MEMLÜKLER’İN KURULUŞ DÖNEMİNDE SÜNNÎLİK OLGUSU

Yıl 2023, Cilt: 37 Sayı: 1, 75 - 90, 29.03.2023

Abdullah Ömer Yavuz

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1226952

Öz

İslam düşünce geleneği, birbirinden farklı düşünce ekollerini barındıran bir yapıya sahiptir. İslam mezheplerinin bir kısmı Sünnîlik veya Şiîlik çatısı altında yer almaktadır. Sünnîlik olgusu açısından coğrafya ve zamanın değişimi farklı tezahürleri ortaya çıkarmaktadır. Bu çeşitliliğe yol açan sebeplerin başında siyaset, toplum, entelektüel birikim ve muhataplık ilişkileri gelmektedir. Bu araştırma, Sünnîlik olgusunun Memlüklerin kuruluş dönemindeki izdüşümlerini incelemektedir. Sünnîliğin tarihsel seyri açısından bu dönemdeki değişimlere odaklanmaktadır. Söz konusu dönemde Sünnîlik olgusu, devletin Sünnîliğe dönük politikaları ile Sünnî düşüncenin ilim geleneği çerçevesinde oluşan görünümü üzerinden iki kulvarda ilerlemektedir. Memlük yöneticileri ile tebaâ arasındaki farklılıklar, Şiî tehdidi ve Moğol İstilasının etkisi Sünnîliğin merkeze alındığı politikaları ortaya çıkarmıştır. Sünnî âlimlere medreseler tahsis edilmiştir. Moğolların yıktığı Abbâsî hilâfeti Mısır’da tekrar tesis edilmiştir. Dört Sünnî fıkıh mezhebine aynı anda baş kadılık verilmiştir. Bununla birlikte Sünnîlik dört ekol üzerinden sınırlandırılmıştır. Dönemin Sünnî düşüncesi, fıkıh ve hadis merkezli olarak daralmıştır. Sünnî düşüncenin doğu bölgelerindeki zengin içeriği Mısır’da sınırlı bir çerçevede kalmıştır. Memlüklerin politikalarına rağmen Sünnî ekollerin rekabeti bitmemiştir. Memlüklerin kuruluş dönemindeki Sünnîlik olgusunun berrak ve net bir bütünü oluşturduğunu söylemek pek mümkün değildir.

Anahtar Kelimeler

İslam mezhepleri tarihi, Sünnîlik, Memlükler, Mısır

THE SUNNISM PHENOMEON IN THE FOUNDATION PERİOD OF THE MAMLUKS

Öz

The tradition of Islamic thought has a structure that includes different schools of thought. Some of the Islamic sects fall under the umbrella of Sunnism or Shiism. In terms of the phenomenon of Sunnism, the change of geography and time reveals different manifestations. The main reasons for this diversity are politics, society, intellectual accumulation and interlocutor relations. This research examines the projections of the Sunnism phenomenon in the founding period of the Mamluks. It focuses on the changes in this period in terms of the historical course of Sunnism. In the mentioned period, the phenomenon of Sunnism progresses in two lanes over the state's policies towards Sunnism and the view formed within the framework of the scientific tradition of Sunni thought. The differences between the Mamluk rulers and their subjects, the Shiite threat and the effect of the Mongol Invasion have revealed the policies in which Sunnism is centered. Madrasahs were allocated to Sunni scholars. The Abbasid caliphate, which was destroyed by the Mongols, was re-established in Egypt. Four Sunni fiqh sects were given the title of chief judge at the same time. However, Sunnism is limited to four schools. The Sunni thought of the period was narrowed in terms of fiqh and hadith. The rich content of Sunni thought in the eastern regions remained in a limited framework in Egypt. Despite the policies of the Mamluks, the rivalry of the Sunni schools did not end. It is not possible to say that the Sunnism phenomenon in the foundation period of the Mamluks constituted a clear and clear whole.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic sects, Sunnism, Mamluks, Egypt

