Modernization in Turkey During World War II: The Case of the Kelebeğin Rüyası

Yıl 2018, , 223 - 242, 30.07.2018

Rifat Becerikli , Mehmet Sena Kösedağ

https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.421320

Öz

Turkey is a country that historically where the modernization is the main dynamics
of the progress since the last era of the Ottoman Empire. The will for change and
transformation, which referred to the Republic period and Western modernity, has
maintained its effects until today. Modernization based on rationalism and science
indicates the progresses and developments in the fields such as industrialization,
mechanization, urbanization, education, culture. During the World War II, Turkey
encounters the harsh effects caused by the war as the entire world does. In this
study, on the basis of sociological film criticism, the positive and negative aspects of
modernization efforts in Turkey during the World War II are aimed to determine in
the Kelebegin Ruyasi (2013). The reason for choosing the Kelebegin Ruyasi as the
sample of the study is that it is one of the rare Turkish films to portray the World War
II. Also, academic studies in the field of cinema related to this period in the history of
Turkey are seldom studied. In conclusion, it is determined in the film narrative that
the modernization efforts in Turkey are interrupted due to the World War II. It is
seen that there are human rights violations and some coercion about the issues such
as Turkish National Security Law and working liabilities. However, structures like
community centers, which help people make progress in sports, arts, and culture,
maintain its function.

Anahtar Kelimeler

Yılmaz Erdoğan, Turkish Cinema, Kelebegin Ruyasi, World War II

İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’de Modernleşme Olgusu: Kelebeğin Rüyası Film Örneği

Öz

Türkiye tarihsel olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden itibaren
modernleşme çabalarının temel ilerleme dinamiği olduğu bir ülkedir. Cumhuriyet
dönemi ile Batı modernitesini referans alan değişim ve dönüşüm isteği günümüze
kadar etkisini sürdürmüştür. Modernleşme akılcılık ve bilim temelinde sanayileşme,
makineleşme, kentleşme, eğitim, kültür vb. alanlarda görülen bütünsel ilerlemeleri
ve gelişimleri ifade etmektedir. İkinci Dünya Savaşı yıllarında ise bütün dünya gibi
Türkiye’de savaşın yol açtığı kötü etkilere maruz kalır. Çalışmada sosyolojik film
eleştirisi temelinde İkinci Dünya Savaşı döneminde Türkiye’deki modernleşme
çabalarının olumlu ve olumsuz yönleri Kelebeğin Rüyası (2013) filmi özelinde
tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada örneklem olarak Kelebeğin Rüyası
filminin alınması İkinci Dünya Savaşı’nı anlatan nadir Türk filmlerinden biri
olması nedeniyledir. Sonuç olarak filmsel anlatıda Türkiye’de İkinci Dünya Savaşı
nedeniyle modernleşme çabalarının sekteye uğradığı tespit edilmiştir. Milli Koruma
Kanunu ve işçi mükellefiyeti konularında bazı zorlamalar ve insan hakları ihlalleri
görülmektedir. Diğer yandan halkevleri gibi halkın spor, sanat ve kültür alanında
ilerlemesini sağlayan yapılar işlevini sürdürmeye devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yılmaz Erdoğan, Türk Sineması, Kelebeğin Rüyası, İkinci Dünya Savaşı

