Türkmenistan Mary (Marı-Merv) Vilayeti ve Çevresinde Doğumla İlgili İnanışlar ve Uygulamalar

Yıl 2021, Özel sayı - Prof. Dr. Harun GÜNGÖR anısına, 612 - 627, 15.09.2021

Bayram Polat , Rahym Meredov

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.915052

Öz

Araştırmada, Türkmenistan’ın Mary Vilayeti ve çevresindeki doğumla ilgili inanış ve uygulamaların Türk kültürünün bir parçası olduğu varsayılarak, bu inanış ve uygulamaların literatüre kazandırılması ve gelecek nesillere aktarılması amaçlanmıştır. Bu çalışma bir alan araştırması olup; gözlem, soru-cevap, yüz yüze görüşme ve deskriptif (nitelendirici) yöntemleri kullanılmıştır. Bu çalışmada; Türkmenistan’ın Mary (Marı-Merv) Vilayeti ve çevresi geçiş ritüellerinden biri olan doğumla ilgili inanış ve uygulamalar incelenmiştir. Araştırma Mary Vilayeti ve çevresi ile sınırlandırılmıştır. Bu sebeple Türkmenistan’ın diğer vilayetleri araştırma dışında tutulmuştur. Ancak Türkmenistan dışında yaşayan Mary nüfusuna kayıtlı kişilerin görüşlerine de başvurulmuştur. Araştırmanın giriş kısmında Türkmen tarihi hakkında kısa bir bilgilendirme yapılmış; araştırmanın konusu, amacı ve yönteminden bahsedilmiştir. Araştırmanın gelişme kısmında ise doğum ile ilgili inanışlar ve uygulamalar ele alınmış, doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sorası inanış ve uygulamalar incelenmiştir. Bu sebeple doğum öncesi inanışlar ve uygulamalar; kısırlığı giderme- gebe kalma, gebelikten korunma, sağlıklı doğum, aşerme, çocuğun cinsiyetinin belirlenmesi, doğum hazırlığı ve doğum aşamalarında yapılan inanış ve uygulamalardan oluşmaktadır. Doğum esnasında yapılan uygulamalar ise çocuğun göbeği ve eşi ile ilgili uygulamalardır. Doğum sonrası lohusalık, kırklama, ad verme, ilk diş çıkarma, ilk saç kesme ve sünnet ile ilgili uygulamaları oluşturmaktadır. Mary Vilayeti ve çevresindeki inanış ve uygulamalara göz atıldığında doğum öncesi uygulamalar daha çok anne ile ilgili iken, doğum sonrası uygulamalar anne ve çocuk ile ilgilidir.

Anahtar Kelimeler

doğum, geçiş ritüelleri, türkmenistan

Beliefs and Practices About Birth in Turkmenistan Mary (Mari-Merv) City and Its Surroundings

Öz

In this study, beliefs and practices related to birth, one of the rites of passage which are belong to the province of Turkmenistan Mary (Marı-Merv) and its surroundings, were examined. The research is limited to the Mary city and its surroundings. For this reason, other provinces of Turkmenistan were excluded from the study. However, the opinions of people registered with the population of Mary living outside of Turkmenistan were also consulted. A brief information was given about Turkmen history in the introduction part of the research and the subject, purpose and method of the research were mentioned. In the development part of the study, beliefs and practices related to birth were discussed, and beliefs and practices before, during and after birth were examined. For this reason, prenatal beliefs and practices consist of beliefs and practices in eliminating infertility - conception, contraception, healthy birth, craving, determining the sex of the child, birth preparation and birth stages. The practices performed during the birth are those related to the child's navel and placenta. After birth, there are practices such as puerperium, kırklama (which means the fortieth day ritual performed for mother and child on the day the puerperium ends),naming, first teething, first hair cutting and circumcision. Considering the beliefs and practices in the city of Mary and its surroundings, prenatal practices are more related to the mother, while postnatal practices are related to both mother and child. In the study, assuming that beliefs and practices related to birth in and around the city of Mary of Turkmenistan are parts of Turkish culture, it is aimed to introduce these beliefs and practices to the literature and to transfer them to future generations. In this field study, observation, question-answer, face-to-face interview and descriptive methods were used.

