SMYRNA AGORASI ÇEVRESİNDE (KONAK-İZMİR) HOLOSEN KIYI ÇİZGİSİ DEĞİŞMELERİNE AİT ÖN BULGULAR

Yıl 2023, Cilt: 37 Sayı: 3, 1095 - 1126, 30.09.2023

Aylin Karadaş , Rifat İlhan , Serdar Vardar , Ertuğ Öner , Akin Ersoy

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1274700

Öz

İzmir kentinin en eski kuruluş yerleri olan Yeşilova Höyüğü, Yassıtepe Höyüğü ve Bayraklı-Tepekule Höyüğü’nde (Old Smyrna) delgi sondaj yöntemiyle yapılan paleocoğrafya-jeoarkeoloji-alüvyal jeomorfoloji araştırmaları 1990’lı yıllardan beri sürmektedir. Bu çalışmaların bir devamı olarak 2022 yılında Smyrna Agora’sında paleocoğrafya araştırmaları başlamıştır. “Smyrna Antik Kenti Arkeolojik Kazı Projesi” kapsamında, Smyrna Agorası’nda başlayan çalışmalarda, ilk kez 2000’li yılların başında dile getirilen, İzmir Tarihi Kent Merkezi’nin UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınması için yürütülen hazırlık çalışmalara katkı sunmak amaçlanmıştır. Bu çalışmalar kapsamında MÖ 4. yüzyılın sonundan itibaren Helenistik, Roma, Bizans, Beylikler, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri boyunca iskân gören Symrna kentinin, kıyı kenar çizgisi ile ilişkisinin bilimsel olarak kanıtlanması beklenmektedir. Özellikle Kemeraltı çevresi eski dönemlerin limanı olarak kabul edilmekle birlikte, bu alanda kıyı çizgisinin nereye kadar ilerlediği ve tarihsel süreçte nasıl bir değişimle bugünkü konumuna ulaştığının paleocoğrafik ve jeoarkeolojik çalışmalarla ortaya konması gerekmektedir. Bu çalışma kapsamında Smyrna Agorası ve Agoranın batısında Kemeraltı’nda 3. Derece Arkeolojik Sit Alanı içinde kalan Albayrak Pasajı parselinde delgi sondaj yöntemi ile paleocoğrafya-jeoarkeoloji çalışmaları yürütülmüş ve bu çalışmalara ait ilk bilimsel sonuçlar ortaya konmuştur. Buna göre Symyna Agora’sında yerleşimin ilk dönemlerinde bir kıyı yerleşimi olduğu ve uzunca bir dönem liman işlevini koruduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Smyrna, Agora, İzmir, Antik Liman, Paleocoğrafya, Jeoarkeoloji

PRELIMINARY RESULTS OF HOLOCENE COASTAL CHANGES AROUND SMYRNA AGORA (KONAK-İZMİR)

Öz

Several palaeogeography-geoarchaeology-alluvial geomorphology researches have been conducted with the core drilling method since the 1990s, in sites such as Yeşilova, Yassıtepe, Bayraklı (Old Smyrna) mounds, which are the first settlement places of the city of İzmir. Researches started in the Smyrna Agora in 2022. Within the scope of the “Smyrna Ancient City Archaeological Excavation Project”, it was aimed to contribute to the studies carried out for the inclusion of the İzmir Historical City Center, which was first mentioned in the early 2000s, on the UNESCO World Heritage List, with our 2022 works in the Smyrna Agora. It is also necessary to scientifically prove the location of City of Symrna which has been inhabited since the end of the 4th century BC to the coastline. Although the area around Kemeraltı is considered to be the harbor of ancient times, it is necessary to reveal how far the coastline has prograded towards this area and how it has reached its present position in the historical process with paleogeographic and geoarchaeological scientific studies. The first scientific results were revealed within the scope of the core drillings carried out in the Smyrna Agora and the Albayrak Passage parcel, which is located in the 3rd Degree Archaeological Site in Kemeraltı, to the west of the Agora.

