TÜRKİYE’DE İLLERİN DEPREM HASAR GÖREBİLİRLİK SIRALAMASINDA PROMETHEE, VIKOR, TOPSIS YÖNTEMLERİNİN BAŞARILARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2021, Cilt: 32 Sayı: 3, 414 - 437, 31.12.2021

Ezgi Güler , Selen Avcı , Zerrin Aladağ

Öz

Deprem hasar görebilirlik değerlendirmesi; afet yönetiminde zarar azaltma, hazırlıklı olma, müdahale ve iyileştirme aşamaları için önemlidir. Söz konusu karar problemi, değerlendirme sürecinde birden fazla kriterin dikkate alınmasını gerektirdiğinden çok kriterli karar verme (ÇKKV) problemi olarak modellenebilmektedir. Bu çalışmada, deprem hasar görebilirlik değerlendirmesi için farklı ÇKKV yöntemlerinin sonuçlarını entegre eden bir yaklaşım önerilmektedir. Önerilen yaklaşımda AHP, PROMETHEE, VIKOR, TOPSIS ve Copeland yöntemleri kullanılmıştır. Karar sürecinde altı deprem hasar görebilirlik değerlendirme kriteri kullanılarak Türkiye’de deprem tehlikesi altındaki yirmi dokuz ilin deprem hasar görebilirlik durumu değerlendirilmiştir. Uzman görüşleri doğrultusunda AHP yöntemi ile kriterler ağırlıklandırılmıştır. PROMETHEE, VIKOR ve TOPSIS yöntemleriyle illere ait deprem hasar görebilirlik sıralamaları elde edilmiştir. Sıralama sonuçları Copeland yöntemi ile tek bir uzlaşık sıra altında birleştirilmiş ve illere ait nihai sıralama sonucuna ulaşılmıştır. Spearman sıra korelasyon katsayıları hesaplanarak elde edilen sıralamalar arasındaki ilişkilerin yönü ve derecesi incelenmiştir. Copeland yöntemi ile elde edilen nihai sıralamanın PROMETHEE, VIKOR ve TOPSIS yöntemi ile elde edilen sıralama sonuçları ile ilişki yönü “pozitif” ve derecesi “çok yüksek” olarak elde edilmiştir. Elde edilen bulgular, önerilen yaklaşımın ÇKKV yöntemlerinin farklı değerlendirme sonuçlarını entegre edebileceğini ve deprem hasar görebilirliğin kapsamlı bir değerlendirmesini üretebileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Afet Yönetimi, ÇKKV, Deprem Hasar Görebilirlik Değerlendirmesi, Spearman Sıra Korelasyon Katsayısı

ASSESSMENT OF PROMETHEE, VIKOR, TOPSIS METHODS' SUCCESS IN EARTHQUAKE VULNERABILITY RANKING OF PROVINCES IN TURKEY

Öz

Earthquake vulnerability assessment is important for mitigation, preparedness, response, and recovery stages in disaster management. The decision problem in question can be modeled as a multi-criteria decision-making (MCDM) problem since it requires the consideration of more than one criterion in the evaluation process. This study proposes an approach that integrates the results of different MCDM methods for earthquake vulnerability assessment. AHP, PROMETHEE, VIKOR, TOPSIS and Copeland methods are used in the proposed approach. In the decision process, the earthquake vulnerability of twenty-nine provinces in Turkey under earthquake risk is evaluated by using six earthquake vulnerability assessment criteria. In line with the expert opinions, the criteria are weighted with the AHP method. The earthquake vulnerability rankings of the provinces are obtained using PROMETHEE, VIKOR and TOPSIS methods. The ranking results are combined with the Copeland method under a single consensus order and the final ranking result for the provinces is achieved. The direction and degree of the relationships between the ranks obtained by calculating the Spearman rank correlation coefficients are examined. The relation direction of the final ranking obtained by Copeland method and the ranking results obtained by PROMETHEE, VIKOR and TOPSIS method is found to be "positive" and the degree "very high". The results show that the proposed approach can integrate different assessment results of MCDM methods and produce a comprehensive assessment of earthquake vulnerability.

