SİİRT GAZETESİ’NDEKİ ÇOCUK VE OYUN TEMALI HABER METİNLERİNİN SÖYLEM ÇÖZÜMLEMESİ (1990-2021)

Yıl 2023, Cilt: 37 Sayı: 2, 596 - 621, 30.06.2023

Figen Kanbir , Melike Somuncu

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1297249

Öz

Söylem, toplumun veya bireyin bir olay, durum ve olgu karşısındaki bakış açısının ortaya çıkmasına doğrudan yardımcı olan kimi yerde benlik kimi yerde toplumsal bir dilin adıdır. İletilmesi istenen mesajın sözcükler yardımıyla anlatıcı tarafından gizlenmesi dolayısıyla örtük olan anlatımın ortaya çıkarılmasına yardımcı olan söylem, bir metot içerisinde ele alındığında daha iyi anlaşılabilmektedir. Bu çalışmada 1990-2021 yıllarını kapsayan süreçte (1991, 2003, 2004 ve 1 Ocak-30 Haziran 2005 tarihleri hariç) Siirt Gazetesi’ne yansıyan çocuk ve oyun temalı gazete haberi başlıkları Van Dijk’in haber metinleri için oluşturduğu Eleştirel Söylem Çözümlemesi yöntemi ile incelenmiştir. Eleştirel söylem çözümlemesi metodu ile bir izlek takip edilerek gazete metinlerinin derin yapısının kolay okunması sağlanmaktadır. Ele alınan haber metinlerinin makro ve mikro yapısı tespit edilerek sağlık, eğitim, sosyal ve kültürel faaliyetler, önemli günler (23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, Dünya Çocuk Günü, Dünya Kız Çocukları Günü), ölüm/kaza/yaralanma, sosyal ve ekonomik yardım, sporda başarı, oyun, internet ve telefon bağımlılığı, suç, çocuk gelinler gibi alanlarda tespitler ve değerlendirmeler yapılmıştır. Gazetede çocuk oyunlarının çocuğu sosyalleştiren önemli bir araç olduğu; akran grubu ve aileyle bir arada yapılması gerektiğinin altı çizilmiştir. Geleneksel oyunların çocuklar üzerindeki olumlu etkilerine değinilirken internet, televizyon ve bilgisayarın ise zararlı etkilerine dikkat çekilmiştir. Böylece iletilerin okuyucu kitlesi üzerindeki etkisi örtüsüz, belirgin, dikkat çekici anlamlardan yola çıkarak örtük iletiler nesnel verilerle sunulmuş ve tespitlerle çocuk temalı dil-kültür tarihine katkıda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Siirt Gazetesi, Çocuk, Oyun, Söylem, Söylem Çözümlemesi

DISCOURSE ANALYSIS OF CHILD AND GAME THEMED NEWS TEXTS IN NEWSPAPERS OF SİİRT (1990-2021)

Öz

Discourse is the name of a social language in some places, ego in some places, which directly helps the emergence of the perspective of the society or the individual against an event, situation and phenomenon. The discourse, which helps to reveal the implicit expression because the message to be conveyed is what hidden to by the narrator with the help of words, can be better understood when it is handled within a method. In this study, child and game-themed newspaper news headlines reflected in Siirt Newspaper during the period covering the years 1990-2021 (except 1991, 2003, 2004 and 1 January-30 June 2005) were analyzed with the Critical Discourse Analysis method created by Van Dijk for news texts. By following a path with the method of critical discourse analysis, the deep structure of newspaper texts is easy to read. By determining the macro and micro structure of the news texts, health, education, social and cultural activities, important days (23 April National Sovereignty and Children's Day, World Children's Day, World Girls' Day), death/accident/injury, social and economic aid Determinations and evaluations were made in areas such as success in sports, games, internet and telephone addiction, crime, child brides. It is stated in the newspaper that children's games are an important tool that socializes the child; It was underlined that it should be done together by with the peer group happen that of family. While the positive effects of traditional games on children were mentioned, the harmful effects of the internet, television and computer were pointed out. Thus, the effects of the messages on the readership were presented with objective data, starting from the implicit, obvious and remarkable meanings, and the child-themed language-culture history was contributed with the determinations.