Anahtar Kelimeler

Smyrna, Agora, İzmir, Ancient Harbor, Paleogeography, Geoarchaeology

Kaynakça

• Akbulut, H. (2011). Bornova Ovası kıyı sedimanlarının paleontolojik analizleri (Lisans Bitirme Tezi). Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü.
• Benice, Ö. L. (2003). Fliş formasyonunun İzmir ili ve çevresindeki dağılımı, mühendislik özellikleri ve mühendislik özelliklerini etkileyen faktörlerin araştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). DEÜ Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Baykara, T. (2001). İzmir şehri ve tarihi. Akademi Kitapevi.
• Borsi, S., Ferrara, G., Innocenti, F., & Mazzuoli, R. (1972). Geochronology and petrology of recent volcanics in the Eastern Aegean Sea (West Anatolia and Leovos Island). Bulletin of Volcanology, 6, 473–496.
• Brückner, H., Vött, A., Schriver, M. & Handl, M., (2005). Holocene Delta Progradation in the Eastern Mediterranean - Case Studies in Their Historical Context., Méditerranée, 104, 95-106.
• Brückner, H., Müllenhoff, M., Gehrels, R., Herda, A., Knipping, M. & Vött A., (2006). From Archipelago to Floodplain – Geographical and Ecological Changes in Miletus and its Environs during the Past Six Millennia (Western Anatolia, Turkey). Zeitschrift für Geomorphologie N. F., Suppl.-Vol. 142, 63-83.
• Brückner, H., Kelterbaum, D., Marunchak, O., Porotov, A., & Vött, C. (2010). The Holocene Sea level story since 7500 BP-Lessons from the Eastern Mediterranean, the Black and the Azov Seas. Quaternary International, 225(2), 160–179.
• Doğer, E. (2006). İzmir’in Smyrnası: Paleolitik çağ’dan Türk fethine kadar. İletişim Kitabevi.
• Emre, Ö., Özalp, S., Doğan, A., Özaksoy, V., Yıldırım, C., & Göktaş, F. (2005). İzmir yakın çevresinin diri fayları ve deprem potansiyelleri, MTA Rapor No:10754.
• Ercan, T., Satır, M., Sevin, D., & Türkecan, A., (1996). Batı Anadolu’daki Tersiyer ve Kuarterner yaşlı volkanik kayaçlarda yapılan radyometrik yaş ölçümlerinin yorumu. MTA Dergisi, 119, 103-112.
• Erdoğan, B. (1990a). İzmir Ankara zonu ile Karaburun kuşağının tektonik ilişkisi. MTA Dergisi, 110, 1-16.
• Erdoğan, B. (1990b). İzmir–Ankara Zonu’nun İzmir ile Seferihisar arasındaki bölgede stratigrafik özellikleri ve tektonik evrimi. TPJD Bülteni, 2, 1-20.
• Ersoy, A., & Alatepeli, S. (2011). Der Hafen von Smyrna: Die Sondierungsgrabungen von Kemeraltı und ihre Auswertung. Ist. Mitt., 61, 105-115.
• Ersoy, A. (2017). Buluntular ışığında Smyrna ve ilişkili kentler. İçinde B. Yolaçan, G. Şakar & A. Ersoy (Eds.). Smyrna/ İzmir kazı ve araştırmaları II (ss. 101-116). Ege Yayınları, ISBN 978-605-9680-61-5.
• Ersoy, A. (2021). Büyük İskender sonrasında antik Smyrna (İzmir). İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Fleming, K., Johnston, P., Zwartz, D., Yokoyama, Y., Lambeck, K. & Chappell, J., (1998). Refining the Eustatic Sea- Level Curve Since the Last Glacial Maximum Using Far-and İntermediate-Field Sites. Earth and Planetary Science Letters 163, 327-342.
• Genç, Ş. C., Altunkaynak, Ş., Karacık, Z., Yazman, M., & Yılmaz, Y. (2001). The Çubukludağ Graben, south of İzmir: Tectonic significance in the Neogene geological evolution of the Western Anatolia. Geodinamica Acta, 14, 45- 55.
• Gül, O. K. (2011). Bir iktisadi devletçilik teşebbüsü olarak süngercilik türk anonim şirketi ve Ahmet Hamdi Başar. Zeitschrift für die Welt der Türken (Journal of World of Turks), 3(3), 245-255.
• Issawi, C. (1980). The economic history of Turkey 1800-1914. The University of Chicago Press.
• Karadaş, A. (2012). Bornova Ovası ve çevresinin fiziki coğrafyası (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karadaş, A. (2014a). İzmir’in bilinen ilk yerleşmesi Yeşilova Höyüğü’nde jeoarkeoloji ve paleocoğrafya araştırmaları. Ege Coğrafya Dergisi, 23(1), 43-55.
