Tanburi Cemil Bey Tarafından Segah Makamının Yazılı Tarifi

Yıl 2023, Sayı: 23, 247 - 268, 31.12.2023

Ferhat Çaylı

https://doi.org/10.31722/ejmd.1187362

Öz

Tanburi Cemil Bey, ilk baskısı 1905 (Rumi 1321) yılında yayımlanan “Rehber-i Mûsıkî” başlıklı nazariyat kitabında Segâh makamının kısa bir tarifini yapmış ve eser örneği olarak da Tanburi Osman Bey’in Segâh Peşrevi’nin notasını vermiştir. Bu çalışmanın amacı, Segâh makamı hakkında Cemil Bey’in yazdığı tarifi mercek altına alıp tarihsel bağlamı içinde incelemektir. Makalede öncelikle Segah makamının tarihsel değişim aşamalarına işaret edilmiş ve Cemil Bey’in verdiği tarifin, bu aşamaların neresinde yer aldığı belirtilmiştir. Ardından söz konusu tarif, kitap boyunca kullanılmış olan perde anlayışı, notasyon sistemi ve makam anlatım yöntemi bağlamında incelenerek tartışılmıştır. Bu incelemelerde, Segah makamı için Cemil Bey’in verdiği dizi ile günümüz Arel-Ezgi sisteminde kabul edilen dizi arasındaki farklılığın nedenleri yorumlanmış; ayrıca, Cemil Bey’in, özellikle makam seyrinin karar bölgesinde kullanıldığından bahsettiği, biri dik acem öbürü de nim hisar olarak değerlendirilebilecek iki adet dizi-dışı perdenin kullanımına ilişkin örnekler hem diğer teori eserleri üzerinden hem repertuardaki eser notaları üzerinden hem de Cemil Bey’in taksim kayıtları üzerinden araştırılmıştır. Cemil Bey’in, başka hiçbir yazılı kaynakta veya herhangi bir eser notasında örneğine rastlanmadığı için icracılık alanında saklı bir uygulama olarak değerlendirilebilecek dik acem perdesi kullanımı hakkında yazılı bilgi vermiş olması, Rehber-i Mûsıkî kitabında yer alan Segah makamı tarifinin en özgün yanı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tanburi Cemil Bey, Rehber-i Mûsıkî, Segâh makamı, makamsal müzik teorisi tarihi

Written description of the Segah makam by Tanburi Cemil Bey

Öz

In his music theory book “Rehberi Musiki” (Music Guide), the first edition of which was published in 1905 (Rumi 1321), Tanburi Cemil Bey gave a brief description of the Segah makam. The aim of this study is to scrutinize this description and analyze it in its historical context. For this purpose, first of all, the historical evolution of the Segah makam was pointed out and it was determined which stage of this evolutionary process the makam description given by Cemil Bey corresponds to historically. Then, the notation system Cemil Bey used in Rehberi Musiki and the way he handled the concept of “perde” were examined. In light of these data, the description of the Segah makam was analyzed within the framework of the theoretical approach he used for makam descriptions in his book. As a result, it was seen that there is a difference between the scale given by Cemil Bey for the Segah makam and the scale accepted in contemporary Arel-Ezgi system. Furthermore, as a unique aspect of his description of the maqam Segah, Cemil Bey pointed out the use of two non-scale tones (one of which can be interpreted as Dik Acem and the other as Nim Hisar), especially in the closing zone of the seyir. The use of Dik Acem, which is not found in any other written source, seems to be the most original detail of Cemil Bey’s description of the Segah makam.

Anahtar Kelimeler

Tanburi Cemil Bey, Rehberi Musiki, Segah makam, history of the theory of makam music