Anahtar Kelimeler

Newspapers of Siirt, Child, Play, Discourse, Discourse Analysis

Kaynakça

• And, M. (1994). Kültürler kavşağında oyun ve oyun nesnelerinin tarihi. (Haz: B. Onur). Toplumsal tarihte çocuk. (s.144-157). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• And, M. (1997). Geleneksel kültürlerde çocuğun yeri ve anlamı. (Haz: B. Onur). 1. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri: Çocuk Kültürü. (s.397-405). Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Arıtürk, A. Siirt Gazetesi nasıl hazırlanır, nasıl basılırdı! (2014, 08 Ağustos). Siirt Gazetesi, 8.
• Arıtürk, A. 79. Yayın yılını idrak ederken Siirt Gazetesi nostaljisi. (2016, 08 Ağustos). Siirt Gazetesi, 8.
• Ariès, P. (1962). Centuries of childhood: A social history of family life. (Çev. R. Baldick). Alfred A. Knopt.
• Aydoğmuş Ördem, Ö. (2020). Çocukluk sosyolojisi: Paradigmalar-paradokslar-eleştiriler. Çizgi Kitabevi.
• Balcı, B. (2017). İngilizce ders kitaplarının Avrupa Dilleri öğretimi ortak çerçeve programındaki genel yetkinlikler bağlamında eleştirel söylem çözümlemesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bumin, K. (2013). Batı’da devlet ve çocuk. Çizgi Kitabevi.
• Cengiz, A. S. (1997). Kdz. Ereğli örneğinde çocuk oyunlarının halkbilim açısından değerlendirilmesi. (Haz: B. Onur). 1. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri: Çocuk Kültürü. (s. 441-474). Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Demir Gürdal, A. (2013). Sosyolojinin ihmal edilen kategorisi çocuklar üzerinden çocukluk sosyolojisine ve sosyolojiye bakmak. “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 15(4), 1-26. http://www.isguc.org/pdf/cilt15sayi4/531.pdf
• Eisen, G. (2014). Soykırım yıllarında çocuklar ve oyun: Holokost’un gölgesindeki oyunlar. (Çev. B. Orhaner). Phoenix.
• Ertan, G. G. (2019). Türkiye’de çocukluğun politik inşası. (3. Baskı). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ertan Keskin, Z. (2004). Türkiye’de Haber İncelemelerinde Van Dijk Yöntemi. Haber-Hakikat ve İktidar İlişkisi. Elips Yayınları.
• Feyzioğlu, N. (2012). “Köroğlu Destanı’nın Batı Kolları Üzerinde Eleştirel Söylem Çözümlemesi”, Türkiyat Araştırmaları, 16, 57-86. https://search.trdizin.gov.tr/yayin/detay/144458/koroglu-destaninin-bati-kollari- uzerinde-elestirel-soylem-cozumlemesi
• Göncü, A. (2001). Toplumsal ve kültürel bağlamın çocuk oyunlarındaki yeri. (Haz: B. Onur). 3. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi: Dünyada ve Türkiye’de Değişen Çocukluk. (s.37-50). Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Güçlü, S. (2016). Çocukluk ve çocukluğun sosyolojisi bağlamında çocuk hakları. Sosyoloji Dergisi. Armağan sayısı: 1-22. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/592766
• Gülsoy, S. (2017). Dijital oyuncu kimliğinin inşası ve sunumu. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gülsoy, S. (2019). Oyun, kültür ve zaman. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 62, 317-337. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/745744
