TÜRK MÜZİĞİ USÛL GÖSTERİMİ İÇİN BİR ÖNERİ

Yıl 2021, Sayı: 19, 26 - 41, 31.12.2021

Kaan Baştepe , Songül Karahasanoğlu

https://doi.org/10.31722/ejmd.1002067

Öz

Bu çalışmada, Türk müziği usûl kuramında farklı yaklaşımlarla günümüze kadar gelen usûllerin gösterimi üzerinde durulmuş ve mevcut yaklaşımlardan yola çıkarak yeni ve özgün bir öneri sunulmuştur. Makam ve usûllerin daire içerisindeki anlatımlarının daha sonraları Avrupa nota yaklaşımına göre dönüştürülmesi hem şekilsel hem de ifade biçimi açısından en bariz iki örnek olarak karşımızda durmaktadır. Özellikle Avrupa nota yaklaşımın yaygınlığı ve bu yaygınlığın bir getirisi olarak bazı karmaşalar gözlemlenmiş ve çözüme yönelik bazı öneriler sunulmuştur. Daire ile yapılan usûl gösterimini ‘döngüsel’, Avrupa nota yaklaşımına göre yapılan gösterimi ‘yatay’ ve geleneksel usûl öğretiminde kullanılan el ile öğretim şeklinden esinlenerek tasarladığımız ve ‘dikey’ olarak adlandırdığımız üç farklı ama birbiri ile ilişkili usûl gösterim şekilleri ortaya koyduk. Ritmik vurguları; ‘çok kuvvetli’, ‘kuvvetli’, ‘orta’, ‘zayıf’, ‘çok zayıf’ olarak beş farklı şiddet ve ‘düm/pes’, ‘tek/tiz’ olarak iki farklı tınıya göre sınıflandırdık. Çalışma kapsamında, ‘usûl anahtarı’ adını verdiğimiz yeni bir anahtar tasarladık ve iki dizekli yaygın usûl gösterimi yerine üç dizekli bir gösterimi tercih ettik. Bu çalışmanın Türk müziği kuramına, usûl ile ilgili çalışmalara ve usûl öğretimine katkılar sağlayacağını düşünüyoruz.

Anahtar Kelimeler

Usûl, Ritim, Ritmik Vurgu, Türk Müziği, Avrupa Nota Yazısı

A Proposal for the Usûl Presentation of Turkish Music

Öz

In this study, the presentation of the usûls that have come up to date with different approaches in Turkish music usûl theory is emphasized and a new and original proposal is presented based on the existing approaches. The transformation of the expressions of maqams and usûls in circles according to the European notation approach, stands before us as the two most obvious examples in terms of both form and expression. In particular, the prevalence of the European notation approach and because of this prevalence, some confusions were observed and some suggestions for solution were presented. We put forward three different but interrelated usûls representations, which we named as ‘cyclical’ for the circular notation, ‘horizontal’ for the European notation approach, and ‘vertical’, which we designed inspired by the hand teaching method used in traditional teaching method. We classified rhythmic accents according to five different loudness as ‘very strong’, ‘strong’, ‘medium’, ‘weak’, ‘very weak’ and two different tones as ‘dum/low pitch’ and ‘tek/high pitch’. Within the scope of the study, we designed a new clef, which we called the ‘usûl clef’, and we preferred a three-line staff instead of the common two-line staff. We think that this study will contribute to Turkish music theory, studies related to the usûl and teaching of usûl.