Anahtar Kelimeler

doğum, geçiş ritüelleri, türkmenistan

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1974). Türkiye’de doğumla ilgili adet ve inanmaların etnolojik etüdü. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Artun, E. (1998). Tekirdağ halk kültüründe geçiş dönemleri doğum, evlenme, ölüm. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, (9)10, 85-107.
• Babayeva, A. (2009). Türkmenin çile dapleri. Zenan Kalby, 10, 40-41.
• Bilgin, V. (2005). Gelenek ve din: Türkmenistan’ın dinî hayatında geleneğin rolü. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, (2), 101-124.
• Boratav, P. N. (1984). Folklor ve edebiyat I. Adam Yayınları.
• Çalışkan, Z. (1992). Sarız ve çevresinde yaşayan Avşarların örf ve adetlerinde dini unsurların sosyolojik tetkiki (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çeltikci, O. (2010). Türk Dünyası kültüründe doğum üzerine ortak uygulamalar. Journal of Azarbaijani Studies, 6, 511-521. http://jhss-khazar.org/wp-content/uploads/2010/06/42-1.pdf
• Erdem, M. (2000). Kırgız Türkleri sosyal antropoloji araştırmaları. Avrasya Stratejik Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Eroğlu, A. H. (2006). Türk halk inanışlarına giriş. Aziz Andaç Yayınları.
• Eroğlu, A. H. (2017). Geçiş dönemleri ile ilgili inanışlar. İçinde A. H. Eroğlu & D. Arık (Eds.). Halk inanışları (ss. 258-281). Grafiker Yayınları.
• Eroğlu, A. H. (2017). Halk inanışlarına giriş. İçinde A. H. Eroğlu & D. Arık (Eds.). Halk inanışları (ss. 19-42). Grafiker Yayınları.
• Eroğlu, A. H. (2017). Geleneksel Türk halk inanışları. İçinde A. H. Eroğlu & D. Arık (Eds.). Halk inanışları (ss. 173-206). Grafiker Yayınları.
• Güvenç, B. (1999). İnsan ve kültür. Remzi Kitabevi.
• Hudayberdiyeva, G. (2016). Diş toy. Medeniyet, 5, 76.
• İlyasov, A. (1960). Prisidineniya Turkmenyi K Rossii, Zbornik Arkhivnik Dokumentv, Akademi Nauk Turkmensky S.S.R., 142-155. https://www.twirpx.com/file/1914660/
• İnan, A. (1995). Tarihte ve bugün Şamanizm. TTK Yayınları.
• Koca, S. K. (2017). Türk kültürünün gelecek kuşaklara aktarılmasında sembollerin önemi (doğum geçiş dönemi örneği). Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 5(11), 530-554.
• Ozankaya, Ö. (1996). Toplum bilimi. Cem Yayınları.
• Örnek, S. V. (1977). Türk halk bilimi. İş Bankası Kültür Yayınları:180.
• Paşa, Ö. B. (1997). Doğum ve ebelik tarihi. Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayınları 6, 12-50.
• Polat, B., & Aslan, M. G. (2019). Kayseri ve çevresinde yaşayan Avşarlarda doğumla ilgili inanışlar ve uygulamalar. Turkish Studies Soscial Sciences, 14(6), 3415-3431. DOI:10.29228/Turkish Studies.24818.
• Polat, B. (2014). Niğde ve çevresinde ateşle ilgili inanışlar (Çiftlik İlçesi ve çevresi örneği). I. Uluslarası Türk Dünyası araştırmaları sempozyumu, bildiriler kitabı, C. II, 2265-2278.
• Polat, K. (2005). Beşikten mezara Kırgız Türkeri’nde gelenek ve inanışlar. TDV Yayınları.
• Selçuk, A. (2017). Anşa bacılı ocağı. Çizgi Kitabevi.
• Selçuk, A. (2018). Giritli göçmenler. Çizgi Kitabevi.
• Sümer, F. (1958). X. yüzyılda oğuzlar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 16(3-4), 131-162.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler), tarih-boy teşkilatı-destanları. AÜDTCF Yayınları.
• Svezbaev, S. M. (1927). Goni Bek Rasskaz Türkmena O Bitve S Rassi kimi Pad Göktepe. Turkmenovedenie, 1, 26-62.
• Tatlılıoğlu, D. (1999). Türkmenistan'da sosyo-ekonomik yapı ve dînî hayat. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 205-228.
• Tezcan, M. (2000). Türk ailesi antropolojisi. İmge Kitabevi.
• Ünal, M. (2017). Ruhani (Görünmeyen) varlıklarla ilgili inanışlar. İçinde A. H. Eroğlu & D. Arık (Eds.). Halk inanışları (ss. 345-360). Grafiker yayınları.
• Yeşil, Y. (2015). Türk Dünyası’nda geçiş dönemi ritüelleri üzerine tespitler. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(9), 117-136.
• Kaynak Kişiler
• K.K. 1: S. A., 1973 doğumlu, Türkmenistan Mary nüfusuna kayıtlı, Ankara’da yaşıyor, Esnaf.
• K.K. 2: G. A., 1993 doğumlu, Türkmenistan Mary nüfusuna kayıtlı, Ankara’da yaşıyor, Ev hanımı.
• K.K. 3: S. J., 1963 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Çiftçi.
• K.K. 4: U. A., 1965 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Tarih Öğretmeni.
• K.K. 5: E. R., 1982 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Tekstil Fabrikasında memur.
• K.K. 6: J. H., 1978 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Çiftçi.
• K.K. 7: M. K., 1970 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Tüccar.
• K.K. 8: A. G., 1968 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Tüccar.
• K.K. 9: M. H., 1975 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Çiftçi.
• K.K. 10: M. B., 1972 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Memur.
• K.K. 11: Ö. K., 1975 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Memur.
• K.K. 12: G. H., 1972 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Öğretmen.
• K.K. 13: M. H., 1982 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Hemşire.
• K.K. 14: G. N., 1981 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Diş Hekimi.
• K.K. 15: T. G., 1979 doğumlu, Türkmenistan Mary’da yaşıyor, Mühendis.