Islam ın Europe: Between European socıology and Islamıc theology

Yıl 2021, Cilt: 35 Sayı: 3, 1075 - 1094, 30.09.2021

Sıddık Ağçoban

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.969293

Öz

The second half of the twentieth century has an important place in both Islam and Europe. Because many Muslims had to live in Europe for various reasons since these dates. But, the modern, secular public consciousness of Europe is generally quite disturbed by both the presence of Muslims and their increasing visibility. On the other hand, it is clear that Islam is now an undeniable part of Europe. Accordingly, today there is a strong expectation that the demands of the Muslims in Europe and the demands of the European nations and governments should be reconciled. In this study, it is argued that this expectation is formed on the basis of European sociology. In other words, this study argues that the sociology of this event has become more important than its theology, so a real adaptation process will be sociological rather than theological-based. Because existing theological channels seem far from establishing a realistic consensus under current conditions. This does not mean that Islamic theology will disappear, but that this theology and some of its related practices will be rewritten in European conditions. The concept of "European Islam", which is used to express a practical understanding of Islam based on Europe, finds its meaning again in this concept. It can be mentioned that there are two categorical meanings about "European Islam", one of which is of a political nature and the other of a civil nature. Whether it refers to an assimilationist policy or is based on apolitical intellectual efforts, the ground on which both meanings are based is European conditions. The meaning of this for the future is that some new European-based Islamic schools such as "Germany School" and "England School" will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Europe, Islam, Islamic Theology, Social Action, European Islam.

Avrupa sosyolojisi ile İslâm teolojisi arasında: Avrupa’da İslâm

Öz

Yirminci yüzyılın ikinci yarısı hem İslâm hem de Avrupa açısından önemli bir yere sahiptir. Çünkü çok sayıda Müslüman çeşitli nedenlerle bu tarihten itibaren Avrupa’da yaşamak zorunda kalmıştır. Avrupa’nın modern, seküler kamusal bilinci ise genel olarak hem Müslümanların varlığından hem de bunun giderek görünürlük kazanmasından oldukça rahatsız olmaktadır. Diğer yandan İslâm’ın artık Avrupa’nın inkâr edilemez bir parçası olduğu da açıktır. Buna bağlı olarak bugün Avrupa’da Müslümanların talepleriyle Avrupalı millet ve yönetimlerin taleplerinin uzlaşması gerektiği yönünde güçlü bir beklenti oluşmuş durumdadır. Bu çalışmada söz konusu beklentinin Avrupa sosyolojisi temelinde oluştuğu ileri sürülmektedir. Diğer bir ifadeyle bu çalışma konunun teolojisinden ziyade sosyolojisinin önemli hale geldiğini, bu yüzden de sahici bir uyum sürecinin teoloji temelli değil sosyoloji temelli olacağını savunmaktadır. Nitekim mevcut teolojik kanallar şimdiki şartlar altında sahici bir uzlaşı tesis etmekten uzak gözükmektedir. Bu, İslâm teolojisinin yok olacağı anlamına değil, bu teoloji ve buna bağlı bazı uygulamaların Avrupa koşullarında yeniden yazılacağı anlamına gelmektedir. Avrupa temelli fiili bir İslâm anlayışını ifade etmek için kullanılan “Avrupa İslâmı” kavramı bu konsept içinde yeniden anlamını bulmaktadır. “Avrupa İslâmı” hakkında biri politik diğeri sivil nitelikli olmak üzere iki kategorik anlamın varlığından söz etmek mümkündür. İster asimilasyonist bir politikaya gönderme yapsın isterse sivil nitelikli entelektüel çabalara dayansın her iki durumda da anlamın dayandığı zemin Avrupa koşullarıdır. Bunun geleceğe yönelik anlamı “Almanya Ekolü”, “İngiltere Ekolü” gibi Avrupa temelli yeni bazı İslâm ekollerinin konuşulabilecek olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Avrupa, İslam, İslam Teolojisi, Sosyal Eylem, Avrupa İslamı

