Medya ve İktidar İlişkisi Bağlamında Demokrat Parti’nin İlan ve Reklam Politikaları

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 533 - 556, 24.01.2020

Fatma Gökçen Atuk

https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.538272

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmanın amacı, Demokrat Parti (DP) döneminin ilan ve reklam politikalarının, yasal
düzenlemeler ve uygulamalar ile, bunların basındaki yansımaları çerçevesinde irdelenmesidir. Bu
kapsamda, 1950-1960 yılları arasında yayımlanan en yüksek tirajlı yedi gazetenin (Ulus, Zafer,
Hürriyet, Milliyet, Cumhuriyet, Akşam, Vatan) tüm sayıları, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Yassıada
Mahkemeleri Belgeleri (BCAYMB), İstanbul Ticaret Odasına kayıtlı sicil arşiv belgeleri, yine konuyla
ilgili kitap, makale ve yayımlanmamış tezler incelenmiş ve elde edilen veriler betimleyici yöntem ile
irdelenmiştir. Dp iktidarının basında ilan ve reklamlar ile ilgili politikaları, yasal düzenlemeleri ile
uygulamaları nelerdi; bunlar hakkında ilgili çevrelerin yorumları, olumlama ve eleştirileri nelerdi;
ilan ve reklamlar basın ile iktidar arasındaki ilişkilerde nasıl bir rol oynadı ve bu politikalar DP’nin
genel olarak basın politikaları açısından nasıl değerlendirilmelidir gibi sorulara cevaplar aranmıştır.
Basının en önemli gelir kaynaklarından biri olan ilan ve reklamlara dair mevzuat ve uygulamalar,
bir ülkedeki basın özgürlüğü hakkında önemli anlam taşımaktadır. Zira bunlar zaman zaman, basını
denetleme ve baskı altına alma konusunda önemli araçlar haline gelebilmektedir. Böylece bu çalışma,
söz konusu dönemde uygulanan basın politikalarını derinlikli bir bakış açısıyla, farklı disiplinler
çerçevesinde kapsamlı olarak ele alarak, Türkiye basın tarihi ile ilan ve reklam tarihi çalışmalarına
katkıda bulunması açısından önemlidir. Bu yaklaşım ile dönemin basın-iktidar ilişkilerini hem siyasal
hem de ekonomik yönleriyle ortaya koymanın yanı sıra, döneme dair eleştirilerde siyasal iktidara
odaklı yaklaşımlara alternatif olarak, dönemin basınına da eleştirel bir bakış mümkün olmuştur. DP
döneminin basın politikalarına ilişkin genel kanı, 1954’e kadar basın özgürlükleri bağlamında olumlu
bir çerçeve çizilirken, 1954’te baş gösteren ekonomik ve buna bağlı olarak sosyal ve siyasal sıkıntılarla
birlikte bu olumlu çerçevenin bozulduğu yönündedir. Bu noktada tüm bu çalışmaların temel dayanağı,
DP’nin iktidarının ilk dönemlerinde çıkarmış olduğu özgürlükçü basın yasalarıdır. Ancak DP’nin
basın politikalarının bu şekilde değerlendirilmesi eksik olmakla birlikte yanıltıcı da olacaktır. Çünkü
bu çalışmada elde edilen veriler ışığında görülmüştür ki, 1950–1960 döneminde DP’nin ilan ve
reklamlara ilişkin olarak çıkardığı sekiz kararnamenin altısı 1950-1954 yılları arasına, hatta bu altı
kararnamenin de beşi DP iktidarının ilk yılına rastlamaktadır. DP’nin ilan ve reklamlarla ilgili yasal
düzenlemelerine dair bu basit kronolojik sınıflandırma bile DP iktidarının hem önemli bir ekonomik
değer, hem de basın üzerinde önemli bir ekonomik güç olarak ilan ve reklamların farkında olduğunu
ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, Türk basın tarihinde basın özgürlüğü açısından oldukça sorunlu
bir dönem olarak anılan bu dönem için, yalnız siyasal iktidarın değil, bizzat o dönemin basınının da
sorumluluklarının olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti, Resmi İlan, Özel ilan, Reklam, İletişim Tarihi, Türk Basın Tarihi

Annoucement and Advertisement Policies of Democrat Party in the Context of Media and Power Relations

