nitel veri toplama ve analiz yöntemleri kullanılmıştır. Bu amaçla araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması araştırma yöntemi olarak kullanılmıştır. Araştırma 2014-2015 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde gerçekleştirilmiş olup; araştırmaya İstanbul’daki bir devlet üniversitenin ortaöğretim kimya öğretmenliği anabilim dalı birinci sınıfında okuyan 16 (4 erkek, 12 kadın) ve son sınıfında okuyan 25 (4 erkek, 21 kadın) öğretmen adayı ile ilköğretim fen bilgisi öğretmenliği birinci sınıfında okuyan 52 (7 erkek, 45 kadın) ve son sınıfında okuyan 41 (7 erkek, 34 kadın) öğretmen adayı katılmıştır. Katılımcılar 18-23 yaş aralığında yer almaktadır. Araştırmaya katılan öğretmen adayları araştırmacıların vermiş olduğu ders/dersleri alan öğretmen adayları içerisinden belirlenmiştir. Bu bağlamda araştırmada nitel araştırma desenlerinden biri olan amaçlı örnekleme yöntemlerinden “kolay ulaşılabilir durum örneklemesi” ile kullanılmıştır. Araştırma verileri araştırmacılar tarafından hazırlanmış olan üç açık uçlu soru ile toplanmıştır. Bu sorulardan iki tanesi kimyanın ne olduğu ve kimya alanındaki çalışmaların nasıl yapıldığını ölçmeyi hedeflerken; son soru ise katılımcıların kimya kavramına ilişkin oluşturdukları metaforları belirlemeye yöneliktir. Bu doğrultuda son soruda öğretmen adaylarının “kimya .... gibidir çünkü……” cümlelerini tamamlamaları istenmiştir. Ayrıca sadece tek bir metafor oluşturmaları ve oluşturdukları bu metafor ile kimya arasındaki ilişkiyi mutlaka yazmaları gerektiği belirtilmiştir. Araştırma verilerinin analizi her bir soru için ayrı ayrı değerlendirilmiş olup; bu süreçte verilerin daha ayrıntılı bir şekilde incelenebilmesi amacıyla içerik analizi yapılmıştır.

Araştırmanın Bulguları: Araştırmadan elde edilen bulgular farklı sınıf seviyeleri açısından değerlendirildiğinde, hem kimya hem de fen bilgisi öğretmen adaylarının kimyaya ilişkin görüşlerinin benzer olduğu, bununla birlikte sonuçların son sınıflar açısından daha kapsamlı ve ayrıntılı olduğu görülmektedir. Öğretmen adaylarının

Fatma ONEN OZTURK - Oya AGLARCI

Eurasian Journal of Educational Research 71 (2017) 119-140

139

kimyaya dair oluşturdukları metaforlar ve gerekçeler sınıf seviyeleri açısından karşılaştırıldığında ise ortaya konan gerekçelerin sınıf seviyeleri açısından çeşitli benzerlikler ve farklılıklar içerdiği görülmektedir. Araştırmadan elde edilen bulgular farklı alanlar açısından karşılaştırıldığında ise mevcut sonuçların benzerlikleri ve farklılıkları bir arada içerdiği görülmektedir. Öğretmen adaylarının kurmuş oldukları metaforlar alanlar açısından karşılaştırıldığında ise kurulan metaforların birbirinden oldukça farklı olduğu görülmektedir.

Araştırmanın Sonuçları ve Öneriler: Mevcut sonuçlar bir arada değerlendirildiğinde öğretmen adaylarının kimya alanına ilişkin görüşlerinin genellikle doğru olduğu bununla birlikte çeşitli yanılgıları da içerebildiği görülmektedir. Öğretmen adaylarının kurmuş oldukları metaforlar ise kimya alanına ilişkin farklı görüşlerinin olabileceğini de gösterir niteliktedir. Bu durum kalıpların dışına çıkarıldığında öğretmen adaylarının farklı ve yeni görüşlerinin belirlenebileceğini de gösterir niteliktedir. Bu bağlamda metaforların gerek sahip olunan yanılgıların gerekse zihinsel düşünme sürecinde var olan alt yapının belirlenmesinde oldukça etkin olarak kullanılabilecek bir araç olduğu söylenebilir. Araştırmadan elde edilen sonuçların nedenleri, gerek yüz yüze görüşmeler gerekse farklı ölçme yöntemleriyle irdelenmeli böylece ortaya konan metaforlar ve sunulan gerekçelerin altında yatan temeller belirlenmelidir. Öğretim sürecinde, ortaya konan metaforlar ile sunulan gerekçeler arasındaki ilişkilendirmenin, ele alınan konu kapsamında birebir örneklerle sunulması; böylece kurulan ilişkilerin daha da anlamlı hale getirilmesi gerektiği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen eğitimi, fen eğitimi, kimya eğitimi, öğretmen adayı, öğrenci algıları

Prospective Chemistry and Science Teachers’ Views and Metaphors about Chemistry and Chemical Studies

Öz

Purpose: The aim of this study was to examine the metaphors created by prospective chemistry and science teachers and their views about how the studies in the field of chemistry are carried out in relation to the grade level and department.

Research Methods: Case study as a qualitative research design was used. Participants in the study included 16 freshmen and 25 senior prospective chemistry teachers and 52 freshmen and 41 senior prospective science teachers. The data were analyzed with content analysis.