Kaynakça

• Akşin, S. (1997). Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi 1789-1980 2. Cilt. İstanbul: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş.
• Arıkan, Z. (1999). Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 6 (23), 261-281.
• Aslan, S. ve Alkış M. (2015). Osmanlı’dan Cumhuriyete Geçişte Türkiye’nin Modernleşme Süreci: Laikleşme ve Ulusal Kimlik İnşası, Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 6 (1),18-33.
• Avcı, Y. (2007). Osmanlı Devletinde Tanzimat Döneminde Otoriter Modernleşme ve Kadının Özgürleşmesi Meselesi, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi,21, 1-18.
• Aytekin, A. (2017). Tarlalardan Ocaklara Sefaletten Mücadeleye Zonguldak-Ereğli Kömür Havzası İşçileri 1848-1922. İstanbul: Yordam Kitap.
• Bolay, S. H. (1996). Felsefî Doktrinler ve Terimler Sözlüğü. İstanbul: Akçağ Yayınları. Boratav, K. (1998). Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Cahoone, L.E. (2001). Modernliğin Çıkmazı (A. Demirhan ve E. Çatalbaş, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Deniz, Ö. (2007). Cumhuriyet Dönemi Çalışma Hayatı. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6(15), 131-150.
• Dilik, S. (1985). Atatürk Döneminde Sosyal Politika. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 40(1), 93-102.
• Dorsay, A. (2013). Şair Yönetmenden Bir Hüzün Şiiri. Erişim:01 Nisan 2018 https:// www.sabah.com.tr/cumartesi/2013/02/23/sair-yonetmenden-bir-huzunsiiri
• Dorsay, A. (2014). Yüz Yılın Yüz Türk Filmi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ertuna, Ö. (2004). 1923’ten Bugüne Türkiye Ekonomisi ve 2023’e Doğru Hedefler, MUFAD Muhasebe ve Finansman Dergisi, 21, 6-17.
• Giddens, A. (1998). Modernliğin Sonuçları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gümüşçü, O. (2003). Osmanlı’dan Cumhuriyete Geçiş ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye’de Halk Sağlığı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 55, 125-146.
• Güney, Mehmet (1967) Zonguldak Kömür Ocaklarında Yeraltı Madencilik Faaliyetleri, Maden Tetkik ve Arama Dergisi,67, 106-143.
• Gönenç, A. Y. (2007). Türkiye’de Dergiciliğin Tarihsel Gelişimi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 29, 63-78.
• Habermas, J. (1994). Modernlik: Tamamlanmamıs Bir Proje. N. Zeka (Der.). Postmodernizm, (s.31-44). İstanbul: Kıyı Yayınları.
• Habermas, J. (2013). Öteki Olmak Ötekiyle Yaşamak (İ. Aka, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Heller, A. ve Feher, F. (1993). Postmodern Politik Durum (Ş. Argın ve O. Akınhay Çev.). Ankara: Öteki Yayınları.
• İçli, G. (2002). Türk Modernleşme Sürecinin Günümüzdeki Yönelimi, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 245-254.
• İnalcık, H. (2012). Atatürk ve Demokratik Türkiye. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• İnalcık, H. (2013). Osmanlı ve Modern Türkiye. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kahraman, H. B. (Temmuz 2003). Bir Nehir Serüveni: Dergicilik Varlık Dün-Bugün. Varlık Dergisi, 1150, 4-11.
• Kara, M. (2010). Son Mükellefler Ereğli Kömür Havzasında Zorunlu Çalıştırma 1940- 1947. İstanbul: Ares Yayınları.
• Karadağ, N. (1988). 1932-1951 Yılları Arasında Halkevleri Tiyatro Çalışmaları. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 8, 135-177.
• Karekök, T. (2011). Zonguldak Kömür Havzasında Bir Yardım Sandığı: Amele Birliği. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (13), 351–367.
• Karpat, K. H. (2010). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Katoğlu, M. (2014). Cumhuriyet Türkiye’sinde Yüksek Sanat ve Kültür Hayatının Genel Tablosu. B. Üstüner (Haz.). Cumhuriyet Kazanımları (s.275-309). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kazgan, G. (2013). Türkiye Ekonomisinde Krizler 1929-2009 Ekonomi Politik Açısından Bir İrdeleme. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Klein, B. (2000). The Moral Content of Tradition: Homecraft, Ethnology, and Swedish Life in the Twentieth Century [Geleneğin Ahlaki İçeriği: Yirminci Yüzyılda Ev Ödevi, Etnoloji ve İsveç Yaşamı], Western Folklore, 59 (2), 171-195.
