STRATEGIES OF HEGEMONIA THROUGH ENERGY GEOPOLITICS OF GREAT POWERS: THE CASE OF AFGHANISTAN

Yıl 2024, Cilt: 38 Sayı: 1, 72 - 101, 29.03.2024

Nezir Oğuş

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1321930

Öz

In this study, analyses will be made and these issues will be discussed through the practices and oppositions to the energy geopolitics dominance policies in the process of hegemony that the great powers are trying to establish through the domination of Afghanistan. This article seeks to answer the questions: What is the importance of strategic energy resources in the hegemony policies of the great powers and how has Afghanistan's key position shaped these policies? In terms of methodology, the research analyses hegemonic policies based on hard power in international relations in terms of geopolitical theories and energy dominance, and examines the great power strategies of the UK, Russia, the USA, China and the EU through Afghanistan dominance. The main argument of this study is based on the energy dominance policies and hegemony strategies that the UK, Russia, the USA, China and the EU are trying to achieve through Afghanistan. The historical and current foreign policies of these great powers are centred on the theory of land dominance, Afghanistan and strategic energy geography. The aims, objectives and hypotheses of the article are analysed through the foreign policies of the great powers, official documents and strategies with a deductive method based on institutional data analysis. In this way, the study aims to bring a unique perspective to the field.

Anahtar Kelimeler

Heartland Theory, Energy geopolitics, Big game, Great power, Hegemony strategies

BÜYÜK GÜÇLERİN ENERJİ JEOPOLİTİĞİ HÂKİMİYETİ ÜZERİNDEN HEGEMONYA STRATEJİLERİ: AFGANİSTAN ÖRNEĞİ

Öz

Bu çalışmada büyük güçlerin Afganistan hâkimiyeti üzerinden oluşturmaya çalıştıkları hegemonya sürecinde enerji jeopolitiği hâkimiyet politikalarına yönelik pratikler ve karşı çıkışlar üzerinden tahliller yapılacak ve bu konular tartışılacaktır. Bu çerçevede oluşturulan makalede, “büyük güçlerin hegemonya politikalarında stratejik enerji kaynaklarının önemi nedir ve Afganistan’ın kilit konumu bu politikaları nasıl şekillendirmiştir?” sorularına yanıt aranmaktadır. Araştırma, yöntem açısından uluslararası ilişkilerde sert güce dayalı hegemonyal politikaları, jeopolitik teoriler ve enerji hâkimiyeti yönüyle irdeleyerek İngiltere’nin, Rusya’nın, ABD’nin, Çin’in ve AB’nin Afganistan hâkimiyeti üzerinden sağlamaya çalıştıkları büyük güç stratejilerini incelemektedir. Bu temelde oluşturulan çalışmanın temel argümanını, İngiltere’nin, Rusya’nın, ABD’nin, Çin’in ve AB’nin Afganistan üzerinden sağlamaya çalıştıkları enerji hâkimiyet politikaları ve hegemonya stratejileri oluşturmaktadır. Söz konusu büyük güçlerin tarihsel ve güncel dış politikalarının odağında kara hâkimiyet teorisi, Afganistan ve stratejik enerji coğrafyasının yer aldığı görülmektedir. Makalenin amaçları, hedefleri ve hipotezleri kurumsal veri analizine dayalı tüme varımsal bir yöntemle büyük güçlerin dış politikaları, resmi belge ve stratejiler üzerinden irdelenmiştir. Çalışma bu şekliyle alana özgün bir bakış açısı getirmeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Kara Hâkimiyet teorisi, Enerji jeopolitiği, Büyük oyun, Büyük güç, Hegemonya stratejileri

