William R. Bascom’un Halkbilimi Ürünü İşlevlerinin Mehter Özelindeki Tezahürü

Yıl 2024, Sayı: 24, 93 - 109, 30.06.2024

Merve Nur Kaptan

https://doi.org/10.31722/ejmd.1378102

Öz

İşlevsel Halkbilimi Kuramı, halkbilimi yaratmalarını inceleyen ve günümüz araştırmalarında yaygın olarak kullanılan teorilerden biridir. Bu kuramın temsilcilerinden biri olan William R. Bascom’a göre bir kültürde folklorun dört temel işlevi bulunmaktadır. Kültür ekseninde ele alındığında folklorun inceleme sahaları arasında yer alan müzikte de bu dört temel işlevden söz edilebilir. Türk müzik kültürünün unsurlarından biri olan ve içtimai alanda birçok işlev yüklenen mehter, Bascom’un folklorun dört işlevini yerine getiren bir askeri müzik topluluğu olarak da dikkat çekmektedir. Bu çalışmada Bascom’un folklorun dört temel işlevi ekseninde mehterin hoş vakit geçirme, eğlenme ve eğlendirme, değerlere, toplum kurallarına ve törelere destek verme, eğitim veya kültürün gelecek kuşaklara aktarılarak eğitilmesi ve kişisel ve toplumsal baskılardan kaçıp kurtulma işlevlerinin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Türk askeri müziğin simgesel geleneği haline gelen mehter, Hunlarda tuğ takımı, Karahanlılarda tablhane, Selçuklularda nevbethane ve Osmanlı’dan günümüze değin mehterhane isimleriyle karşımıza çıkmaktadır. Başlarda egemenliğin simgesi durumunda olan mehterin, bilahare savaş ve barış zamanları olmak üzere muhtelif etkinliklerde yer aldığı bilinmektedir. Bu manada mehter, savaşlarda, dinî merasimlerde, karşılama merasimlerinde, günün belirli saatlerinde, çeşitli eğlencelerde fonksiyonel bir topluluk olarak görevini ifa etmektedir. Bu çerçevede mehterin mezkûr etkinliklerdeki işlevlerini ortaya koyabilmek adına çalışmada konu ile ilgili belgeler incelenmiş, elde edilen verilerin betimsel analizi yapılmış ve yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Müzik, Mehter, İşlev, William R. Bascom, Folklor

The Manifestation of the Functions of William R. Bascom’s Folkology Product in Mehter

Öz

Functional Folklore Theory is one of the theories that examines folklore creations and is widely used in today’s research. According to William R. Bascom, one of the representatives of this theory, folklore has four basic functions in a culture. When considered on the axis of culture, these four basic functions can be mentioned in music, which is among the fields of study of folklore. Mehter, which is one of the elements of Turkish musical culture and has many functions in the social field, also draws attention as a military music group that fulfills the four functions of Bascom’s folklore. In this study, it is aimed to reveal the functions of the mehter in the axis of Bascom’s four basic functions of folklore: having a good time, having fun and entertainment, supporting values, social rules and customs, educating by transferring education or culture to future generations, and escaping from personal and social pressures. Mehter, which has become the symbolic tradition of Turkish military music, appears with the names of tug team in the Huns, tablhane in the Karakhanids, nevbethane in the Seljuks and mehterhane from the Ottomans to the present day. It is known that the mehter, which was the symbol of sovereignty in the beginning, later took part in various events during times of war and peace. In this sense, the Mehter performs its duty as a functional group in wars, religious ceremonies, welcome ceremonies, at certain times of the day, and in various entertainments. In this context, in order to reveal the functions of the mehter in the mentioned activities, documents related to the subject were examined in the study, and the data obtained were descriptively analyzed and interpreted.