Anahtar Kelimeler

Disaster management, MCDM, Earthquake vulnerability assessment, Spearman rank correlation coefficient

Kaynakça

• AFAD. (2018). Turkey Earthquake Hazard Map (Türkiye Deprem Tehlike Haritası) Erişim adresi: https://deprem.afad.gov.tr/deprem-tehlike-haritasi
• Alizadeh, M., Ngah I., Hashim M., Pradhan B., & Pour, A.B. (2018). A hybrid analytic network process and artificial neural network (ANP-ANN) model for urban earthquake vulnerability assessment. Remote Sensing, 975(10), 1-34. Doi: https://doi.org/10.3390/rs10060975
• Avcıoğlu, A. O., Dayıoğlu M.A., & Türker U. (2019). Assessment of the energy potential of agricultural biomass residues in Turkey. Renewable Energy, 138, 610-619. Doi: https://doi.org/10.1016/j.renene.2019.01.053
• Brans J. P. (1982). Lingenierie de la decision. Elaboration dinstruments daide a la decision. Methode PROMETHEE, R. Nadeau, M. Landry (Eds.), Laide a la decision: Nature, instruments et perspectives davenir, Presses de Universite Laval, Quebec, Canada, 183-214.
• Ceylan, Z., ve Gürsev, S. (2020). AHP ve TOPSIS Yöntemleri ile Bilgi Teknolojileri Projelerinde Scrum-Kanban-Şelale Uygulamaları Karşılaştırması. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 13(3), 329-339. Doi: https://doi.org/10.17671/gazibtd.672234
• Chen, N., Chen, L., Ma, Y., & Chen, A. (2019). Regional disaster risk assessment of China based on self-organizing map: clustering, visualization and ranking. International Journal of Disaster Risk Reduction, 33, 196-206. Doi: https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2018.10.005
• Dağdeviren, M. ve Eraslan, E. (2008). Promethee sıralama yöntemi ile tedarikçi seçimi. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 23, 69-75. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/gazimmfd/issue/6675/88291
• DASK Etkileşimli Deprem Haritası, Erişim adresi: https://dask.gov.tr/toplumsal-paylasim-etkilesimli-deprem.html
• Deringöz, A., Danışan, T., ve Eren T. (2021). Endüstriyel giyilebilir teknolojilerin ÇKKV yöntemleri ile değerlendirilmesi ve seçimi. Ergonomi, 4(1), 10-21. Doi: https://doi.org/10.33439/ergonomi.882303
• Dinçer, S. E., Ekin, E. ve Karakaş, K. S. (2017). Promethee yöntemiyle uçak komponentlerinin önceliklendirilmesi problemlerine çözüm yaklaşımı. Social Sciences Research Journal, 6(3), 106-125. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ssrj/issue/31284/341106
• Elwood, K., Filippova, O., Noy, I., & Paz, J. P. (2020). Seismic Policy, Operations, and Research Uses for a Building Inventory in an Earthquake-Prone City. International Journal of Disaster Risk Science, 11(6), 709-718. Doi: https://doi.org/10.1007/s13753-020-00313-7
• Erkal, T., ve Değerliyurt, M. (2009). Türkiye’de afet yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 14(22), 147-164. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunidcd/issue/2437/31194
• Ertuğrul, İ., ve Karakaşaoğlu, N. (2009). Banka şube performanslarının Vikor yöntemi ile değerlendirilmesi. Endüstri Mühendisliği Dergisi, 20(1), 19-28. Erişim adresi: https://www.mmo.org.tr/sites/default/files/c4692732b25c1ee_ek.pdf
• İMO. (2018). Erişim adresi: https://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/ff019c60caaf76b_ek.pdf?tipi=84&turu=X&sube=0
• Jena, R., Pradhan, B., Beydoun, G., Nizamuddin, Ardiansyah, Sofyan, H., & Affan, M. (2020(a)). Integrated model for earthquake risk assessment using neural network and analytic hierarchy process: Aceh province, Indonesia. Geoscience Frontiers, 11(2), 613-634. Doi: https://doi.org/10.1016/j.gsf.2019.07.006