Anahtar Kelimeler

Usûl, Rhythm, Rhythmic Accent, Turkish Music, European Notation

Kaynakça

• Akdoğu, O. (1987). Türk Müziği: Makamlar Usuller Türler, İzmir: Reform Matbaası.
• Bartok, B. (2014). Küçük Asya’dan Türk Halk Musıkisi (B. Aksoy, Çev.). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Baysal, O. (2011). Phrase Rhythm and Time in Beste-i Kadims a Cyclical Approach. (Doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Baysal, O., Beşiroğlu, Ş. Ş. (2013). Uzatma teorilerinin makam musikisine uygulanabilirliği; döngüsel bir analiz modeli. Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 8, 155-168.
• Behar, C. (2016). Saklı Mecmua: Ali Ufkî’nin Bibliothèque Nationale de France’taki [Turc 292] Yazması, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Boynukalın, M. (2012). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Cilt 42). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Crain, M. (2015). Are you damaging your hearing without realising it?. Erişim adresi https://www.bbc.com/future/article/20150619-are-you-damaging-your-hearing-without-realising-it
• Çakar, Ş. (1996). Türk Musikîsinde Usûl, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çelikkol, E. (1988a). Türk Mûsıkîsi Bölümü 3. Sınıf, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Belediye Konservatuarı Yayınları.
• Çelikkol, E. (1988b). Türk Mûsıkîsi Bölümü 4. Sınıf, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Belediye Konservatuarı Yayınları.
• Çelikkol, E. (1991a). Türk Mûsıkîsi Bölümü 1. Sınıf, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Belediye Konservatuarı Yayınları.
• Çelikkol, E. (1991b). Türk Mûsıkîsi Bölümü 2. Sınıf, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Belediye Konservatuarı Yayınları.
• Davis, R., Plenckers, L. J. (2001). Tunisia Republic of: Al-Jumhūriyya al-Tūnisiyya. Oxford Music Online. Erişim adresi https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.45998 Doğrusöz, N. (2012). Yusuf Kırşehri’nin Müzik Yazısı, Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yayınları.
• Encyclopaedia Britannica. (2020). Decibel. Erişim adresi https://www.britannica.com/science/decibel
• Erdoğan, Y. (2019). Türk halk müziği ritmik yapılarının bendir ile icrasında dizüstü çalım tekniği. (Yüksek Lisans tezi). Haliç Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Eyuboğlu, İ. Z. (1991). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Ezgi, S. (1935). Nazarî Amelî Türk Musikisi, Cilt II, İstanbul: İstanbul Konservatuarı Yayınları.
• Güner, Ç. (2000). Gürültünün sağlık üzerine etkileri. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. Erişim adresi https://www.ttb.org.tr/STED/sted0700/5.html
• Hacıbekov, Ü. (1998). Azeri Müziği: Üzeyir Hacıbekov (T. Tanyel, Çev.) İstanbul: Avesta Yayınları.
• Kordmafi, S. (2018). Reviving the mukhammas and thaqīl collaborative composition on long metric cyclesacross the iranian-tajik divide, The World of Music, 7 (1/2), 179-202.
• Oldaç, B. (2000). Geleneksel türk müziğinde varolan usullere göre asma davul çalım metodu. (Yüksek Lisans tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Özkan, İ. H. (2011). Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri: Kudüm Velveleleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Öztuna, Y. (2000). Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Öztürk, O. M. (2014). Ağır zeybeklerin ritmik özelliklerinin geleneksel usûl teorisi bağlamında incelenmesi. Müzik-Bilim Dergisi, 5 (Güz), 11-26.
• Parlatır, İ., Gözaydın, N. ve Zülfikar, H. (1998). Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, (Cilt 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Picken, L. (1975). Folk Musical Instruments of Turkey, London: Oxford University Press, New York Toronto.
• Salgar, M. F. (2012). Türk Müziğinde Makamlar Usûller ve Seyir Örnekleri, İstanbul: Bakırköy Musiki Konservatuvarı Vakfı.
• Sayan, E. (2003). Müziğimize Dair: Görüşler Analizler Öneriler, Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş. Yayınları.
• Sıdal, F. (1985). Türk Musıkîsi Nazariyatı, Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları, TRT Basılı Yayınlar Müdürlüğü Yayınları.
• Tura, Y. (2001). Kitabu ‘İlmi’l-Musiki ‘ala vechi’l-Hurufat: Mûsikîyi Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ufkî, A. (t.y.). Turc 292, Bibliothèque Nationale de France, Manuscrits Orientaux.
• Ungay, M. H. (1981). Türk Mûsıkîsinde Usûller ve Kudûm, İstanbul.
• Varol, N. (1994). Türk Müziği Nazariyât Usûl Solfej Metodları, İstanbul: Türk Musiki Vakfı Yayınları.
• Wikipedia. (t.y.). Decibel. Erişim adresi https://en.wikipedia.org/wiki/Decibel
• Wright, O., Poché, C., Shiloah, A. (2001). Arab Music, Oxford Music Online. Erişim adresi https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.01139