İmam Mâtürîdî’ye Göre İmanda Artma ve Eksilme Sorunu

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 1, 193 - 218, 30.06.2022

Metin Avcı

https://doi.org/10.18403/emakalat.1109051

Öz

Rey/Akıl Taraftarlığı zihniyetinin temsilcilerinden Ebû Hanîfe ve İmam Mâtürîdî; fıkıhta Hanefilik ve itikatta Matüridiliğin oluşmasına öncülük etmiş iki önemli düşünürdür. Onlar Mürcie’nin itikadî ve fıkhî konulardaki görüşlerinden etkilenmiş olup dinde kolaylık, akılcılık ve imanda eşitlik ilkelerini düşünce sistemlerinin merkezine yerleştirmişlerdir. Muhaliflerince amelleri önemsemeyip değersizleştiren birer âlim olarak lanse edilmiş olsalar da, kendi içerisinde tutarlı makul görüşleri büyük günah sahibinin lehine olmuş ve tekfir edilmekten kurtarmıştır. Onların bu tutumu, Arap olmayan Müslümanların İslâmlaşma sürecini kolaylaştırmıştır. İslâm düşüncesinde amelleri imana dâhil eden ve etmeyen olmak üzere iki ayrı iman nazariyesinden; amelleri imana dâhil etmeyenini benimsemişlerdir. Bu iman nazariyesinin en önemli sorunlarından birisi “imanda artma ve eksilme” sorunudur. Onların Hadis Taraftarları, Hâriciler, Mu‘tezile ve Şîa ile iman konusundaki fikrî tartışmaları, eserlerinin ilgili bölümlerinde bize kadar ulaşmıştır. İmam Mâtürîdî; Ebû Hanîfe’nin görüşlerinden hareketle bu konuyu ele almış ve yeni delillerle temellendirmeye çalışmıştır. Bu makalede; İmam Mâtürîdî’nin imanın amellerle artıp eksilmeyeceği fikri, kendi eserlerinden hareketle analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Mürcie, Ebû Hanîfe, İmam Mâtürîdî, İman

The Problem of Incresing and Decreasing Īmān according to Imām al-Māturīdī

Öz

Abū Ḥanīfa and Imām al-Māturīdī, as representatives and two important thinkers of the Rey / Supporter of Reason mentality; were Hanafi in fiqh and Māturīdism in the creed. They were influenced by Murjiʾa’s views on religious and legal issues and placed the principles of convenience, rationality, and equality in faith at the center of their thinking system. Even though they were highly criticized due to their definitions of the belief that exclude deeds and their rational understanding that saved the owner of great sins from denouncing, they did not stop defending these views. What is more, they facilitated the Islamization process of non-Arab Muslims with their responses to the criticisms of the opponents. In the thought of Islam, they had two different belief theories that include deeds in belief and those that do not include deeds in belief. One of the most important problems of this belief theory is the problem of ‘‘increasing and decreasing belief’’. Their intellectual discussions with Hadith Supporters, Khārijites, Muʿtazila and Shīʿa about the belief system have reached us in the relevant parts of their works. Imām al-Māturīdī, handled this issue based on Abū Ḥanīfa’s views and tried to justify it with new evidence. Therefore, In this article, Imām al-Māturīdī’s idea of whether faith increases or not with will be analyzed based on his own works.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Murjiʾa, Abū Ḥanīfa, Imām al-Māturīdī, Īmān

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Abdullah (290/902). Kitâbü’s-Sûnne. thk. Muhammed b. Saîd b. Sâlim el- Kahtânî. Suudi Arabistan: 1986.
• Avcı, Metin. ‘‘Büyük Günah Sahibinin Tekfir Edilmesi Sorunu İle İlgili İmam Mâturîdî’nin Eleştirileri’’. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu, Hanefîlik-Mâturîdîlik, ed. Mehmet Atalan. Kastamonu: 2017.
• Avcı, Metin. İmam Mâturîdî’nin Fikirlerinde Ebû Hanîfe’nin Etkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• el-Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tahir b. Muhammed (429/1037). el-Fark Beyne’l-Fırak. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Kahire: Mektebetü’t-Dârü’t-Turas, 1428/2007.
• el-Eş‘arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail (330/936). Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn. thk. Ahmed Câd. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1430/2009.
• el-Eş‘arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail (330/936). Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn. ‘‘İlk Dönem İslâm Mezhepleri’’. çev. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
• el-Halîmî, Hüseyin b. Hasan (403/1012). Kitâbü’l-Minhâc fî Şu‘abi’l-İmân. thk. Halîmî Muhammed Fude. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed en-Nemerî (463/1071). el-İntikâ fî Fedâili’l-Eimmeti’s-Selâseti’l-Fukahâ. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Kahire: Dârû İbn Abbâs, 2016. İbn Teymiyye, Takiyüddin Ahmed b. Abdülhalîm (728/1328). Kitâbü’l-Îmân. thk. Hâşim Muhammed Şâzelî. Kahire: t.y.
• Kâdî İyâz, Ebû’l-Fadl İyâz b. Mûsâ b. İyâz es-Sebtî (544/1149). Tertîbü’l-Medârik ve Takrîbü’l-Mesâlik li Ma‘rifeti A‘lâmi Mezhebi Mâlik. thk. Ali Ömer, Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 2009.
• Kurt, Hasan. ‘‘İmam-ı Azam Ebû Hanîfe’nin Beş Eserinde İmanla İlişkili Temel Kavramlar’’. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30/30 (2011): 89-118.
• Kutlu, Sönmez. Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kutlu, Sönmez. İslâm Düşüncesinde İlk Gelenekçiler. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2002.
• Kutlu, Sönmez. ‘‘Ebû Mansûr el-Mâturîdî’nin Mezhebî Arka Planı’’. İmam Mâturîdî ve Maturidilik. ed. Sönmez Kutlu. ss. 129-160. Ankara: Otto Yayınları, 2011.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd (333/944). Kitâbü't-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Ankara: Türk Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2005.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd (333/944). Te’vîlâtü’l Kur’ân. thk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınları, 2005-2011.
• en-Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mekhûl (508/1114). Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn. thk. Hüseyin Atay. Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• en-Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mekhûl (508/1114). Bahrü’l-Kelâm. thk. Seyyid Yusuf Ahmed. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Onat, Hasan. Emevîler Dönemi Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2016.
• Onat, Hasan - Kutlu, Sönmez. ‘‘İslâm Mezhepleri Tarihine Giriş’’. İslâm Mezhepleri Tarihi. ed. Hasan Onat - Sönmez Kutlu. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Öz, Mustafa. İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri. İstanbul: İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• Özcan, Hanifi. ‘‘Matüridi’ye Göre ‘İman-İslam-İhsan’ ve ‘Küfür’ İlişkisi’’. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (1994): 179-205.
• es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed Celâlüddîn (911/1505). Kitâbü’l-Leâli’l- Masnûa fî’l-Ahâdîsi’l-Mevdûa. Mısır: Matbaatü’l-Edebiyye, 1317/1900.
• Şener, Abdülkadir - Sofuoğlu, Cemal - Yıldırım, Mustafa. Yüce Kur’an ve Açıklamalı Yorumlu Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2008.
• Yavuz, Yusuf Şevki. ‘‘Ebû Hanîfe’nin Kelâmi Görüşleri ve Sünni Kelâmın Oluşumuna Etkileri’’. İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe ve Düşünce Sistemi. Bursa: Kurav Yayınları, 2005.