Findings: The findings revealed that prospective teachers’ views of chemistry were generally correct. However, a few of the participants’ views were embedded with misconceptions. Also, the metaphors showed that they had different views toward chemistry Implications for Research and Practice: The views of prospective chemistry and science teachers are similar to each other, and the results are more comprehensive and detailed for the last-grade students. When prospective teachers’ metaphors about the chemistry and justifications are compared in terms of grade levels, it is seen that the justifications put forth have various similarities and differences. When the findings obtained from the research are compared in terms of different fields, similarities and differences are present together in the results. It is seen that the metaphors set up by the prospective teachers are quite different from one another when they are compared in terms of the fields. It can be suggested that metaphors in different concepts and topics could be examined and studies could be conducted by determining the gaps in those areas.

Anahtar Kelimeler

Teacher education science education chemistry education teacher candidate student perspectives.

Kaynakça

• Aydin, F., & Unaldi, U. E. (2010). The analysis of geography teacher candidates’ perceptions towards “geography” concept with the help of metaphors. International Online Journal of Educational Sciences, 2(2), 600-622.
• Demircioglu, H., Demircioglu, G., & Ayas, A. (2004). Sinif ogretmeni adaylarinin bazi temel kimya kavramlarini anlama duzeyleri ve karsilasilan yanilgilar [Prospective primary school teachers' levels of understanding and misconceptions about some basic chemical concepts]. Hasan Ali Yucel Egitim Fakultesi Dergisi, 1(1), 29-49.
• Derman, A. (2014). Lise ogrencilerinin kimya kavramina iliskin metaforik algilari [High school students’ metaphoric perceptions for the concept of chemistry]. Turkish Studies, 9(5), 749-776.
• Donmez Usta, N., & Ultay, N. (2015). Okul oncesi ogretmen adaylarinin “kimya” metaforlarinin karsilastirilmasi uzerine bir calisma [A comparative study of preschool student teachers’ “chemistry” metaphors]. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 163-177.
• Driver, R., Asoko, H., Leach, J., Scott, P., & Mortimer, E. (1994). Constructing scientific knowledge in the classroom. Educational Researcher, 23(7), 5-12.
• Gultekin, M. (2013). Ilkogretim ogretmen adaylarinin egitim programi kavramina yukledikleri metaforlar [The metaphors that primary education teacher candidates use regarding curriculum]. Egitim ve Bilim, 38(169), 126-141.
• Jeppsson, F., Haglund, J., Amin, T. G., & Stromdahl, H. (2013). Exploring the use of conceptual metaphors in solving problems on entropy. Journal of the Learning Sciences, 22(1), 70-120.
• Lakoff, G., & Johnson, M. (1980). Conceptual metaphor in everyday language. The Journal of Philosophy, 77(8), 453-486. Lancor, R. A. (2014). Using student-generated analogies to investigate conceptions of energy: a multidisciplinary study. International Journal of Science Education, 36(1), 1-23.
• Lederman, N.G., Abd-El Khalick, F., Bell, R.L., & Schwartz, R.S. (2002). Views of nature of science questionnaire: toward valid and meaningful assessment of learners’ conceptions of nature of science. Journal of Research in Science Teaching, 39(6), 497–521.
• Levine, P. M. (2005). Metaphors and images of classrooms. Kappa Delta Pi Record, 41(4), 172-175.
• McComas, Z. F. (2000). The role and character of the nature of science in science education. In W. F. McComas (Ed.), The principal elements of the nature of science: dispelling the myths. Dordrecht, Boston, London: Kluwer Academic Publishers.
• McEwan, A.E. (2007). Do metaphors matter in higher education? Journal of College and Character, 8(2), 1-8.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis (2nd Edition). Thousand Oaks: Sage Publications.
• The Ministry of National Education (MNE). (2013). Ortaogretim Kimya Dersi (9, 10, 11 ve 12. Siniflar) Ogretim Programi [High School Chemistry (9, 10, 11 and 12. Grades) Teaching Programme]. Ankara, Turkey.
• Saban, A. (2004). Giris duzeyindeki sinif ogretmeni adaylarinin “ogretmen” kavramina iliskin ileri surdukleri metaforlar [Entry level prospective classroom teachers’ metaphors about the concept of “teacher”]. Turk Egitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 131-155.
• Saban, A. (2008). Okula iliskin metaforik algilar [Metaphors about school]. Kuram ve Uygulamada Egitim Yonetimi, 55, 459-496. Saban, A. (2009). Ogretmen adaylarinin ogrenci kavramina iliskin sahip olduklari zihinsel imgeler [Prospective teachers’ mental images about the concept of student]. Turk Egitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 281-326.
• Thomas, G. P., & McRobbie, C. J. (1999). Using metaphor to probe students' conceptions of chemistry learning. International Journal of Science Education, 21(6), 667-685.
• Turkish Linguistic Society (TLS). (2016). Guncel Terimler Sozlugu [Dictionary of Turkish Terms]. Retrived from http://www.tdk.gov.tr.
• Ultay, N., & Ultay, E. (2009). A cross-age study on the development of “chemistry” concept through different grades: 7th, 9th and 11th grades. Eurasian Journal of Physics and Chemistry Education, 1(2), 52-69.
• Wenning, C. J. (2006). A framework for teaching the nature of science. Journal of Phyisics Teacher Education Online, 3(3), 3-10.
• Yildirim, A., & Simsek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel arastirma yontemleri. [Qualitative research methods in social sciences]. Ankara, Turkey: Seckin.
• Yin, R.K. (2008). Case study research: Design and methods (Vol. 5). New York: Sage.