Kaynakça

• Akoğlu, M. (2009). Büveyhîler’in mezhebî eğilimleri/politikaları üzerine. Bilimname, 7(17), 123-138.
• Apaydın, H. Y. (2001). Karâfî. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 24), (ss. 394-401). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ayaz, F. Y., & Eren, F. A. (2019). Memlük Devletinde sultan ve emîrlerin Hanefiliğe ilgisi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 5, Art. 5.
• Aydınlı, O. (2018). Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mu’tezile ekolü tarihi ve öğretisi. Endülüs Yayınları.
• Bosworth, C. E. (1963). The Ghaznavids: Their empire in Afghanistan and Eastern Iran. Edinburgh University.
• Bozbaş, F. (2018). Nil Havzası’nda fıkıh tarihi: Mısır örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Büyükkara, M. A. (2004). İhvan’dan Cüheyman’a: Suudi Arabistan ve Vehhabilik. Rağbet Yayınları.
• Dündar, M. (2017). Eyyubi dönemi Mısır medreseleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 36, 145-176.
• Emiroğlu, N. (2019). Hadis ilmi açısından Bahrî Memlükler döneminde Hanbelî-Eş’arî münasebetleri. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 458-470.
• Erol, B. G. (2018). Memlûklerde dört mezhep başkadılıklarının kuruluşu ve işleyişi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (87), 73-87.
• Esen, M. (2014). Ehl-i Sünnet kavramın oluşum ve gelişim süreci. Ankara Okulu Yayınları.
• İbn Abdüzzâhir, E.-F. (1976). Er-Ravzü’z-zâhir fî sireti’l-meliki’z-Zâhir.
• İbn Cübeyr, E.-H. (t.y.). Rihletu İbn Cübeyr. Dâru Sadır.
• İbn Hallikân, E.-A. (1415). Vefeyâtü’l-a’yân ve enbau ebnâi’z-zaman (C. 1-8). Dâru Sadır.
• İbn Kâdî Şühbe, E.-S. (t.y.). Tabakâtü’l-fukahâi’ş-Şâfiîyye (C. 1-5). Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye.
• İbn Kesîr, E.-F. (1997). El-Bidâye ve’n-nihâye (C. 1-21). Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr.
• İbn Kutluboğa, E.-A. (1992). Tâcu’t-Terâcim fî Tabakâti’l-Hanefiyye. Dârü’l-Kalem.
• İbn Şeddâd, B. E. (1994). En-Nevadirü’s-sultaniyye ve’l-mehasinü’l-Yusufiyye = Siretu Selahuddin. Mektebetü’l- Hanci.
• İbnü’l-Esir, E.-H. (1987). El-Kâmil fi’t-târîh (C. 1-11). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’s-Salâh, E. A. (1986). Fetâvâ ve mesâilu İbni’s-Salâh fi’t-tefsir ve’l-hadis ve’l-usûl ve’l-fıkh. Dârü’l-Ma’rife.
• Kalaycı, M. (2013a). Şiîlik-Sünnîlik ilişkisinin kapsamı ve sınırlarına dair bazı metodik mülahazalar. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları Dergisi, 6(2), 293-319.
• Kalaycı, M. (2013b). Tarihsel süreçte Eşarilik Maturidilik ilişkisi. Ankara Okulu Yayınları.
• Kalkaşendî, E.-A. (1980). Meâsirü’l-inâfe fî meâlimi’l-hilâfe. Âlemü’l-Kütüb.
• Kalkaşendî, E.-A. (1987). Subhu’l-a‘şâ fȋ sınâ‘ati’l-inşâ. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Kandemir, M. Y. (1997). Nevevî. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 33), (ss. 45-49). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Katib Çelebi, H. H. (t.y.). Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Dâru İhyâi’t-Türasî’l-Arabî.
• Kureşî, E. M. (1993). El-Cevâhirü’l-mudıyye fî tabakāti’l-Hanefiyye (C. 1-5). Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr.
• Madelung, W. (2012a). 11.-13. asırlarda Hanefi âlimlerin Orta Asya’dan Batı’ya göçü. İçinde Sönmez Kutlu (Çev.), İmam Maturidi ve Maturidilik (4. bs). Otto Yayınları.
• Madelung, W. (2012b). Horasan ve Mâverâünnehir’de ilk Mürcie ve Hanefiliğin yayılışı. İçinde S. Kutlu (Çev.), İmam Maturidi ve Maturidilik (4. bs). Otto Yayınları.
• Madelung, W. (2012c). Maturidiliğin yayılışı ve Türkler. İçinde Muzaffer Tan (Çev.), İmam Maturidi ve Maturidilik (4. bs). Otto Yayınları.
• Makrizî, T. E. (1997). Es-sülûk li ma‛rifeti düveli’l-mülûk. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Makrizî, T. E. (1998). El-Mevâ‘iz ve’l-İ‘tibâr bi-Zikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr. Mektebetü Medbûli.
• Melchert, C. (2018). Sünni düşüncenin teşekkülü (Çev. A. H. Çavuşoğlu). Klasik Yayınları.
• Nielsen, J. S. (1984). Sultan Al-Zahir Baybars and the appointment of four chief Qâdis. Studia İslamica, 60.
• Nimnim, H. (2012). El-Ezherü’ş-şeyh ve’l-meşîha. Mektebetü’l-usrâ.
• Nuaymî, E.-M. (1990). Ed-Dâris fî târîhi’l-medâris. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Petry, C. F. (1981). The civilian elite of Caire in the later Middle Ages. Princeton University Press.
• Sever, M. (2017). Bahrî Memlükler dönemi mezhep hareketleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sübkî, E. N. (1964). Tabakâtü’ş-Şâfiîyyeti’l-kübrâ (C. 1-10). Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye.
• Şahin, H. (2013). Abbasilerin son dönemlerinden İlhanlıların yıkılışına kadarki süreçte Şiî-Sünnî ilişkileri. e- Makâlât: Mezhep Araştırmaları, 6(2), 17-42.
• Tarsusi, N. İ. (1992). Tuhfetü’t-Türk fîmâ yecibu en yu’mele fi’l-mülk. Dârü’t-Talia.
• Timur, İ. (2021). Hanefî-Mâtürîdî geleneğin batıya intikali: el-Akîdetü’t-Tahâviyye şerhleri bağlamında bir inceleme. Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları.
• Timur, İ. (2022). Mâtürîdilik dışı Sünnî Hanefîlerin itikadi eğilimleri üzerine. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 189-216.
• Yavuz, A. Ö. (2021). Coğrafya ve mezhep & Horasan’da Eş’arîliğin tarihsel gelişimi. Klasik Yayınları.
• Zehebî, Ş. M. (1990). Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a’lâm (C. 1-53). Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi.
• Zehebî, Ş. M. (1996). Siyeru a’lâmi’n-nübelâ (C. 1-25). Müessesetü’r-Risâle.