Kaynakça

• Amineh, M. P. & Wina, H. J. Crijns-Graus, (2014). Rethinking EU energy security considering past trends and future prospects. Perspectives on Global Development and Technology, 13(5), 757-825.
• Anıl, Ç. (1998-99,Sonbahar-Kış). Afganistan’ın öne çıkışı. Avrasya Dosyası, 4(3-4). http://acikerisimarsiv.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/3660/422411.pdf? sequence=1&isAllowed=y
• Ashworth, L. M. (2010). Realis mandthe spirit of 1919: Halford Mackinder geopolitic sand the reality of the league of nations. European Journal of International Relations, 17(2), 279-301.
• Bal, H. (2002). Afganistan-Türkiye ilişkilerinin başlıca yönleri. Afganistan Üzerine Araştırmalar (Der. A. Ahmetbeyoğlu). Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları.
• Barnett, T. P. M. (2005). Pentagon’un yeni haritası.1001 Kitap.
• BBC News. (2014). China president speaks out on security ties in asia. https://www.bbc.com/news/world-asia- china-27498266
• Biçer, R. Salim S. (2023). Jeopolitik düşünce: büyük güçler ve Türkiye. Oğultürk, M. Cem&Şahin, G. (Ed), İngiltere’nin jeopolitik yaklaşımı (251-265) içinde. Yeditepe Yayıncılık.
• Bilge, S. (1958). Jeopolitik. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 13(3),150–174. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/ausbf/article/view/5000055072
• Boniface, P. (2018). Herkes için jeopolitik (Çev. M. Guaye ve F. Süverdem). Erdem Yayınları.
• Brzezinski, Z. (2000). Living with Russia. https://nationalinterest.org/article/living-with-russia-919
• Brzezinski, Z. (2005). Büyük satranç tahtası: Amerika'nın küresel üstünlüğü ve bunun jeostratejik gereklilikleri (Çev. Y. Türedi). İnkılap Yayınları.
• Brzezinski, Z. (2005). Tercih. İnkılâp Kitabevi.
• Brzezinski, Z. & Scowcroft, B. (2009). Amerika ve dünya (Çev. M. Aşık). Profil Yayınları.
• Büyükbaş, M. (2006). Amerika Birleşik Devletleri’nin Afganistan’a müdahalesi ve Afganistan’da oluşturulan yeni yönetim yapısı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cafersoy, N. (2002). Rus jeopolitik düşüncesinde misyon arayışları. Avrasya Dosyası, 8(4),51-101.
• Cahnman, W. J. (1943). Concepts of geopolitics. American Sociological Review, 8(1), 55-59.
• Cebeci, M. (2013). The European Union and weapons of mass destruction terrorism. Kibaroğlu, M. (Ed) , DATR, S. 57-61. https://www. tmmm.tsk.tr/publication/datr/volumes/datr8.pdf
• Chan, K. L. (2016, Mayıs). Power language ındex. http://www.kailchan.ca/wp-content/uploads/2016/12/Kai- Chan_Power-Language-Index-full-report_2016_v2.pdf
• Cohen, S. B. (2015). Geopolitics, the geography of international relations (3.Ed.). Rowman and Little Field.
• Council Of The European Union. (2019). Council conclusions on the new strategy on central asia. https://www.consilium.europa.eu/media/39778/st10221-en19.pdf
• Çeçen, A. (1998-99 Sonbahar-Kış). Afganistan’ın öne çıkışı, Avrasya Dosyası, 4(3-4), 98-99.
• Çomak, H. (2011). Dünya jeopolitiğinde Türkiye. Hiperlink Yayınları.
• Davutoğlu, A. (2001). Stratejik derinlik: Türkiye'nin uluslararası konumu. Küre Yayınları.
• Demir, F. (2010). Enerji oyunu. Ayrım Yayınları.
• Doods, K., Kuus, M. & Sharp, J. (2013). The ashgate research companion to critical geopolitics. Routledge.
• Dugin, A. (2005). Rus jeopolitiği: Avrasyacı yaklaşım (Çev. V. İmanov) 4.Baskı. Küre Yayınları.
• Dugin, A. (2014). Eurasian mission: An ıntroduction to neo-Eurasianism Arktos.
• Doğan, S., &Yalçınkaya, A., (2023). Rusya’nın Orta Doğu politikası: Putin dönemi. Asia Minor Studies,11(2), 206-220. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2882656.
