The Process of Becoming Shiite of the Iran Geography: First Term and Umayyad, Abbasid-

Yıl 2013, Cilt: 6 Sayı: 2 - Şİİ-SÜNNİ İLİŞKİLERİ ÖZEL SAYISI, 43 - 62, 31.12.2013

Fatih Topaloğlu

Öz

Persians and Arabs, on several occa-sions, was familiar to the pre-Islamic period. Some Persians in Bahrain con-verted to Islam with envoys send by Prophet, some of them had continued on their old religion. Persian Selman, although accepted the first Persian Muslims during the life of Prophet but largely spread of Islam among Persians had been able to after two centuries after the conquest of Persian geography. The Persians of in the current multi-religious and multicultural environment impact, managers and governors on public negative policies, the new religion and the management of various social, cultural and economic reasons enough to be adopted could not be, according to some family kinship established by Prophet's family with Hussein, with such as factors Persians tended to Shia. The Persian slaves who exposed to the tyranny of Umayyad rule have migrated to Iraq and the important centers of Islamic world have an important contribution to this process. Shia literally acceptance of the Persians during the Safavid Shi'ism has been with the an-nouncement of the official denomination.

Anahtar Kelimeler

Iran, Fars, Islamization

İran Coğrafyasının Şi'îleşme Süreci -İlk Dönem Emeviler, Abbasiler-

Öz

Farslılar ile Araplar, çeşitli vesilelerle İslam öncesi dönemde de tanışıktılar. Hz. Peygamber'in sağlığında gönderdiği davetçiler ile Bahreyn'de bir kısım Farslılar İslam'a girmiş, bir kısmı da eski dinleri üzere yaşamaya devam etmişti. Selman-ı Farsi, daha Hz. Peygamber döneminde Müslüman olan ilk Farslı kabul edilmekle birlikte Farslılar arasında İslam'ın büyük ölçüde yayıl-ması Fars coğrafyasının fethinden ancak iki yüzyıl kadar sonra mümkün olmuştu. Farslıların, içerisinde bulunulan çok dinli ve kültürlü ortamın etkisi, yönetici ve valilerin halk üzerindeki olumsuz politikaları, yeni dinin ve yönetimin çeşitli sosyal, kültürel ve ekonomik sebeplerle yeterince benimsenememiş olması, bazılarına göre ise Hz. Hüseyin vasıtasıyla Peygamber ailesi ile kurulan akrabalık bağı gibi etkenlerle zamanla Şia'ya meylettikleri düşünülmektedir. Irak'a ve İslam coğrafyasının önemli merkezlerine göç eden ve Emevi iktidarının zulmüne maruz kalan Farslı mevalinin de bu sürece önemli katkısı olduğunu kanaatindeyiz. Şiiliğin Farslılar arasında tam anlamıyla kabul görmesi ise Safeviler döneminde Şiiliğin Devletin resmi mezhebi ilan edilmesiyle olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İran, Farslılar, İslamlaşma