• Karadaş, A. (2014b). Bornova Ovası (İzmir) Holosen paleocoğrafyası ve kıyı çizgisi değişmeleri. Ege Coğrafya Dergisi, 23(2), 37-52.
• Karadaş, A., İlhan, R., Öner, E., & Vardar, S. (2019). Bornova kıyı ovasında paleocoğrafya ve jeoarkeoloji araştırmaları. ERASMUS International Academic Research Symposium in Educational and Social Sciences Bildiri Kitabı, ( ss. 299-323). İzmir.
• Karadaş, A., & Öner, E. (2021). 30 Ekim 2020 Sisam depreminin İzmir-Bayraklı’da yol açtığı hasar üzerinde Bornova ovasının alüvyal jeomorfolojisinin etkileri. Coğrafya Dergisi, 42, 139-153.
• Kaya, O. (1981). Miocene reference section for the coastal parts of West Anatolia. Newsletter Stratigraphy, 10, 164-191.
• Kayan, İ. (1988). Late Holocene sea-level changes on the Western Anatolian coast. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 68(2-4), 205-218.
• Kayan, İ., (1991). Holocene Geomorphic Evolution of the Beşik Plain and Changing Environment of Ancient Man. Studia Troica 1, 79-92.
• Kayan, İ., (1997). Türkiye'nin Ege ve Akdeniz Kıyılarında Deniz Seviyesi ve Kıyı Çizgisi Değişmeleri. Türkiye'nin Kıyı ve Deniz Alanları 1. Ulusal Konferansı Bildiriler Kitabı.
• Kayan, I., (1999). Holocene Stratigraphy and Geomorphological Evolution of the Aegean Coastal Plains of Anatolia. Quaternary Science Reviews 18, 541-548.
• Kayan, İ. (2012). Kuvetarner’de deniz seviyesi değişmeleri. İçinde N. Kazancı, A. Gürbüz (Eds), Kuvaterner Bilimi. Ankara Üniversitesi Yayınları 350.
• Kayan, İ., & Öner, E. (2013). Bayraklı Höyüğü (İzmir) çevresinin Holosen’deki jeomorfolojik gelişimi. İ;çinde E. Öner (Eds), Profesör Doktor Asaf KOÇMAN’a Armağan, (ss. 135-158). Ege Üniversitesi Yayınları Edebiyat Fakültesi Yayın No: 180, Ege Üniversitesi Basımevi.
• Kayan, İ. & Öner, E. (2015). Sedimantolojik ve paleontolojik verilerle Gediz delta ovasında (İzmir) alüvyal jeomorfoloji araştırmaları. Ege Coğrafya Dergisi, 24(2), 01-27.
• Kayan, İ., Öner, E., Doğan, M., İlhan, R., & Vardar, S. (2019). Urla-İskele kıyı düzlüğünün Holosen paleocoğrafyası ve jeoarkeolojik değerlendirmeler. Ege Coğrafya Dergisi, 28(1), 11-32.
• Okay, A. İ., & Siyako, M. (1991). The new position of the İzmir–Ankara Neo-Tethyan suture between İzmir and Balıkesir. İçinde S. Turgut (Ed). Tectonics and hydrocarbon potential of Anatolia and surrounding regions, Ozan Sungurlu Symposium Proceedings (ss. 333-355).
• Öner, E., & Kayan, İ. (2006). İzmir Körfezi kıyılarında alüvyon birikimi ile Karşıyaka ve Bayraklı kıyılarının şekillenmesi. Karşıyaka Kültür ve Çevre Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 8-22).
• Öner, E., (2009). Asi Delta Ovasında Alüvyal Jeomorfoloji ve Paleocoğrafya Araştırmaları. Ege Coğrafya Dergisi 17 (1-2), 1-25.
• Öner, E. (2016). Ege ve Akdeniz kıyılarımızda paleocoğrafya-jeoarkeoloji araştırmaları. Ege Coğrafya Dergisi, 25/1, 51-66.
• Öner, E., & Vardar, S. (2018). Gediz Deltası paleocoğrafyasında Panaztepe’nin limanını bulma umudu. Journal of Awareness (JOA), 3, (Özel Sayı: 2018-1), 1-17.
• Öner, E., Vardar, S., Karadaş, A., & İlhan, R. (2018). Bornova Ovası ile Bayraklı Höyüğü çevresinde paleocoğrafya ve jeoarkeoloji araştırmaları (İzmir). TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (ss. 296-312).
• Öner, E., Vardar, S., Karadaş, A., & İlhan, R. 2019. Türkiye’nin batı ve güney kıyılarındaki antik yerleşmelerin paleocoğrafya ve jeoarkeolojik özellikleri. TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi, 11, 9-50.
• Öner, E., Vardar, S., Karadaş, A., & İlhan, R. (2020). Bayraklı Höyüğünde (Smyrna - Tepekule) 2018 yılı paleocoğrafya ve jeoarkeoloji araştırmaları (İzmir). 35.Arkeometri Sonuçları Toplantısı, (ss. 217-238).