• Erdoğan, M. (2011). Avrupa Birliği'nin Orta Asya politikaları. Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
• Erhan, Ç. (2004). ABD’nin Orta Asya politikaları ve 11 Eylül’ün etkileri. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1(3), 123-149. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/539584
• Erol, M. S. (2004). 11 Eylül Türk dış politikasında macera arayışları ve Orta Asya-Kafkasya boyutu. Avrasya Dosyası,10(1), 38.
• Erol, M. S. & Demir, S. (2012). Amerika’nın Karadeniz politikasını yeniden değerlendirmek. Akademik Bakış, 6(11), 17-33.
• European Commission (2004), Brüksel Zirvesi Başkanlık Sonuç Bildirgesi, Brüksel, https://www.ab.gov.tr/_300.html
• European Parliament (2001), European Parliament resolution on the extraordinary European Council meeting in Brussels on 21 September 2001, Brüksel, http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/committees/ afet/20011108/04a_en.pdf
• Flint, C. (2006). Introduction to geopolitics. Taylor & Francis Group
• Foster, J. (2008). A pipeline through a troubled land: Afghanistan, Canada and thenew great energy
• game. Foreign Policy Series, 3(1),1-17. https://policyalternatives.ca/publications/reports/pipeline-through- troubled-land
• Fromkin, D. (1980). The great game in Asia. Foreign Affairs,58(4),937-938. www.jstor.org/stable/20040512
• Gökırmak, M. (2011). Afganistan: Bölgesel rekabet ve yeni açılımlar. Güvenlik Stratejileri Dergisi,7(13), 7-42. https://dergipark.org.tr/tr/pub/guvenlikstrtj/issue/7530/99182
• Gökmen, S. R. (2010). Jeopolitik ve uluslararası ilişkiler çalışması (Doktora tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Green Paper (2000). Towards a Europe an strategy for the security of energy supply. European Commission. http://ec.europa.eu/energy/green-paper-energy-supply/doc/ green_paper_energy_supply_en.pdf
• Halatçı, Ü. (2006). 11 Eylül terörist saldırıları ve Afganistan operasyonunun bir değerlendirilmesi. Uluslararası Hukuk ve Politika, 2(7), 80-98.
• Hasanov, A. (2012). Jeopolitik (Çev. A. Ağaoğlu & F. Şammedov) (1.Baskı). Babıalı Kültür Yayıncılığı.
• Hatipoğlu, E. (2008). Avrupa Birliği Orta Asya ilişkilerinde yeni bir stratejiye doğru (mu?).OAKA,3(5),1-25.
• Hendrickson, D. C. (1997,Kasım-Aralık). The grand chess board: American primacy and ıts geostrategic ımperatives book review. Foreign Affairs. https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/1997-11- 01/grand-chessboard-american-primacy-and-its-geostrategic
• Hess, M. (2004). Central Asia: Mackinder revisited?. The Quarterly Journal, 3(1), 95-106. https://www.jstor.org/stable/26323024
• Hillebrand, C. D. (1984). The rimland of Northeast Asia: A study of Soviet power projection. Air Command And Staff Colleg Air University Student Report.
• İşcan, İ. H. (2007). Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerinin geleceği açısından Avrupa Birliği enerji güvenliği sorunu. Uluslararası Ekonomi ve Dış Ticaret Politikaları Dergisi, 1(2), 113-168.
• İşyar, Ö. G.(2004). Bölgesel ve global güvenlik çıkarları bağlamında Sovyet-Rus dış politikaları. Alfa Yayınları.
• Kaplan, R. D. (2012). The revenge of geography: What the maps tell us about the coming conflicts and the battle against fate. Random House.
• Karaca, R. K. (2012). Çin’in değişen enerji stratejisinin dış politikasına etkileri (1990-2010). Uluslararası İlişkiler, 9(33), 93-118. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uidergisi/issue/39281/462589