Kaynakça

• Ağçoban, S. (2016a). A panoramic overview from Turkey on the Islamic case in Europe. International Journal of Social Sciences and Education Research, 2(2), 428-440.
• Ağçoban, S. (2016b). Dinsel şiddet bağlamında Seta’nın “Almanya’da İslamofobi 2015” raporunun değerlendirilmesi. Bilimname, 2016(32), 147-163.
• Antes, P. (2005). Avrupa’da İslâm (S. Turan, Çev.). Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi), V (2), 203-218.
• Aydın, H. (2003). Avrupa Birliği sürecinde İslâm ile Hıristiyanlık arasındaki teolojik müştereklere ve kültürel farklılıklara bir bakış. Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Girişinin Din Boyutu, 263-272. http://ktp2.isam.org.tr
• Bauman, Z. (2013). Sosyolojik düşünmek (A. Yılmaz, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z., & Obirek, S. (2018). Tanrı’ya ve insana dair (Çev. A. E. Pilgir). Ayrıntı Yayınları.
• Bruinessen, M. van, & Allievi, S. (2012). Önsöz. İçinde A. Tuygan (Çev.), Avrupa’da müslüman öznenin üretimi: Fikirler bilinçler örnekler. İletişim Yayınları.
• Canatan, K. (2006). Avrupa’da İslâm’ın gelişimi: Etnisite-Din ilişkileri üzerine bir analiz. Eskiyeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi / Eski Yeni: Üç Aylık Düşünce Dergisi, 1, 32-36.
• Crafford, D. (2007). Dinler teolojisi bağlamında çok dinli bir kontekste misyon (Çev. S. Turan). Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi), VII (1), 273-286.
• Çakmak, M. (2014). Çağdaş Batı ve İslâm düşüncesinde dinsel Kapsayıcılık. İz Yayıncılık.
• Çelebi, İ. (2016). Farklı inanç gruplarıyla bir arada yaşamanın dinî/teolojik bakımdan imkânı. Toplumsal Birliğin Güçlendirilmesi Dinî Söylemin Önemi (İlmî Toplantı), 145-155.
• Dağ, A. (2018). Avrupa ve modernite sarmalında bir İslâm arayışı olarak: Euro-İslâm. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 165-184.
• Dağ, E. A. (2018). Dini ötekine yeni bir yaklaşım olarak karşılaştırmalı teoloji. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XX (38), 87-110.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. (2015). Daiş’in temel felsefesi ve dini referansları Raporu. Diyanet İşleri Başkanlığı. https://dosya.diyanet.gov.tr/DIYKDosya/YayinDosya/783591fa-9f88-41b7-ab2f- 3d0fa114f500.pdf
• Düzgün, Ş. A. (2017). Avrupa’da intifada: İslâmofobi ve Batı’da İslâm’ın geleceği üzerine. İlahiyat Akademi: Gaziantep Üniversitesi Altı Aylık Uluslararası Akademik Araştırma Dergisi, 6, 105-111.
• Düzgün, Ş. A. (2000). Sosyal teoloji: Kelâm’ın fonksiyonel yapısı. İçinde A. B. Ünal & A. B. Baloğ (Ed.), Kelâmın İşlevselliği ve Günümüz Kelam Problemleri Sempozyumu (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi; ss. 159-169). Dokuz Eylül Üniversitesi ilahiyat Fakültesi. http://ktp2.isam.org.tr/
• Eyüpoğlu, O., & Okuyan, M. (2008). Kur’an’ın sosyo-kültürel koşulları dikkate alışı: Ma‘rûf kavramı örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26(26-27), 175-213. https://doi.org/10.17120/omuifd.76926