• Günay, V. D. (2013). Söylem Çözümlemesi, Papatya Yayınları.
• Gürdal, A. (2004). Türkiye’de çocukluğun değişimi: Çocuk imgesinin Doğan Kardeş Dergisi üzerinden okunması. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürkan, H. (2021). Cumhuriyet Gazetesinde çocuk ve çocukluk meselesi (1928-1939). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, (104), 173-220. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2051485
• Heywood, C. (2003). Baba bana top at! Batı’da çocukluğun tarihi. (Çev. E. Hoşsucu). Kitap Yayınevi.
• Huizinga, J. (2015). Homo Ludens: Oyunun toplumsal işlevi üzerine bir deneme. (5. Basım). (Çev. M. A. Kılıçbay). Ayrıntı Yayınları.
• İnce Özyıldırım, I. (2010). Tür çözümlemesi: Türkçe metin incelemeleri ve karşılaştırmalar, BilgeSu Yayıncılık.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1994). Türkiye’de değişen aile ve çocuğun değeri. (Haz: B. Onur). Toplumsal tarihte çocuk. (s.31- 38). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kağıtçıbaşı, Ç. & Ataca, B. (2017). Çocuğun değeri ve aile değişimi: Türkiye’den otuz yıllık bir portre. (Çev: P. Önder Erol ve E. Aloğlu). Sosyoloji Dergisi, 35, 77-101. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/490971
• Kocaman, A., Ruhi, Ş., Zeyrek, D., Doltaş, D., Öner, I., & Doğan, G. (2009). Söylem Üzerine, ODTÜ Yayıncılık.
• Mayall, B. (2018). Çocukluk sosyolojisi tarihi. (Çev. T. Fırıncı Orman). Beta.
• Neuman, W. L. (2016). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nicel ve nitel yaklaşımlar (2. Cilt). (8. Basım). (Çev. S. Özge). YayınOdası.
• Onur, B. (1994). Sunuş. (Haz: B. Onur). Toplumsal tarihte çocuk. (s. 1-7). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Onur, B. (2005). Çocukluğun dünü ve bugünü. Kebikeç 19: 99-112. https://kebikecdergi.files.wordpress.com/2012/07/08_onur.pdf
• Onur, B. (2016). Oyunlar ve oyuncaklar: Oyunun ve oyuncağın kültürel tarihi. KalemKitap Yayıncılık.
• Ortaylı, İ. (2018). Osmanlı toplumunda aile. (17. Baskı). Timaş Yayınları.
• Postman, N. (1995). Çocukluğun yokoluşu. (Çev: K. İnal). İmge Kitabevi Yayınları.
• Solak, Ö. (2011). Küçük Ağa romanının eleştirel söylem analizi, Akademik Bakış Dergisi, 26, 1-14. https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423868117.pdf
• Somuncu, M. (2020). Dr. Fahrettin Koca’nın sosyal medyadaki salgınla ilgili paylaşımlarının eleştirel söylem analizi yöntemi ile incelenmesi, Kesit Akademi Dergisi, 6(23), 21-40. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1517253
• Sormaz, F. (2010). Çocukluk imgesi, oyun ve oyuncak: Sosyo-kültürel bir analiz. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sözen, E. (1999). Söylem. Paradigma Yayınları.
• Stearns, P. N. (2021). Çocukluğun tarihi. (Çev: H. Dikmen ve B. Uçar). İndie Kitap.
• James, A. (2001). ‘Yeni’ çocuk sosyolojisinde sorunlar, bakış açıları ve uygulamalar. (Çev. E. G. Kapçı). (Haz: B. Onur). 3. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi: Dünyada ve Türkiye’de Değişen Çocukluk. (s.27-36). Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Uçan, M. H. (2013). Dilbilim göstergebilim ve edebiyat eğitimi, 2. bs. Hece Yayınları.