• Karaca, R.K&Yüce, M. (2023). Jeopolitik düşünce: büyük güçler ve Türkiye. Oğultürk, M. Cem&Şahin, G. (Ed), Çin merkezli dünya düzeni anlayışını belirleyen jeopolitik yaklaşımlar (266-284) içinde. Yeditepe Yayıncılık.
• Kavalski, E. (2012). Central Asia and the rise of normative powers: Contextualizing the security governance of the European Union, China and India. Bloomsbury Academic. https://www.bloomsbury.com/au/central-asia- and-the-rise-of-normative-powers-9781441173881/
• Khanna, P. (2011). Yeni dünya düzeni. Pegasus Yayınları.
• Kireçci, M. A. (2011). Türk Cumhuriyetleri'nin bağımsızlıklarının 20. yılında Amerika Birleşik Devletleri'nin Orta Asya politikaları raporu. Ahmet Yesevi Üniversitesi. https://www.ayu.edu.tr//static/kitaplar/abd_ortaasya_raporu.pdf
• Kissinger, H. (2000). Diplomasi (Çev. İ. H. Kurt). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kissinger, H. (2007). Diplomacy (Çev. İ. H. Kurt). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kleveman, L. (2004). Yeni büyük oyun: Orta Asya’da kan ve petrol. Everest Yayınları.
• Kocaoğlu, T. (2002). Afganistan ulusal sorununun uluslararası boyutları. Afganistan Üzerine Araştırmalar (Der. A. Ahmetbeyoğlu ). Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları.
• Kohen, S. (2008). Bush’un bıraktığı miras. Milliyet Gazetesi 05.11.2008, http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/sami- kohen/bush-un-biraktigi-miras----1011902/.
• Köse, G. (2020). Orta Asya (Türkistan) enerji meselesi: Enerji potansiyeli ve aktörler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(72), 254-275.
• Lacoste, Y. (2008). Büyük oyunu anlamak, jeopolitik: Bugünün uzun tarihi. NTV Yayınları.
• Mackinder, H. J. (1904). The geographical pivot of history. The geographical journal, 170(49), 421-437.
• Mackinder, H. J. (1919). Democratic ıdeals and reality. Henry Holt and Company.
• Marshall, T. (2023). Coğrafya mahkûmları: Dünya’nın kaderini değiştiren on harita (Çev. M. Doğruer) 9. Baskı. Epsilon Yayınevi.
• O’Hara, S. & Heffernan, M. (2006). From geo-strategy to geo-economics: The ‘heartland’ and British ımperialism before and after Mackinder. Geopolitics, 11(1), 54-73.
• Oğultürk, M. Cem&Şahin, G. (2023) (Ed). Jeopolitik düşünce: büyük güçler ve Türkiye. Yeditepe Yayıncılık.
• Oğuz, E. (1999). Afganistan. Cep Kitapları.
• Onay, Y. (2023). Jeopolitik düşünce: büyük güçler ve Türkiye. Oğultürk, M. Cem&Şahin, G. (2023) (Ed), jeopolitik gerçekler ve Rus büyük güç politikası (225-236) içinde. Yeditepe Yayıncılık.
• Orban, A. (2008).Power,energy and the new Russian ımperialism. https://www.jstor.org/stable/26591206
• Owens, M. T. (2015). In defense of classical geopolitics. Orbis, (8), 463-478. https://doi.org/10.1016/j.orbis.2015.08.006
• Öngör, S. (1963). Siyasi coğrafya ve jeopolitik. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 18(1), 301–316. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/37420
• Özey, R. (2000). Dünya hâkimiyet teorileri ve merkezi Türk hâkimiyet teorisi. Marifet Yayınları.
• Özey, R. (2017). Mackinder’in heartland teorisinin düşündürdükleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 1(35), 95-100.
• Özsavaş Atay, S. (2016). Klasik jeopolitik yaklaşımlar ve eleştirel jeopolitik söylem. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2), 144-155.
• Öztürk, A. (2009). Rusya-Gürcistan krizi: Yerel bir çatışma, küresel yansımalar. Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurulu, 4(7), 1-27.
• Öztürk, O. M. & Sarıkaya, Y. (2005). Uluslararası mücadelenin yeni odağı Karadeniz. Platin Yayınları.
• Parlar, S. (2003). Barbarlığın kaynağı petrol. Anka Yayınları.