• Öner, E. (2022). Bornova Ovasının paleocoğrafyasında Bayraklı, Yeşilova, Yassıtepe Höyüklerinin jeoarkeolojisi. İçinde E.Öner (Ed.), Ayhan SÜR ve Özdoğan SÜR anısına paleocoğrafya ve jeoarkeoloji araştırmaları I (ss. 375- 406). Ege Üniversitesi Yayınları, Edebiyat Fakültesi Yayın No: 216, Ege Üniversitesi Basım ve Yayınevi.
• Özbey, D. & Güneş Gölbey, A. (2021). Tarihsel süreçte İzmir ili Alsancak-Konak kıyı bandında kullanım değişimleri ve kent simgelerinin oluşumu. Turkish Journal of Forest Science, 5(2), 551-561.
• Peltier, W.,R., (2002). On Eustatic Sea Level History: Last Glacial Maximum to Holocene. Quaternary Science Reviews 21, 377-396.
• Strabon, (1987). Coğrafya (Anadolu, Kitap XII, XIII, XIV). (Çev. A. Pekman). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Şengör, A.M.C., Satır, M., & Akkök, R. (1984). Timing of tectonic events in the Menderes Massif, Western Turkey: Implications for tectonic evolution and evidence for Pan-African Basement in Turkey. Tectonics, 3, 693-707.
• Uhri, A. (Ed.) (2019). İzmir Müzeleri. Bir Akdeniz kentinin kültürel arka planı/İzmir Müzeleri, sürekli sergi ve kolleksiyonları. İzmir Akdeniz Akademisi, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Uzel, B., Sözbilir, H., & Özkaymak, Ç. (2012). Neotectonic evolution of an actively growing superimposed basin in Western Anatolia: The inner bay of İzmir, Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 21(4), 439-471.
• Vardar, S., Öner, E., & İlhan, R. (2017). Bağlararası höyüğü çevresinde paleocoğrafya ve jeoarkeoloji araştırmaları (Çeşme– İzmir). Türkiye Jeoloji Bülteni, 60, 589-614.
• Vardar, S., İlhan, R., & Öner, E. (2020). Teos antik yerleşimi çevresinde paleocoğrafya-jeoarkeoloji araştırmalarının ilk sonuçları (Seferihisar-İzmir). Coğrafya Dergisi, 40, 323-338.
• Waelbroeck, C., Labeyrie, L., Michel, E., Duplessy, J. C., Mcmanus, J. F., Lambeck, K., Balbon, E., & Labrachherie, M. (2002). Sea-Level and deep water temperature changes derived from benthic foraminifera isotopic records. Quaternary Science Reviews, 21, 295–305.
• Yürekli, S. (2011). 19. Yüzyıl’da Osmanlı İmparatorluğu’nda süngercilik ve İzmir Limanı’ndan sünger ihracatı (1850- 1900). Ekonomik Yaklaşım, 22(79), 71-106.
• Yürekli, S. (2012a). 20. yüzyılın ilk yarısında Türkiye Cumhuriyeti’nde süngercilik ve sünger ihracatı. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, (24), 33-61.
• Yürekli, S. (2012b). Historical findings on the ancestors of recreational diving: sponge gathering in 19th century Ottoman Empire. 2nd Interdisciplinary Tourism Research Conference, Proceedings Book, (ss. 1234-1247), 24-29 Nisan 2012, Fethiye-Türkiye.
• Yürekli, S. (2012c). An outdoor alternative for hands-on science education: recreational scuba-diving, Proceedings of the 9th International Conference on Hands-on Science, Science Education, Environment and Society: Reconnecting Society with Nature through Hands-on Science, (ss. 270-276). 17-21 Ekim 2012, Akdeniz University, Antalya-Türkiye.
• Yürekli, S. (2012d). Preliminary findings on the household incomes in late 19th century Ottoman Empire and early 20th century Turkish Republic sponge gathering industry. 1st International Congress of Family and Consumer Sciences, 07-10 Kasım 2012, Antalya-Türkiye.
• http://antiksmyrna.com/88-Kurulus_Tarihce (20.02.2023) (Smyrna Antik Kenti Kazı-Araştırma-Restorasyon Projesi)
• https://www.arkeoloji.biz/2022/06/izmircankayametroistasyonuarkeolojikbul.html (11.02.2023) (İzmir Metro Hattı Üstünde Bulunan Çankaya Metro İstasyonundaki Tarihi Eserler Ne Anlatıyor).
• https://eskiantalya.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/18026_07_38.pdf (20.02.2023) (İzmir’in Deprem Tehlikesi, Prof. Dr. Atilla Uluğ).