• Eyüpoğlu, O., & Yıldız, M. (2014). Kur’an ve tarihsellik: Beşeri eylemin toplumsal sınırı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37, 97-130.
• Gedik, M. (2021). Ahsen sosyal hizmet modeli: İslami sosyal hizmet yaklaşım. Efe Akademi Yayınları.
• Göle, N. (2012). Seküler ve Dinsel: Aşınan sınırlar (Çev. E. Ünal). Metis Yayınları.
• Günay, Ü. (2014). Din sosyolojisi. İnsan Yayınları.
• Gündüz, Ş. (2006). Kültürlerarası barış ve bir arada yaşamanın teolojik temelleri. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi / Darulfunun İlahiyat, 14, 17-28.
• Güner, O. (2021). 2019 seçimleri sonrasında Avrupa Parlamentosu’ndaki siyasal grupların Türkiye’ye karşı pozisyonları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 577-605. https://doi.org/10.33437/ksusbd.633177
• Hanafi, H. (1978). Teoloji mi antropoloji mi? (Çev. M. S. Yazıcıoğlu). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXIII, 505-531.
• Harman, Ö. F. (2013). Yuhannâ ed-Dımaşkī (C. 43, ss. 580-582). TDV Yayınları. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/43/C43014133.pdf
• Hegel, G. W. F. (2016). Din felsefesi dersleri (Çev. D. N. Kadıoğlu). Pinhan Yayıncılık.
• Hoffer, E. (2010). Kesin İnançlılar (E. Günur, Çev.). Plato Film Yayınları.
• Huntington, S. P. (2015). Medeniyetler çatışması ve dünya düzeninin yeniden kurulması (Çev. M. Turhan & Y. Z. C. Soydemir, 14. bs). Okuyan Us.
• Kalın, İ. (2007). İslâm ve Batı. İsam Yayınları.
• Kallis, A. (2015). Islamophobia in Europe: The radical right and the mainstream. Insight Turkey, 17(4), 27-37.
• Kanık, C. (2018). Almanya’da Selefî hareket. Journal of International Social Research, 11(59), 1338-1345. https://doi.org/10.17719/jisr.2018.2740
• Kılınç, R. (2006). İslâm ve Avrupa entegrasyonu. Liberal Düşünce (Dergi), 11(44), 27-38.
• Kirman, M. A. (2010). İslamofobinin kökenleri: Batılı mı Doğulu mu? İslâmî Araştırmalar (Dergi), 21(1), 21-39.
• Klausen, J. (2008). İslâm’ı yeniden düşünmek: Batı Avrupa’da siyaset ve din (M. Aydın, Çev.). Liberte Yayınları.
• Köylü, M. (2001). Dinsel dışlayıcılık (Ekslusivizm). İçinde C. S. Yaran (Ed.), İslâm ve Öteki: Dinlerin Doğruluk, Kurtarıcılık ve Bir Arada Yaşama Sorunu (1. Baskı, ss. 29-65). Kaknüs Yayınları.
• Kurt, F. (2019). dini istismar eden örgütlerin şiddet ve terör konusundaki teolojik gerekçeleri. Usûl: İslâm Araştırmaları, 31, 77-98.
• Mümin, A. (1992). “İslâm köktenciliği” üzerine -basmakalıp bir ifadenin soykütüğü (Çev. M. Uyanık). İslâmî Araştırmalar Dergisi, VI (3), 165-171.
• Nasr, S. H. (2001). İslâm-Hıristiyan diyaloğundaki teolojik birkaç meseleye dair yorumlar (A. Arkan & F. Aydın, Çev.). Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 77-88.
• Nielsen, J. S. (2005). Önsöz. İçinde A. Meral (Çev.), Avrupalı Müslüman olmak: Avrupa bağlamında İslâmi kaynakların incelenmesi (ss. 17-20). Anka Yayınları.
• O’Brien, P. (1994). Avrupa’da Liberalizme karşı İslâm (Ö. Eraydın, Çev.). İslâmî Sosyal Bilimler Dergisi, II (2), 63-77.