• Jena R., Pradhan, B., & Beydoun, G. (2020(b)). Earthquake vulnerability assessment in Northern Sumatra province by using a multi-criteria decision-making model. International Journal of Disaster Risk Reduction, 46, 1-14. 101518. Doi: https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101518
• Joem, B. (2007). Risk and vulnerability indicators at different scales: applicability, usefulness and policy implications. Environmental Hazards, 7(1), 20–31. Doi: https://doi.org/10.1016/j.envhaz.2007.04.002
• Kamranzad, F., Memarian, H., & Zare, M. (2020). Earthquake risk assessment for Tehran, Iran. ISPRS International Journal of Geo-Information, 9(7), 430. Doi: https://doi.org/10.3390/ijgi9070430
• Karaman, Z. T. (2017). Afet Yönetimine Giriş ve Türkiye’de Örgütlenme. Bütünleşik Afet Yönetimi (Ed. Zerrin Toprak Karaman, Asuman Altay), Birleşik Matbaacılık, İzmir, 1-39.
• Korkmaz, O. (2019). Personnel selection method based on TOPSIS multi-criteria decision making method. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (23), 1-16. Doi: https://doi.org/10.18092/ulikidince.468486
• Kumlu K. B. Y., & Tüdeş, S. (2019). Determination of earthquake-risky areas in Yalova City Center (Marmara region, Turkey) using GIS-based multicriteria decision-making techniques (analytical hierarchy process and technique for order preference by similarity to ideal solution). Natural Hazards, 96(3): 999-1018. Doi: https://doi.org/10.1007/s11069-019-03583-7
• Liu, D., Cho, S. Y., Sun, D. M. & Qiu, Z. D. (2010). A Spearman correlation coefficient ranking for matching-score fusion on speaker recognition. TENCON 2010–2010 IEEE Region 10 Conference, IEEE. Fukuoka, Japan. Doi: https://doi.org/10.1109/TENCON.2010.5686608
• Mardani, A., Zavadskas, E. K., Govindan, K., Amat Senin, A., & Jusoh, A. (2016). VIKOR technique: A systematic review of the state of the art literature on methodologies and applications. Sustainability, 8(1), 37. Doi: https://doi.org/10.3390/su8010037
• Mukaka, M. M. (2012). A guide to appropriate use of correlation coefficient in medical research. Malawi Medical Journal, 24 (3), 69–71. Erişim adresi: https://www.ajol.info/index.php/mmj/article/view/81576
• Murnane, R. J., Daniell, J. E., Schäfer, A. M., Ward, P. J., Winsemius, H. C., Simpson, A., & Toro, J. (2017). Future scenarios for earthquake and flood risk in Eastern Europe and Central Asia. Earth's Future, 5(7), 693-714. Doi: https://doi.org/10.1002/2016EF000481
• Nyimbili, P. H., Erden, T., & Karaman, H., (2018). Integration of GIS, AHP and TOPSIS for earthquake hazard analysis. Natural Hazards, 92(3), 1523-1546. Doi: https://doi.org/10.1007/s11069-018-3262-7
• Opricovic, S. (1998). Multicriteria optimization of civil engineering systems. Faculty of Civil Engineering, Belgrade, 2(1), 5-21.
• Oral N., Yumuşak, R., ve Eren T. (2021). AHP ve ANP yöntemleri kullanılarak tehlikeli madde depo yeri seçimi: Kırıkkale ilinde bir uygulama. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 10(1), 115-124. Doi: https://doi.org/10.28948/ngumuh.744734
• Orçun, Ç., ve Eren, B. S. (2017). TOPSIS yöntemi ile finansal performans değerlendirmesi: XUTEK üzerinde bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (75), 139-154. Doi: https://doi.org/10.25095/mufad.399899