• Van Dijk, T. A. (1988a). New analysis: Case studies of international and national news in the press, Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Van Dijk, T. A. (2015). Söylem ve ideoloji çok alanlı bir yaklaşım, (Çev. N. Ateş), B. Çoban (Ed.), Söylem ve İdeoloji, Su Yayınları, 15-100.
• Vardar, B., Demircan, Ö., Doğuman, E., Güz, N., Işık, G., Özil, Ş. & Sözer, E. (1983). XX. Yüzyıl dilbilimi. B. Vardar (Ed.), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çalışmada Kullanılan Siirt Gazetesi’ndeki Haber Başlıkları
• Birlikte oyun oynayalım projesi hayata geçiriliyor, 19 Ekim 2016: 3.
• Bu çocuklar artık sokaklarda!, 19 Haziran 2019: 8.
• Bu çocuklar bizim, 20 Mayıs 2015: 2.
• Çocuğu ‘sanal alemin kötülüklerinden’ koruyun, 07 Şubat 2015: 5.
• Çocuğun oynadığı oyun mesleğinin de habercisi, 02 Haziran 2016: 4.
• Çocuğunuzun açık alanda oynamasına izin verin, 18 Eylül 2015: 3.
• Çocuk dünyası oyun parkı bölgenin en büyük temalı oyun parkı, 25 Nisan 2018: 8.
• Çocuklar akülü araba ile ameliyathaneye gidiyorlar, 17 Kasım 2016: 8.
• Çocuklar belediyeden oyun parkı istedi, 13 Haziran 2014: 8.
• Çocuklar oyun parkı istediler, 09 Kasım 2015: 1.
• Çocuklarınız robotlaşmasın, 26 Eylül 2014: 5.
• Çocuk oyun grupları çocukların yüzünü güldürdü, 23 Temmuz 2016: 7.
• Çocuk parkı olmayan tek il’iz!, 28 Haziran 1999: 1.
• “Çocuk parklarımız çok yetersiz!”, 29 Haziran 2013: 1.
• Çocuk parklarına ihtiyacımız var, 12 Mart 1990: 1.
• Çocuk parkları önemli bir ihtiyaç değil mi?, 19 Mayıs 1992: 1.
• Devlet hastanesinde çocuklara akülü araç uygulaması, 01 Haziran 2016: 7.
• Geleneksel çocuk oyunları bugün Siirt’te oynanacak, 14 Kasım 2014: 4.
• Geleneksel çocuk oyunları oynandı, 17 Kasım 2014: 4.
• İlkokullara geleneksel oyun çizgileri çizildi, 19 Ocak 2017: 7.
• İnternet, çocukları depresyona sokuyor, 21 Ekim 2015: 5.
• Kendi küçük yüreği büyük çocuk, 02 Temmuz 2019: 1.
• Kurulan oyun parkı sayesinde çocuklar hastaneyi sevmeye başladı, 14 Temmuz 2016: 1.
• “Okullar hayat bulsun” çocuk oyunları yarışması 22 okulumuzun katılıyla 5 Mayıs’ta başlayacak, 09 Nisan 2014: 8.
• Oyun parkı hizmete açıldı, 27 Mayıs 2014: 4.
• Oyun parkı olmadığından orta refujlada oyun oynuyorlar, 04 Mart 2015: 1.
• Öğrenciler okul denetimi dışında kaldılar-çocuklarımızı kötü alışkanlıklardan korumalıyız, 20 Haziran 1995: 2.
• Öğrenci ve küçük çocukları korumak görevi, 23 Ocak 1996: 1.
• Park’sız çocuklar, 15 Mayıs 1997: 2.
• Siirt’te çocuklar harçlıklarını biriktirip ihtiyaç sahibi bir çocuğa bağışladı, 18 Mayıs 2021: 7.
• Siirt’teki okullarda geleneksel oyun çizgileri çizi(li)yor, 13 Mart 2017: 7.
• Şırnak’ta psikolojik sorunu olan çocuklara DİKA’dan proje desteği, 23 Mart 2017: 2.
• Şişme oyun parkları mikrop saçıyor, 30 Eylül 2015: 6.
• Tandırlar tütmeye, çocuklar oynamaya başladı, 23 Eylül 2014: 3.
• Yeni çocuklar neden neşesiz?, 24 Aralık 2014: 5.
• 5 Yaşındaki çocuk kumbarasında biriktirdiği parayı roza bebeğe bağışladı, 24