Kaynakça

• Ahmedov, Şahin, “Sasani Kültürünün Şia’nın Teşekkülündeki Rolü”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2001.
• Ahmetoğlu, Şahin, “İslam Mezhepleri Tarihi’nde Karizmatik Liderlik Anlayışı: Hz. Ali Örneği”, Milel ve Nihal Dergisi, VII/3, Eylül- Aralık 2010.
• Aka, İsmail, “X. Yüzyıldan XX. Yüzyıla Kadar Şiilik”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, İlmi Neşriyat, İstanbul 1993.
• Arnold, Sir Thomas W.,ed-Da’vetu’l-İslam, çev. Hasan, Hasan İbra- him-Abdulmecit Abidin-İsmail en-Nahravi, Mektebetu’n- Nahzati’l-Mısriyye, Üçüncü Baskı, Kahire 1970.
• Avcı, Casim, “Kufe”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara 2002, XXVI.
• Aydınlı, Osman, “Mezheplerin Oluşum Sürecinde Mevali’nin Rolü”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, II/III, Çorum
• Barthold, W.,İslam Medeniyeti Tarihi, çev. Fuat Köprülü, Akçağ Ya- yınları, Üçüncü Baskı, Ankara 2004.
• Belazuri, Ahmed b. Yahya b. Cabir (279/892), Fütuhu’l-Buldan, tah. Rıdvan Muhammed Rıdvan, Beyrut 1978.
• Benli, Yusuf, Fars-Şia İlişkisi (H. II. Asır), Nehir Yayıncılık, Malatya 2006.
• Beşiriye, Hüseyin, İran’da Devlet Toplum ve Siyaset, çev. Mehmet Koç, Ağaç Yayınları, İstanbul 2009.
• Buhari, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğire el-Cu’fi (256/870), el-Camiu’s-Sahih, “Kitabu Menakibi’l-Ensar” IV, “Kitabu’l-Edeb”, VII, el-Mektebetu’l-İslami, İstanbul 1979.
• Caferiyan, Resul, Tarih-i Teşeyyu’ der İran, İntişarat-ı Ensariyan, Kum 1385.
• De Boer, Tjitze J.,İslam’da Felsefe Tarihi, çev. Yaşar Kutluay, Bal- kanoğlu Matbaacılık, Ankara 1960.
• De Bruijn, J. T. Pieter, “Iran” -Religions-, The Encyclopaedia of Islam, Leiden 1978, IV.
• Djait, Hichem, “al-Kufa”, The Encyclopaedia of Islam, Leiden 1986, V.
• Dozy, Reinhart Pieter Anne, İslam Tarihi, çev. Abdullah Cevdet, sad. Vedat Atila, Gri Yayınevi, İstanbul 2006.
• Ebu Zehra, Muhammed, İslam’da İtikadi, Siyasi ve Fıkhi Mezhepler Tarihi, çev. Sıbğatullah Kaya, Şura Yayınları, İstanbul trz.
• Ghirshman Roman, Tarih-i İran ez Âğâz ta İslam, çev. Muhammed Muin, Dünya-yı Ketab Yayınları, Dördüncü Baskı, Tahran 1384/2005.
• Goldziher, Ignaz, el-Akide ve’ş-Şeria fi’l-İslam, çev. Muhammed Yu- suf Musa-Abdulaziz Abdulhak-Ali Hasan Abdulkadir, Daru’r- Raidu’l-Arabi, Beyrut 1946.
• Güner, Ahmet, Büveyhilerin Şii-Sünni Siyaseti, Tibyan Yayıncılık, İzmir 1999.
• Hovannisian, Richard G.-Georges Sabagh, Huzur-i İraniyan der Ci- han-ı İslam, çev. Feridun Bedrehayi, Merkez-i Bazşinasi, Tehran
• İbn Belhi, Farsname, ed. G. Le Strange-R. A. Nicholson, The Camb- ridge University Press, London 1921.
• İbn Hallikan, Ebu’l-Abbas Şemsuddin Ahmed b. Muhammed b. Ebi Bekr (608/1211-681/1282), Vefeyatu’l-A’yan ve Enbau Ebnai’z- Zaman, Daru Sadır, Beyrut 1977, III.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed el-Endelusi ez-Zahiri (456/1064), el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehva ve’n-Nihal, Daru’l-Marife, Beyrut 1975, II.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fida (774/1372), el-Bidaye ve’n-Nihaye, Daru’l- Kutubi’l-İlmiyye,Beyrut 1988, VIII, XI.
• İbn Kuteybe, el-Maarif, tah. Servet Ukkaşe, Daru’l-Maarif, Dördün- cü Baskı, Kahire trz.
• İbn Sa'd, Ebu Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni (168-230/784- 845),et-Tabakatu’l-Kubra, Daru Beyrut, Beyrut 1957, IV.
• İbnu’l-Cevzi, Cemaluddin Ebu’l-Ferec (510-597), Sıfatu’s-Safve, tah. Mahmud Fahuri, Daru’l-Vai, Halep 1969, I.
• İbnu’l-Esir, Ebu'l-Hasen Muhammed b. Abdilkerim b. Abdilvahid es-Şeybani (630/1232),el-Kamil fi’t-Tarih, Beyrut 1965, IV.