• Özcan, E. C., Ünlüsoy, S., ve Eren T. (2017). ANP ve TOPSIS yöntemleriyle Türkiye'de yenilenebilir enerji yatırım alternatiflerinin değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Bilim ve Teknoloji Dergisi, 5(2), 204-219. Doi: https://doi.org/10.15317/Scitech.2017.82
• Özmen, B., ve Özden, T. (2013). Türkiye’nin afet yönetim sistemine ilişkin eleştirel bir değerlendirme. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 49, 1-28. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/iusiyasal/issue/631/6426
• Paksoy, S. (2015). Ülke göstergelerinin VİKOR yöntemi ile değerlendirilmesi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 153-169. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/esad/issue/38966/456085
• Peng, Y. (2015). Regional earthquake vulnerability assessment using a combination of MCDM methods. Annals of Operations Research, 234(1), 95-110. Doi: https://doi.org/10.1007/s10479-012-1253-8
• Shayannejad, A., & Angerabı, B. A. (2014). Earthquake Vulnerability Assessment in urban areas using MCDM Case study: The central part of 6 district of Tehran Municipality. International Review for Spatial Planning and Sustainable Development, 2(2), 39-51. Doi: https://doi.org/10.14246/irspsd.2.2_39
• Sinha, N., Priyanka, N., & Joshi, P. K. (2016). Using spatial multi-criteria analysis and ranking tool (SMART) in earthquake risk assessment: A case study of Delhi region, India. Geomatics, Natural Hazards and Risk, 7(2): 680-701. Doi: https://doi.org/10.1080/19475705.2014.945100
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Bitkisel-Uretim/Tarla-Ve-Bahce-Bitkileri/Ortu-Alti-Yetistiricilik
• T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Erişim adresi: https://www.sanayi.gov.tr/istatistikler/istatistiki-bilgiler/mi0203011502 Tate, E. (2012). Social vulnerability indices: a comparative assessment using uncertainty and sensitivity analysis. Natural Hazards, 63(2), 325-347. Doi: https://doi.org/10.1007/s11069-012-0152-2
• TÜİK Coğrafi İstatistik Portalı, Erişim adresi: https://cip.tuik.gov.tr/
• Uzun S., ve Kazan, H. (2016). Çok kriterli karar verme yöntemlerinden AHP TOPSIS ve PROMETHEE karşılaştırılması: Gemi inşada ana makine seçimi uygulaması. Journal of Transportation and Logistics, 1(1), 99-113. Doi: https://doi.org/10.22532/jtl.237889
• Yakut, E. (2020). OECD Ülkelerinin Bilgi ve İletişim Teknolojileri Gelişmişliklerinin MOORA ve WASPAS Yöntemiyle Değerlendirilerek Kullanılan Yöntemlerin Copeland Yöntemiyle Karşılaştırılması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(3), 1275-1294. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunisosbil/issue/57299/770658
• Yariyan, P., Zabihi, H., Wolf, I. D., Karami, M., & Amiriyan, S. (2020). Earthquake risk assessment using an integrated Fuzzy Analytic Hierarchy Process with Artificial Neural Networks based on GIS: A case study of Sanandaj in Iran. International Journal of Disaster Risk Reduction, 50, 1-17. Doi: https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101705
• Yavaşoğlu, F., ve Özden Ç.V. (2017). Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) tabanlı Analitik Hiyerarşi Süreci kullanılarak deprem hasar riski analizi: Kadıköy örneği. TÜBAV Journal of Science, 10(3), 28-38. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/tubav/issue/31124/337906
• Zavadskas, E. K., & Turskis, Z. (2011). Multiple criteria decision making (MCDM) methods in economics: an overview. Technological and Economic Development of Economy, 17(2), 397–427. Doi: https://doi.org/10.3846/20294913.2011.593291