Anahtar Kelimeler

Music, Mehter, Function, William R. Bascom, Folklore

Kaynakça

• Arslan, M. ve Öğer, A. (2008). Uygur Türklerinde Bazı Çalgılar ve Çin Kültürüne Etkisi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 8(2), 9-16.
• Ayas, G. (2018). Müziği Boğan Gürültü (1. Basım). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Aydın, A. R. (1999). Türkiye’de ve Dünya’da Ecdattan Bugüne Mehter (1. Baskı). Ankara: Sim Yayıncılık.
• Bars, M. E. (2015). William Bascom’un “Folklorun Dört İşlevi” Işığında Nasrettin Hoca Fıkraları Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies, International Academic Journals, 10(4), 149-166.
• Behar, C. (2020). Orada Bir Musiki Var Uzakta… XVI. Yüzyıl İstanbul’unda Osmanlı/Türk Musikisi Geleneğinin Oluşumu (1. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bîbî, İ. (2010). Selçukname (1. Baskı). (Çev. Mükrimin Halik Yinanç). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Berker. E. (1986). Türk Musikisinin Dünü, Bugünü ve Yarını (1. Baskı). (Haz. Feyzi Halıcı). Ankara: Sevinç Matbaası.
• Budak, O. A. (2000). Türk Müziğinin Kökeni-Gelişimi (Deneme) (1. Baskı). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Covel, J. (2017). Bir Papazın Osmanlı Günlüğü Saray Merasimler Gündelik Hayat (2. Baskı). (Haz. Nurten Özmelek). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Çakıroğlu, İ. ve Levendoğlu, N. O. (2020). Türk Müziği Tarih Yazımında Avrupa Merkezci ve Milliyetçi İdeolojilerin Mehter Örneklemi Üzerindeki Yansımaları. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 9(1), 663/686.
• Çalışkan, K. (2001). Geçmişten Günümüze En Canlı Kültür Mirasımız Şanlı Mehter (1. Baskı). İstanbul: Cem Ofset Matbaacılık.
• Çelebi, E. (1985). Evliya Çelebi Seyahatnamesi (9. Cilt). (Haz. Mehmed Zıllîoğlu). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Çobanoğlu, Ö. (2019). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş (10. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ekici, M. (2010). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri (1. Baskı). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Erendil, M. (1992). Dünden Bugüne Mehter (1. Baskı). Ankara: Genel Kurmay Başkanlığı Yayınları.
• Ergin, M. (1969). Dede Korkut Kitabı (1. Baskı). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Gazimihal, M. R. (1955). Türk Askeri Muzıkaları Tarihi (1. Baskı). İstanbul: Maarif Basımevi.
• Gazimihal, M. R. (1975). Türk Nefesli Çalgıları (Türk Ötkü Çalgıları) (1. Baskı). Ankara: Kültür Bakanlığı Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Giraud, R. (1999). Göktürk İmparatorluğu (1. Baskı). (Çev. İ. Mangaltepe). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Göher Vural, F. (2016). İslamiyet’ten Önce Türklerde Kültür ve Müzik (1. Baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Heberer, B. M. (2003). Osmanlıda Bir Köle (1. Baskı). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Kahramankaptan, Ş. (2009). Mehter’den Alaturka’ya (1. Baskı). Ankara: Ark Yayınları.
• Kaplan, A. (2008). Kültürel Müzikoloji (1. Baskı). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kaptan, M. N. (2023). II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Hükümetinin Müzik Politikası. (Yayımlanmış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kaptan, V. (2020). Mehter Müziği Ekseninde Müzikte İşlevsel Değişim: Çanakkale Musiki ve Halk Oyunları Derneği Mehteran Takımı Örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Köymen, M. A. (1963). Alp Arslan Zamanı Selçuklu Saray Teşkilatı ve Hayatı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 4 (6), 1-99. Selçuklu Devri Türk Tarihi (1. Baskı). Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Merçil, E. (2007). Selçuklularda Hükümdarlık Alametleri (1. Baskı). Ankara: TTK.
• Mutlu, K. (2015). Halkın Değişen Müziksel Temsilleri: Osmanlı’dan Günümüze Müziğin Siyasal Tahayyülü, Tahayyülün Siyasal Müziği. Afyon Kocatepe Üniversitesi Akademik Müzik Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 1-12.
• Ögel, B. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş (8. Cilt). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özkan, İ. H. (2000). Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usulleri: Kudüm Velveleleri (1. Baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özkul, O. (2015). Türk Kimliğini Oluşturan Ortak Değerler. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 4 (8), 166-185. Popescu-Judetz, E. (2007). Türk Musiki Kültürünün Anlamları (3. Baskı). (Çev. Bülent Aksoy). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Sanal, H. (1964). Mehter Musikisi (1. Baskı). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sanlıkol, M. A. (2011). Çalıcı Mehterler (1. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sertkaya, O. F. (1982). Eski Türkçede Mûsikî Terimleri ve Mûsikî Alet İsimleri (1. Baskı). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Şahin, H. İ. (2010). Türkmenistan’da Nasrettin Hoca ve Timur Fıkraları. Bilig, 55, 135-146.
• Şentürk, R. (2016). Müzik ve Kimlik (1. Baskı). İstanbul: Küre Yayınları.
• Tanrıkorur, C. (2019). Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi (5. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tekeli, S. (2018). Tarihten Günümüze Mehter (1. Baskı). İstanbul: Cenova Yayınları.
• Tekin, E. ve Doğrusöz, N. (2018). Yirminci Yüzyılda Kültürel Bellek ve Geleneğin Yeniden İhyası Bağlamında Mehterhâne-İ Hâkânî. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(65), 317-336.
• Tezbaşar, A. (1975). Mehter Tarihi Teşkilatı ve Marşları (1975) (1. Baskı). İstanbul: Berksoy Basımevi.
• Thevenot, J. d. (2009). Thevenot Seyahatnamesi (1. Baskı). (Çev. Ali Berkay). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Tuğlacı, P. (1986). Mehterhane’den Bando’ya (1. Baskı). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Turan, O. (1965). Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyeti (1. Baskı). Ankara: Ankara Üniversitesi Basım Evi.
• Tüfekçibaşı, T. R. (1965). Doğan Ay Mehter (1. Baskı). Bursa: Mehter Yayınları.
• Türkmen, M. N. (2009). Osmanlı’da Askeri Müzik Mehter (1. Baskı). İstanbul: AVK Yayın Dağıtım.
• Uçan, A. (2015). Türk Müzik Kültürü (3. Baskı). Ankara: Evrensel Müzik ve Yayınevi.
• Ulubilgin Çuhadar, B. (2020). Türk Müziğinde Bir Kültürel Aracılık Biçimi Olarak Meşk. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 69, 826-833.
• Uluçay, M. Ç. (2001). Harem II (1. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uslu, R. (2015). Selçuklu Topraklarında Müzik (3. Baskı). İstanbul: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Vural, T. (2013). Türklerde Askeri Müzik Geleneği (1. Baskı). İstanbul: Çizgi Kitabevi Yayınları.