• Koca, H. (2011) Zonguldak Havzası’nda Maden Kömürü Üretimi İle Başlayan Çalışma Ve Kentleşme Koşullarının Yöre Halkı Üzerindeki Etkileri. 38. Icanas Uluslararası Asya Ve Kuzey Afrika Çalışmaları, Çevre, Kentleşme Sorunları ve Çözümleri Kongresi: 10-15 Eylül 2007-Ankara: Bildiriler (s. 581-599). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Koçak, C. (2007). Türkiye’de Millî Şef Dönemi (1938-1945) Dönemin İç Ve Dış Politikası Üzerine Bir Araştırma Cilt 2. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kongar, E. (1972). Toplumsal Değişme. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kongar, E. (2008). Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Köker, L. (1995). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu (M. Kıratlı, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Loo, H. V. D. ve Reijen, W. V. (2003). Modernleşmenin Paradoksları. (K. Canatan, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Makal, A. (2006). Zonguldak ve Türkiye Toplumsal Tarihinin Acı Bir Deneyimi Olarak İş Mükellefiyeti. Zonguldak Kent Tarihi Bienali Bildiriler Kitabı:11-13 Kasım 2005-Zonguldak: Bildiriler (s.69-91). Zonguldak: Zonguldak Kültür Ve Eğitim Vakfı.
• Makal, A. (2018). Ameleden İşçiye Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihi Çalışmaları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü (O. Akınhay ve D. Kömürcü, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Metinsoy, M. (2017). İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye Gündelik Yaşamda Devlet ve Toplum. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Namal, Y. (2012). Zonguldak Halkevi’nin Faaliyetleri ve Karaelmas Dergisi. Karadeniz Araştırmaları Dergisi,34, 97-134.
• Ortaylı, İ. (1995). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları.
• Özden, Z. (2004). Film Eleştirisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Özkaya, H. (2016). Cumhuriyet Döneminde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele. Türk Aile Hekimliği Dergisi, 20 (2), 77-84.
• Saltık, A. (2014). Türkiye’de Erken Cumhuriyet Dönemi Sağlık Hizmetleri. Erişim:02 Nisan 2018,http://ahmetsaltik.net/arsiv/2014/06/Erken_Cumhuriyet_ Donemi_Saglik_Hizmetleri1.pdf
• Tan, Ç. (2015). 20. Yüzyılın İlk Yarısında Zonguldak: Gündelik Yaşam ve Siyaset. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Taneli, B. ve Şahin, H. (2013). Cumhuriyetten Önce ve Sonra Ülkemizde Hastaneler, Çocuk Hastaneleri ve Tıp Eğitimi. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Tecer, M. (2007). Atatürk Döneminde (1923-1938) Ekonomik Örgütlenme, Amme İdaresi Dergisi, 39 (4),75-116.
• Tekeli, İ. (1995). Bir Modernite Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması, Ege Mimarlık Dergisi, 16, 51-55.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2010a). Cumhuriyetin Harcı Modernitenin Altyapısı Oluşurken. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2010b). Cumhuriyetin Harcı Köktenci Modernitenin Ekonomik Politikasının Gelişimi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2012) İstatistik Göstergeler 1923-2011. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• Uzun, T. ve Atasever, G. (2010).Türkiye’de Modernleşme Süreci Bağlamında Oryantalist ve Oksidentalist Bakışlar, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 180-187.
• Ünal, B. (2013). Kelebeğin Rüyası mı Gerçek mi? 1940’ta Zonguldak Hem Kara Hem Elmas. Erişim:04 Nisan 2018, http://www.milliyet.com.tr/kelebegin-ruyasimi-gercek-mi--1940-ta-zonguldak-hem-kara-hem-elmas-gundem-1678648/
• Vardan, U. (2013). Rüya Bütün Çektiğimiz. Erişim:02 Nisan 2018, http://www. radikal.com.tr/sinema/ruya-butun-cektigimiz-1122386/ Varlık - Aylık Edebiyat ve Kültür Dergisi (Temmuz 2003). Dosya: Varlık 70 Yıldır Var, 1150, 5-6.
• Yücel, N. (2012). Zonguldak Halkevi’nin Faaliyetleri ve Karaelmas Dergisi. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 34, 97-134.
• Yüksel, M. (2001). Küreselleşme Ulusal Hukuk ve Türkiye. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Zeyrek, Ş. (2006). Türkiye’de Halkevleri Ve Halkodaları. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (Y. S. Gönen. Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.