MALİ DEMOKRASİ VE COVID-19 HARCAMALARI AÇISINDAN KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 246 - 261, 31.12.2022

Metin Dogan

https://doi.org/10.46737/emid.1182520

Öz

Mali demokrasi, bireylerin aktif olarak bütçe süreçlerine katılabildiği, toplumun kamu bütçesine ait gelir ve harcamalar konusunda yeterli bilgiye ulaşabildiği ve sosyal anlamda kapsayıcılığın sağlandığı bir olguyu ifade etmektedir. Mali demokrasinin bir ülkede güçlü bir şekilde uygulanıp uygulanmadığının görülmesi açısından 2019’un son aylarında başlayan COVID-19 salgını önemli bir gösterge olmuştur. COVID-19 salgını milyonlarca insanın hayatını kaybetmesine neden olurken ekonomik ve sosyal sorunların küresel çapta büyümesine neden olmuştur. COVID-19’a bağlı bireylerin yaşadığı ekonomik ve sosyal sorunların çözümü ve salgının sonlandırılması için çalışmaların desteklenmesi gibi konularda hükümetlere büyük iş düşmektedir. Bu çalışma kapsamında yapılan analizde demokratik olarak olgunlaşmış, bütçe süreçlerinin şeffaf olduğu, refahın yüksek ve adil dağıtıldığı ülkelerde genel olarak COVID-19 kapsamında yapılan kamu harcamalarının Gayri Safi Milli Hasıla (GSYH)’dan daha fazla pay aldığı görülmektedir. Düşük demokratik standartlara sahip olup gelir adaletinin ve mali demokrasinin olmadığı ülkelerde ise COVID-19 harcamalarında bir azalma olduğu gözlemlenmiştir. İlerleyen yıllarda COVID-19’a benzer salgınların tekrar ortaya çıkacağı ve iklim değişikliğine bağlı aşırı doğa olaylarında sayısal bir artış olacağı beklenmektedir. Bu krizlere bağlı olarak da ekonomik ve sosyal riskler büyüyerek artacaktır. Bu yüzden özellikle otoriter ülkelerde kamu kaynaklarının daha etkin ve toplum lehine kullanabilmesi için mali demokrasi ilkelerinin doğru bir biçimde uygulanmasına ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler

Mali Demokrasi, Kamu Bütçesi, COVID-19, Kapsayıcılık, Şeffaflık

Kaynakça

• Acemoğlu, D ve Robinson J. (2014), Ulusların Düşüşü, çeviren: VELİOĞLU, F.R., Doğan Kitap, İstanbul
• Akbulut, B. ve Adaman F. (2013), Modernleşmenin Dayanılmaz Cazibesi: Büyüme Fetişizmi, Perspectives Dergisi, sayı 5, İstanbul, ss. 14-17.
• Buğra, A. (2013), Kapitalizm, Yoksulluk ve Türkiye’de Sosyal Politika, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
• Canbay, T. ve Gerger (2012), G.Ç., Batı’da Bütçe Hakkının Gelişiminin Toplumsal Yapının Değişimi Üzerindeki Etkileri, Mali Sosyoloji Üzerine Denemeler, Editör: Çelebi, K., Ankara, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayını, ss.159-194.
• Çağan, N. (2008), “Modern Bütçe Sürecinde Parlamento’nun Rolü”, Bütçe Sürecinde Parlamentonun Değişen Rolü, Uluslararası Sempozyum 7-8-Ekim2008, Derleyen: Bütçe Müdürlüğü, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu, Afyonkarahisar, ss. 183-192.
• Chang, H.J. (2015), Kalkınma Reçetelerinin Gerçek Yüzü, İletişim Yayınları, İstanbul
• Coşkun, G. (2000), Devlet Bütçesi: Türk Bütçe Sistemi, Turhan Kitabevi, İstanbul
• Çulhaoğlu, M. (2003), Kapitalizm ve Demokrasi: İlişki ve İlişkisizlikler Üzerine Bir Deneme, Kapitalizm ve Demokrasi, Praksis Dergisi, sayı 10, İstanbul, ss. 93-103.
• Derin Düşünce (2009), Liberalizm ile Demokrasi Uyuşur Mu?, http://www.derindusunce.org/2009/03/14/liberalizm-ile-demokrasi-uyusur-mu/, erişim tarihi: 29.01.2017
• Dicle, İ. A. (1973), Program Bütçesi: Kamu Yönetiminde Planlama-Programlama Bütçeleme Sistemi- PPBS (Program Budgeting: Planning-Programming- Budgeting System - PPBS), ODTÜ, Ankara,
• DİSK-AR (2021), Dünyada ve Türkiye’de Covid-19’un Sosyal ve Ekonomik Etkileri ile Mücadeleye Ayrılan Kaynaklar, DİSK Araştırma Merkezi Raporu, http://arastirma.disk.org.tr/wp-content/uploads/2021/02/Covid-19-Harcamaları-Raporu-OCAK-2021.pdf
• EIU (2021), Democracy Index 2021: The China Challenge, https://pages.eiu.com/rs/753-RIQ-438/images/eiu-democracy-index 2021.pdf?mkt_tok=NzUzLVJJUS00MzgAAAGFHQQmQxtMcOXlDjUphf3tYdxSup_bcaLnYs2G7JEITcz7iOCGxWY6SsOMQ89-uR57ZxCk63y5ViRBU5LAxXB4La3dZu2zrMA-_AaCqel6iThBCg
• Erdoğdu, M.M. (2013), Sosyal Harcamaların Kapsamı ve Türkiye’de Sosyal Bütçe, Kamu Bütçesinde Yeni Yaklaşımlar, Editörler: ALTUĞ F., KESİK A. ve ŞEKER M., Seçkin Yayınevi, İstanbul, 2013, ss. 53-95.
• Ergen, Z. (2014), Vatandaş Bütçe Rehberi, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, Cilt: 51, sayı 590, ss. 91-102.
• Falay, N. (1990), Kamu Yatırım (Kapital) Bütçesi: Özellikleri, Sorunları ve Uygulaması, İ.Ü. İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, İstanbul, 1990, ss. 43-54.
• Feyzioğlu, B. N. (1983-1984), Modern Anayasalarda Bütçe Hakkı, İ. Ü. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları,29. seri, İstanbul, 1983-1984, ss. 3-28.
• Genç, M. (2011), Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme ve Kamu Hizmetlerinde Etkinlik, Sayıştay Dergisi, sayı. 77, ss. 33-61. Gürsoy, B. (1980), Kamusal Maliye İkinci Cilt Bütçe, A.Ü.S.B.F. Yayınları, Ankara
• Giddens, A. (1994), Sosyoloji: Eleştirel Bir Yaklaşım, çevirenler: ESENGÜN, M.R. ve ÖĞRETİR, İ., Birey Yayıncılık, İstanbul,
• ILO (2021), ILO Monitor: COVID-19 and the World of Work, Seventh edition Updated Estimates and Analysis, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@dgreports/@dcomm/documents/briefingnote/wcms_767028.pdf
• IMF (2021), Database of Country Fiscal Measures in Response to the Covid-19 Pandemic, Erişim Tarihi: 21.06.2022 International Budget Partnership, Transparency, https://internationalbudget.org/open-budget-survey/rankings, Erişim tarihi: 19.06.2022
• Işık, A., ve Işık, H. (2009), Sosyal Eşitsizliklerin Giderilmesinde Bir Çözüm Önerisi: Cinsiyet Esaslı Bütçeleme (Teori, Gelişim ve Uygulama), Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, sayı.57, ss. 167-211.