• Kadiyani, Abbas, Ferheng-i Cami-i Tarih-i İran, İntişarat-ı Aron, Çap- ı Çaharrom, Tehran 1381, I.
• Kramers, J. H., “İran” –Tarihi ve Etnografik Bakış-, İslam Ansiklo- pedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, İstanbul 1988, V/II.
• Kurevi, İbrahim Selman, el-Buveyhiyyun ve’l-Hilafetu’l-Abbasiyye, Mektebetu Dari’l-Arube, Kuveyt 1982.
• Makdisi, Ebu Nasr Mutahhar b. Tâhir (355/966), el-Bed ve’t-Tarih, yy. trz., V.
• Makrizi, Takiyyuddin, Kitabu’n-Niza ve’t-Tehasum fi ma beyne Beni Ümeyye ve Beni Haşim, tah. Huseyn Munis, Daru’l-Maarif, Kahi- re 1984.
• Mesudi, Ebu'l-Hasan Ali b. Huseyin b. Ali (346/957),Mürucu’z- Zeheb ve Meadinu'l-Cevher, tah. Muhammed Muhyiddin Abdul- hamid,Mektebetu’t-Ticariyyeti’l-Kubra, Mısır 1958, V.
• Meşkur, Muhammed Cevad, Tarih-i Şia ve Fırkahay-i İslam Ta Karn- ı Çaharrom, İntişarat-ı İşraki, Tahran 1976.
• Minorsky, Vladimir Fedorovich, Iranica Twenty Articles, Publications of The University of Tehran, Tahran 1964.
• Miquel, Andre, İslam ve Medeniyeti Doğuştan Günümüze, çev. Ahmet Fidan, Birleşik Dağıtım Kitabevi, Ankara 1991, I.
• Muhammed Hasan Han İtimadu’s-Saltana, Tarih-i Taberistan, Dün- ya-ı Kitab Yayınevi, Tahran 1373/1994.
• Mutahharî, Murtaza, Hedemât-i Motekâbil-i İslâm ve İran, Tahran 1362/1984, I.
• Naskalı, Esko, “İran” -Tarih-, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2000, XXII.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, Modern Dünyada Geleneksel İslam, çev. Sa- vaş Şafak Barkçın-Hüsamettin Arslan, İnsan Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul trz.
• Nemr, Abdulmunim, eş-Şia el-Mehdi ed-Duruz Tarih ve Vesaik, yy. 1988.
• Nesiryan, Yedullah, “Şiiliğin İran’da Gelişmesi ve Resmi Mezhep Olu- şu”, Doktora Tezi, Ankara Universitesi İlahiyat Fakultesi, Ankara 1970-1971.
• Nevbahti, Ebu Muhammed el-Hasan b. Musa (310/922),Fıraku’ş- Şia, tah. H. Ritter, İstanbul 1931.
• Onat, Hasan, Emeviler Devri Şii Hareketleri ve Günümüz Şiiliği, TDV Yayınları, Ankara 1993.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “İran” –Tarih/Fetihten Safevilere Kadar-, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2000, XXII.
• Öztuna, Yılmaz, Devletler ve Hanedanlar –İslam Devletleri-, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990, I.
• Petrushevsky, Ilya Pavlovich,Islam in Iran, çev. Hubert Evans, The Athlone Press, London 1985.
• Şehristani, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim b. Ebi Bekr Ah- med (548/1153),Milel ve Nihal, çev. Mustafa Öz, Litera Yayıncılık, İstanbul 2008.
• Şeriati, Ali, Ali Şiası Safevi Şiası, Yöneliş Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul 1990.
• Şeriati, Ali, Dinler Tarihi, çev. Erdoğan Vatansever, Seçkin Kitaplar Yayıncılık, İstanbul trz.
• Şeybi, Kamil Mustafa, es-Sıla beyne’t-Tasavvuf ve’t-Teşeyyu’, Da- ru’l-Endelus, Üçüncü Baskı, Beyrut 1982, I.
• Tabatabai, Allame Seyyid Muhammed Huseyin, İslam’da Şia, Haz. Bahri Akyol, İslami Kültür ve İlişkiler Merkezi Tercüme Yayın Müdürlüğü, 1998.
• Taberi, Ebu Ca'fer Muhammed b. Cerir (310/922), Tarihu'l-Ümem ve'l-Müluk, tah. Muhammed Ebu'l-Fazl İbrahim, Beyrut trz., II.
• Uyar, Mazlum, Şii Ulemanın Otoritesinin Temelleri, Kaknüs Yayınla- rı, İstanbul 2004.
• Vatandaş, Celaleddin, Vahiyden Kültüre, Pınar Yayınları, İstanbul 1991.
• Yakubi, Ahmed b. Ebi Yakub b. Cafer b. Vehb (284/897), Tarihu’l- Yakubi, Beyrut trz., II.
• Yakut el-Hamevi, Şihabuddin Ebu Abdillah (626/1228), Mu’cemu’l- Buldan, Daru Sadir, Beyrut 1957, IV.
• Yenisey, Gülara, İran’da Etnopolitik Hareketler (1922-2004), Ötü- ken Neşriyat, İstanbul 2008.