• Okumuş, E. (2013). Toplumsal değişim ve din. İçinde M. Bayyiğit (Ed.), Din Sosyolojisi (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi; ss. 131-160). Palet Yayınları.
• Perşembe, E. (2006). Avro-İslâm ya da?... Çok kültürlü Avrupa’da müslümanların entegrasyonu. Eskiyeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi / Eski Yeni: Üç Aylık Düşünce Dergisi, 1, 5-13.
• Ramazan, T. (2005). Avrupalı Müslüman olmak: Avrupa bağlamında İslâmi kaynakların incelenmesi (A. Meral, Çev.). Anka Yayınları.
• Roy, O. (2013). Avrupa’da İslâm: Dinlerin çatışması mı yoksa dindarlıkların bir noktada buluşması mı? (Çev. İ. Gönenç). Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(27), 249-261.
• Schuon, F. (1992). Dinlerin aşkın birliği (Y. Keskin, Çev.). Ruh ve Madde Yayınları.
• Sondar, A. (2005). İsveç’te Müslümanlar ve İslâm. İçinde K. Canatan (Ed.), Avrupa’da İslâm. Beyan Yayınları.
• Subaşı, N. (2005a). Euro İslâm: Fransa’da Türk göçmenler din, Kimlik ve Entegrasyon Sorunları.
• Subaşı, N. (2005b). Gecikmiş bir kimlik tartışması: Euro İslâm. Karizma, 6(24), 85-95.
• Şahin, E. (2016). Avrupa’da dine yaklaşımlar ve İslâm algıları. İçinde M. Sülün (Ed.), Bütün Boyutlarıyla Din (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi; 1. Baskı, ss. 375-388). Kur’an Çalışmaları Vakfı. http://ktp2.isam.org.tr
• Taştan, A. (2002). Avrupa’da İslâm: Geleneğin yeniden inşası. EKEV Akademi Dergisi, 6(13), 43-56.
• Tatar, B. (2001). Kelam’a göre öteki dinlerin durumu. İçinde C. S. Yaran (Ed.), İslâm ve Öteki: Dinlerin Doğruluk, Kurtarıcılık ve Bir Arada Yaşama Sorunu (1. Baskı, ss. 285-305). Kaknüs Yayınları.
• Tibi, B. (1997). The cultural underpinning of civil society in Islamic civilization: Islam and democracy-bridges between the civilization. Transactions (Dergi), 7, 23-31.
• Tibi, B. (2000). Boğaz’ın iki yakası: Avrupa ve İslamcılık arasında Türkiye (Çev. S. Kabakçıoğlu). Doğan Kitap.
• Tibi, B. (2004). Avrupa’daki müslüman göçmenler: Avro İslam ile gettolaşma arasında. İçinde N. Alsayyad & M. Castells (Ed.), & Z. Savan (Çev.), Müslüman Avrupa ya da Avro-İslâm: Küreselleşme çağında siyaset kültür ve vatandaşlık. Everest Yayınları.
• Tosun, C. (2020). Avrupa’da İslâm ilahiyatı: Almanya odaklı bir İnceleme. Dini Araştırmalar, 23(59), 285-308. https://doi.org/10.15745/da.789577
• Uzunçayır, C. (2021). Avrupa aşırı sağının yerlici ideolojisi: Antisemitizmden İslamofobi’ye. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 17(60), 164-186.
• Vergin, N. (1996). Avrupa ve İslâm ya da Avrupa’da İslâm. Kutlu Doğum Sempozyumu (Türkiye Diyanet Vakfı), 11-20.
• Weber, M. (2012). Ekonomi ve toplum (L. Boyacı, Çev.; C. 1). Yarın Yayıncılık.
• Yaran, C. S. (2001). Dinsel kapsayıcılık (lnklusivizm). İçinde C. S. Yaran (Ed.), İslâm ve Öteki: Dinlerin Doğruluk, Kurtarıcılık ve Bir Arada Yaşama Sorunu (1. Baskı, ss. 67-82). Kaknüs Yayınları.
• Yazır, E. M. H. (t.y.). Hak dini Kur’an Dili (C. 2). Yenda Yayın.