• Karabaş, E. (2005), Bütçe Kapsamı ve Bütçe Kapsamı Dışında Kalan Kamusal Harcama Alanları, Devlet Bütçe Uzmanlığı Araştırma Raporu, Ankara
• Klatzer, E. (2011), Yerelde Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme Kılavuzu, TESEV Yayınları, İstanbul
• Konukman, A. (2015), Türkiye’de Bütçe Hakkının Kullanımı: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, ss.23-65.
• Köker, L. (1992), Demokrasi Üzerine Yazılar, İmge Kitabevi, İstanbul
• Meriç, M. (2013), Bütçe Sistemlerinde Dönüşüm ve Değişim, Kamu Bütçesinde Yeni Yaklaşımlar, Editörler: ALTUĞ F., KESİK A. ve ŞEKER M., Seçkin Yayınevi, İstanbul, ss. 155-171.
• Monkkonen, E.H. (1988), America Becomes Urban. The Development of US Cities and Towns 1780-1980, Un. of California Press, Berkeley,
• OECD (2022-a), Health spending (indicator). DOI: 10.1787/8643de7e-en (Accessed on 30 June 2022)
• OECD (2022-b), Social spending (indicator). DOI: 10.1787/7497563b-en (Accessed on 30 June 2022)
• OECD (2022-c), Income inequality (indicator). DOI: 10.1787/459aa7f1-en (Accessed on 30 June 2022).
• Öğüt, M. U. (1995), Güç İlişkileri ve Fayda, Birikim Dergisi, sayı 75, http://www.birikimdergisi.com/birikim-yazi/6120/guc-iliskileri-ve- fayda#.V3BVZPmLTIU,
• Önder, İ. (1997), Piyasa, Liberalizm ve Demokrasi, İSMMMO Arşivi
• Özcan, G. (2014), Sosyal Bütçe Teorik Yapısı ve Türkiye’de Anayasal Temelleri, Yönetim ve Ekonomi Dergisi sayı 2, Manisa, ss. 99-108.
• Özen, A. ve Yontar, İ.G. (2009), Katılımcı Demokrasi Anlayışında Bütçeleme: Katılımcı Bütçeleme, Maliye Dergisi, sayı 156, İzmir, ss. 280-293.
• Polanyi, K. (2013), Büyük Dönüşüm: Çağımızın Siyasal ve Ekonomik Kökenleri, çeviren: BUĞRA, A., İletişim Yayınevi, İstanbul,
• Rubin, I. S. (1990), Budget Theory and Budget Practise: How God the Fit? Public Administration Review, vol 50, no: 2, pp. 179-189.
• Sayar, N. S. (1970), Kamu Maliyesi II. Cilt Bütçe Prensipleri ve Tatbikatı, Sermet Matbaası, İstanbul
• Singer, P. (1996), Budgeting and Democracy, Revista de Economia Politica, vol. 16, no: 3(63), pp. 20-30.
• Şeker, M. (2011), Yerel Yönetimlerde Sosyal Bütçeyi İzleme Raporu, TESEV Yayınları, İstanbul,
• Yapıcı, A. (2015), Yeşil Bütçe Yaklaşımı ve Değerlendirilmesi, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir,
• TKMM (2013), Doğrudan ve Temsili Demokrasi Merkezi ve Yerel Yönetimler Şeffaflık, http://antenna-tr.org/media/files/pdf/2080470116.pdf, 2013.
• Tüğen, K. (2013), Devlet Bütçesi, Bassaray Matbaası, İzmir,
• Uluslararası Şeffaflık Derneği (2016), 2015 Yolsuzluk Endeksi Açıklandı, http://www.seffaflik.org/2015-yolsuzluk-algi-endeksi-aciklandi/
• Uysal, Ö. ve Şahin, M. (2013), Bütçe ve Mali Demokrasi, Kamu Bütçesinde Yeni Yaklaşımlar, Editörler: ALTUĞ F., KESİK A. VE ŞEKER M., Seçkin Yayınevi, , İstanbul, ss. 203-220.
• WHO (2022), COVID-19 Dashboard. Geneva: World Health Organization, Online olarak erişilebilir: https://covid19.who.int/, Erişim Tarihi: 29 Eylül 2022
• World Bank (2020), Poverty and Shared Prosperity 2020: Reversals of Fortune, Overview booklet. Washington, DC: World Bank. License: Creative Commons Attribution CC BY 3.0 IGO
• World Bank Data (2021), GDP (current US$) (1960, 2021), https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD, (Erişim Tarihi 19 Haziran 2022)
• World Inequality Database (2021), Income Inequality, https://wid.world/data/, Erişim Tarihi: 18.06.2022
• Yıldırım, Y. (2008), Porto Alegre-Fatsa: Yerel Düzeyde “Demokrasiyi Demokratikleştirmek” Çabaları, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi sayı 63-1, Ankara, ss. 273-287.
• Yılmaz, H. H., ve Biçer, M. (2010), Parlamentonun Bütçe Hakkını Etkin Kullanımının Yeni Bütçe Sistemi Çerçevesinde Değerlendirilmesi, Maliye Dergisi, Sayı 158, ss. 201-225.