• Qazi, A. (1997). Afganistan. https://www.afghan-web.com/history/chronology/
• Raşid, A. (2001). Taliban: İslamiyet, petrol ve Orta Asya’da yeni büyük oyun. Everest-Mozaik Yayınları.
• Roux, J. P. (2001). Orta Asya tarih ve uygarlık (Çev. L. Arslan). Kabalcı Yayınevi.
• Samur, H. (2012). AB’nin Orta Asya politikası: İdealist söylemlerin yetersiz eylemlerle yürütülme çabası. Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları Dergisi, 7(13), 1-29.
• Sander, O. (1998). Siyasi tarih (1914-1994). İmge Kitabevi.
• Saray, M. (2002). Afganistan ve Türkler. ASAM Yayınları.
• Sarem. (2001). Afganistan ve Taliban hareketi ile ABD, Rusya Federasyonu, Pakistan, İran, Hindistan, Çin Halk Cumhuriyeti ve Orta Asya Cumhuriyetlerinin Afganistan’a yönelik politikalarının değerlendirilmesi. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Araştırma Merkezi. SAREM Yayınları.
• Sempa, F. P. (2002). Geopolitics: From the cold war to the 21st century. Transaction Publishers.
• Sevim, C. (2012). Küresel enerji jeopolitiği ve enerji güvenliği. Journal Of Yaşar University,7(26), 4378-4391.
• Shlapentokh, D. (2006). Russia’s approach to USA: Between hate and love. Journal Of International Affairs, 11(3- 4), 85-102.
• Sönmezoğlu, F. (1989). Uluslararası politika ve dış politika analizi. Filiz Kitabevi.
• Spykman, N. J. (1944). The geography of the peace (Ed. H. R. Nicholl). Harcourt, Brace And Company.
• Şahin, A. (2010). Afganistan raporu ve çözüm stratejisi. GASAM. https://gasam.org.tr/afganistan-raporu-ve- cozum-stratejisi/
• Tikhonova, P. (2021). China preparesto move ınto Afghanistan with $62 billion “belt and road” ınitiative as American troops leave. Insider Paper. https://insiderpaper.com/china-belt-and-road-afghanistan-us-forces- leave/
• Troush, S. (1999). China’s changing oil strategy and ıts foreign policy ımplications, (Sonbahar 1999). The Brookings Institution, Center For Northeast Asian Policy Studies. http://www.brookings.edu/articles/1999/fall_china_troush.aspx
• Tsygankov, A. P. (2003). Mastering space ın Eurasia: Russia’s geopolitical thinking after the Soviet break-up. Communist And Post-Communist Studies. 36(1), 101-127. https://www.researchgate.net/publication/223800527_Mastering_Space_in_Eurasia_Russia's_Geopolitical_T hinking_After_the_Soviet_Break-up
• Turan, A. (2010). Hazar havzasında enerji diplomasisi. Bilge Strateji, Jeopolitik, Ekonomi-Politik Ve Sosyo-Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1(2), 2-38.
• Uslu, N. (2006). Türk dış politikası yol ayrımında, soğuk savaş sonrasında yeni sorunlar yeni imkânlar ve yeni arayışlar. Anka Yayınları.
• Ülkü, İ. (2002). Moskova’yla İslam arasında Orta Asya. Kum Saati Yayınları.
• Woodward, B. (2005). Bush savaşta (Çev. Ş. Kamcez) (1. Baskı). Arkadaş Yayınları.
• World Bank. (2019). World ıntegrated trade solution. https:// wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/CHN/Year/2019/TradeFlow/EXPIMP/Partner/by-country
• Yatar, Y. (2007). Avrupa Birliği enerji politikası ve bu politika bağlamında Hazar havzası enerji kaynaklarının önemi (Yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yetişgin, M. (2006). Rusların Türk toprakları üzerinde yayılmasının sebepleri üzerine bazı düşünceler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 671-702. http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/view/553
• Yorkan, A. (2009). Avrupa Birliği’nin enerji politikası ve Türkiye’ye etkileri. Bilge Strateji, 1(1),24-39.
• Zygar, M. (2005). The third among the equals. Kommersant. http://www.kommersant.com/page.asp?id= 582650.