Öz

The aim of this study is to examine the announcement and advertisement policies of the Democratic
Party (DP) period within the framework of legal regulations and practices and their reflections
in the press. In this context, all the issues of the highest circulation of seven newspapers (Ulus,
Zafer, Hürriyet, Milliyet, Cumhuriyet, Aksam, Vatan) published between 1950 and 1960, the Prime
Ministry Republican Archives Yassiada Courts Documents (BCAYMB), the registry archive documents
registered to Istanbul Chamber of Commerce, books, articles and unpublished theses were examined
and the obtained data were analyzed with descriptive method. What were the policies, regulations
and practices of the DP government regarding the announcements and advertisements in the press;
what were the comments, affirmation and criticisms of the relevant circles about them; and how they
played a role in the relations between the press and the government and how these policies should
be evaluated in terms of DP’s policies in general. One of the most important sources of income of the
press is the legislation and practices on announcements and advertisements, which have a significant
meaning about freedom of the press in a country. These can sometimes become important tools for
controlling and suppressing the press. Thus, this study then applied in the said period policies depth
with a view, comprehensively taking in the framework of different disciplines, announced the date of
the press in Turkey and it is important to make a contribution to advertising history work. With this
approach, besides the political and economic aspects of the press-power relations of the period, as a
alternative to approaches focused on political power in the criticisms of the period, a critical view of
the press of the period was possible. The general opinion regarding the press policies of the DP period
was that a positive framework was drawn up in the context of press freedoms until 1954, while the
economic and social and political problems that started in 1954 deteriorated this positive framework.
At this point, the foundation of all these works is the libertarian press laws that the DP has enacted in
the early periods of its power. However, the evaluation of DP’s press policies in this way is incomplete
but also misleading. Because in the light of the data obtained in this study, it was seen that six of the
eight decrees issued by the DP in the period of 1950-1960 between 1950 and 1954, and even five of
these six decrees coincide with the first year of the DP administration. Even this simple chronological
classification of DP’s legal regulations on announcements and advertisements reveals that DP was
aware of them as both an important economic value and power on the press.

Anahtar Kelimeler

Democrat Party, Official Announcements, Private Announcements, Advertisement, Communication History, The History of Turkish Press