Kaynakça

• Arel, H. S. (1993). Türk Mûsıkı̂si Nazariyatı Dersleri (O. Akdoğu, Ed.). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Bardakçı, M. (2000). Derviş Es-seyyid Mehmed Emin’in Tanbur Perdeleri Risalesi. Musikişinas, 4, 6-39.
• Cevher, M. H. (1992). Tanburi Cemil Bey ve “Rehber-i Musiki”. (Yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel Bilimler Anabilim Dalı, İzmir.
• Cevher, M. H. (1995). Ali Ufkî Bey ve Hâzâ Mecmû’a-i Sâz ü Söz (Transkripsiyon, İnceleme). (Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İzmir.
• Corpus Musicae Ottomanicae. (2021). Corpus Musicae Ottomanicae (CMO) Editions and Source Catalogue. Erişim tarihi: 12 Ekim 2022, https://corpus-musicae-ottomanicae.de/
• Çaylı, F. (basım aşamasında). Segâh Makamı Tariflerinin Tarihi. Türk Müziğini Anlama Kılavuzu içinde, C. Güray (Ed.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Doktor Suphi [Ezgi]. (1933). Nazari ve Ameli Türk Musikisi (Cilt I). İstanbul: Milli Mecmua Matbaası.
• Erguner, S. (1991). Kutb-ı Nâyî Osman Dede ve Rabt-ı Ta’bîrât-ı Mûsıkî (Yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Bölümü, İstanbul.
• Karadeniz, M. E. (2012). Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları. (1983 Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii'nde yapılan baskının tıpkıbasımıdır). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kazım [Uz], (Darüşşafaka mezunlarından posta ve telgraf nezaret-i aliyyesi muhasebe kalemi ketebesinden A. Kazım). (1310). Ta’lîm-i Mûsıkî yahud Mûsıkî Istılâhâtı. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya.
• Pappas, M. (1997). Kiltzanidis’in Kitabı. (Yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Popescu-Judetz, E. (2002). Tanburî Küçük Artin: A Musical Treatise of the Eighteenth Century. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Popescu-Judetz, E. ve Sirli, A. A. (2000). Sources of 18th Century Music: Panayiotes Chalathzoglou and Kyrillos Marmarinos’ Comparative Treatises on Secular Music. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Raouf Yekta Bey. (1922). La Musique Turque. Encyclopédie de la musique et dictionnaire du Conservatoire: C. Première partie: Volume V içinde (2945-3064). A. Lavignac (Ed.), Paris: Librairie Delagrave.
• Seghiah Peschref par Tambouri Osman Bey, No:1115, Ed.Chamli İskender. (t.y.). Erişim tarihi: 12 Ekim 2022, https://www.pingudumuzayede.com/urun/1789267/seghiah-peschref-par-tambouri-osman-bey-no-1115-ed-chamli-iskender-mars-4-sayf
• T. Cemil. (1321). Rehber-i Musıki. (Birinci baskı). İstanbul.
• Tanburi Cemil Bey. (2016a). Segâh Taksim (Kemençe): C. Disc 5-Track 14. Tanburi Cemil Bey Külliyatı. Kalan Müzik.
• Tanburi Cemil Bey. (2016b). Segâh Taksim (Yaylı Tanbur): C. Disc 7-Track 9. Tanburi Cemil Bey Külliyatı. Kalan Müzik
• Tekin, A. (2015). Türk Mûsikîsinde Nağmeler ve Makamlar: Kemânî Hızır Ağa’nın Tefhimü’l Makamât fî Tevlîdi’n Nagamât İsimli Edvâr’ı Örneğinde 18. Yüzyıl Mûsikîsi. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Tura, Y. (2001). Kantemiroğlu: Kitābu ‘İlmi’l-Mūsīkī ‘alā vechi’l-Ḥurūfāt—Mûsikîyi Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı, I. Cilt, İnceleme-Edvâr (Tıpkıbasım-Çeviriyazı-Çeviri-Notlar). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tura, Y. (2006). Nâsır Abdülbâkî Dede: İnceleme ve Gerçeği Araştırma (Tedkîk ü Tahkîk). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Türk Müzik Kültürünün Hafızası Projesi. (t.y.). [İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı]. Türk Sanat Müziği Nota Arşivi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2022. http://www.sanatmuziginotalari.com/default.asp
• Udcı Şāmlı Selīm. (1899, 1907). Segāh pīşrevi. ʿOs̱mān Beğ merḥūmuñ. (CT-Saz, p.243), Corpus Musicae Ottomanicae (CMO) Editions and Source Catalogue. Erişim tarihi: 12 Ekim 2022, https://corpus-musicae-ottomanicae.de/receive/cmo_expression_00003798
• Wright, O. (1992). Demetrius Cantemir: The Collection of Notations (Part 1: Text). Londra: School of Oriental and African Studies (University of London).
• Yalçın, G. (2016). 19. Yüzyıl Türk Musikisinde Hâşim Bey Mecmuası: Birinci Bölüm: Edvâr. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.