Kaynakça

• Aksoy, M. (1960). Partizan Radyo ve DP. Ankara: Forum Yayınları.
• Albayrak, M. (2004). Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960). Ankara: Phoneix Yayınevi.
• Alemdar, K. (2001). İletişim ve Tarih, (2. Bs.). Ankara: Ümit Yayınevi.
• Altun, A. (1995). Türkiye’de Gazetecilik ve Gazeteler, Ankara: Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları.
• Arıkan, A. (1999). “1957-1961 Dönemi Türkiye’de Basının Durumu ve Basın İktidar İlişkileri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Başgil, A. F. (2006). 27 Mayıs İhilali ve Sebepleri: Görüp Yaşadıklarım. (2. bs.). İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Bilginer, R. (2005). Üç İktidar, Üç Hayal Kırıklığı. İstanbul: Doğan Kitap. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. (1983). Cilt 6, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çizmeli, Ş. (2007). Menderes Demokrasi Yıldızı?, (2. bs.). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Danışman, A. (1982). Basın Özgürlüğünün Sağlanması Önlemleri: Devletin Basın karşısındaki Aktif Tutumu, Ankara: Ankara Üniversitesi Basın-Yayın Yüksek Okulu Yayınları.
• Demirkent, N. (1995). Medya Medya, İstanbul: Dünya Yayınları.
• Emre, A. E. (2001). Demokrat Parti ve Basın Rejimi (1950-1954). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara
• Gürkan, N. (1998). Türkiye’de Demokrasiye Geçişte Basın (1945-1950). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koloğlu, O. (1999). Reklamcılığımızın İlk Yüz Yılı (1840-1940), İstanbul: Reklamcılar Derneği Yayımları.
• Koloğlu, O. (2006). Osmanlı’dan 21. Yüzyıl’a Basın Tarihi, İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Öymen, A. (2004). Değişim Yılları, (8. bs.). İstanbul: Doğan Kitap.
• Öztürk, K. (1998). Türk Parlamento Tarihi, Cilt 5, Ankara: TBMM Vakfı Yayınları.
• Salman, T. (1978.) Naylon Basın ve İlan Yağması: Bizim Hikayemiz, Ankara: Ankara Gazeteciler Sendikası Ankara Şubesi Yayını.
• Som, C. (2008). Parazitli Demokrasi, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• Soysal, İ. (1981). “Basın İlan Kurumu ve Resmi İlanlar Sorunu”, Ankara Üniversitesi Basın ve Yayın Yüksek Okulu Yıllığı 1979-1980, s.263-270.
• Şeker, M. (2005). Yerel Gazeteler ve Resmi İlan. Selçuk Üniversitesi İletişim Dergisi, 4(1), 101-115.
• Şenyapılı, Önder; Basında Reklam Kavgası. Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksekokulu İletişim Dergisi, 1981(1), 193-202.
• Uzun, R. (2009). İletişim Etiği: Sorunlar ve Sorumluluklar, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi, Yüksek Adalet Divanı Yassıada Mahkemesi Evrakı, 7 Aralık 1954, 10. 9. / 317 986 2.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi, Yüksek Adalet Divanı Yassıada Mahkemesi Evrakı, 31 Ekim 1960, 10. 9. / 317 985 1 9.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi, Yüksek Adalet Divanı Yassıada Mahkemesi Evrakı, 31 Ekim 1960, 10. 9. / 317 985 01 13.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi, Yüksek Adalet Divanı Yassıada Mahkemesi Evrakı, 31 Ekim 1960, 10. 9. / 320 992 1 74.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi, Yüksek Adalet Divanı Yassıada Mahkemesi Evrakı, t.y. , 10. 9. / 317 985 1.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi, Yüksek Adalet Divanı Yassıada Mahkemesi Evrakı, t.y. , 10. 9. / 317 985 3.
• TBMM Tutanak Dergisi, 7 Şubat 1951, Cilt 5, s: 59.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 23. 11. 1951, Cilt 10, s: 171-172.
• TBMM Tutanak Dergisi, 30 Mayıs 1952, Cilt 15, s: 400 - 425.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt 18, Dönem 9, Toplantı 3, s. 249-258.
• T.C. Resmi Gazete, 12 Kasım 1953, Sayı: 8555, s: 7561.
• T.C. Resmi Gazete, 27 Kasım 1957, Sayı: 9767, s: 18213.
• T.C. Resmi Gazete, 3 Ağustos 1959, Sayı: 10269, s: 22287.
• Ulus, Zafer, Hürriyet, Milliyet, Cumhuriyet, Akşam, Vatan gazetelerinin 1050-1960 yılları arasında yayımlanan bütün sayıları incelenmiştir.
• Nadi, N. (2 Ağustos 1951).Yandan Baskı. Cumhuriyet.
• Yalman, A. E. (29 Temmuz 1951). Gazetecilerin Endişeleri. Vatan.
• Yalman, A. E. (4 Ağustos 1951). Mukaddes Bir Ocak. Vatan.
• (5 Temmuz 1950). Resmi ilanlar için yeni karar. Ulus.
• (6 Ocak 1951). Gene Resmi İlanlar Meselesi, Ulus.
• (6 Şubat 1951). İlanlar İçin Gizli Emir. Ulus.
• (9 Şubat 1951). Basınımızın Yeni Derdi: Resmi İlanlar Meselesi. Cumhuriyet.
• (3 Ağustos 1951). Resmi İlanların Tevzi Şekline Dair Hükümetin Aldığı İsabetsiz Karar. Hürriyet.
• (5 Ağustos 1951). Resmi İlanlar Tevzii Kararının İptali İçin Danıştayda Dava Açıldı. Vatan.
• (3 Ekim 1951). Resmi İlanlar. Ulus.
• (16 Kasım 1951). İlan Tevzii İşi Yüz Kızartıcı Hale Geldi. Ulus.
• (21 Kasım 1951). Resmi İlanlar İşini DP Grupu Da Tesvip Etti!. Cumhuriyet.
• (21 Kasım 1951). Resmi İlan Tevzi Şekli. Hürriyet.
• (8 Ocak 1952). Resmi İlan Tevziatında Yolsuzluk. Hürriyet.
• (25 Mayıs 1952). Resmî İlân Dedikodusu ve Ar ve Haya Nasipsizleri”. Zafer.
• (31 Mayıs 1952). Muhalefetin, Resmi İlanlar İçin Meclis Tahkikatı İsteği Reddedildi. Vatan.
• (1 Haziran 1952). Resmi İlanlar ve Rotatifçiler. Zafer.
• (5 Eylül 1958). Resmî ve Hususî ilân fiyatlarında muvâzene temin edilecek. Zafer.
• (6 Eylül 1958). Bir Dokun Bin Ah Dinle. Zafer.
• (8 Eylül 1958). Menfaatçıların Mahiyeti: İlân Mevzuunda, Akşam Gazetesinin Hükümeti Destekliyen Bir Yazısı. Zafer.
• (25 Ocak 1960). Resmi İlanlar İçin Devlet Bir Gazete Çıkarıyor. Hürriyet.
• (15 Ocak 1960). Yeni Sabah’ın İlânları Meselesi. Zafer.