Kadim Bilgelik Miti ve Tüketim Toplumu İkonu Olarak Geyik Sembolizmi

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 295 - 323, 29.01.2021

Oya Ayan

https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.789164

Cited By: 1

Öz

Bu makalede, geyik mitinin geçmişten günümüze imgeleşerek kült hâline gelişine
odaklanılmaktadır. Geyik mitine hem Doğu hem de Batı medeniyetlerinin yazılı
kaynaklarında geniş bir şekilde yer verildiği görülmektedir. Bunun nedeni, efsanelerde,
menkıbelerde, destanlarda, ayinlerde geçen geyik mitinin insanlar için temsili
özellikleri olmalıdır. Söz konusu çalışmada geniş bir tarama yapılarak biri Doğu biri
de Batı uygarlığından geyik sembolü içeren temsili iki görsel seçilmiştir. Bu görsellerin
okunmasında kuram olarak Göstergebilim yöntemine başvurulmuştur. Böylelikle
makalede, geyik figürü üzerine yoğunlaşılarak kadim bilgelikte ve sosyal antropolojide
söz konusu geyik mithosunun nasıl dönüştürüldüğü evreleriyle birlikte ortaya konmaya
çalışılmıştır. Bu çerçevede dinsel, hatta metafiziksel bir mitin nasıl dünyevileştirildiği,
büyüsünün ve sihrinin muhafaza edilerek liberalizmin potasında nasıl kendisine özgü bir
mistik özellik kazandırıldığı vurgulanmaktadır. Son bölümde ise literatür araştırmaları
doğrultusunda dinsel bir mit olarak Anadolu efsanelerinin özüne sinen Hacı Bektaş-i
Veli’nin bulunduğu bir resim ile kapitalizmin miti hâline dönüştürülen Noel Baba’nın
bulunduğu bir poster üzerinde karşılaştırmalı görsel okuma yapılmaktadır. Göstergebilim
yaklaşımıyla geyik sembolünün kadim bilgelik mitinden tüketim toplumu ikonu hâline
dönüşümü kaydedilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İletişim, Geyik Miti, Hacı Bektaş-i Veli, Noel Baba, Göstergebilim

Deer Symbolism as Ancient Wisdom Myth and Icon of Consumption Society

Öz

This article focuses on how the deer myth is perceived in legends, rites, and rituals. In
this study, two representative images, one from the East and the other from the Western
civilization, containing deer symbols, were selected by making a wide investigation. To
read these visuals, the semiotics method was used as a theory. Thus, the article focused
on the deer figure and tried to reveal how the deer mythos in question was transformed
into ancient wisdom and social anthropology, together with its stages. In that respect, it
is also emphasized that how a religious and even metaphysical myth is secularized, but
its magic and spell have been maintained, and that liberalism has been brought to its own
spirituality. In the last part of the article, a comparative visual reading is made through a
picture with Haji Bektash Veli, who is loyal to his essence as a religious myth in line with
the literature researches, and a poster with Santa Claus, who has been turned into a myth
of capitalism. With the semiotics approach, the transformation of the deer symbol from
the ancient wisdom myth to the consumer society icon is recorded.

Anahtar Kelimeler

Communication, Deer Myth, Haji Bektash Veli, Santa Claus, Semiotics

Kaynakça

• Çamdereli, M. (2004). Yönetişim ve reklam iletişimi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Çamdereli, M. (2019). İletişime giriş. İstanbul: Dem Yayınları.
• Öke, M. K. (2015). Aşkın ekolojisi. İstanbul: Sufi Kitap.
• Özçetin, B. (2019). Kitle iletişim kuramları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özkan, T. S. (2010). Bamsı Beyrek ve Bey Böyrek anlatılarında arketip imgeler. Milli Folklor Dergisi, 86.
• Öğüt, G. (2013, Aralık 14). Hürriyet. Ağustos 2020 tarihinde Noel Baba’yı Meşhur Eden Marka: https://www.hurriyet.com.tr/noel-baba-yi-meshur-edenmarka- 25358076 adresinden alındı
• Akcan, G. (2019). Psikoloji çerçevesinde mitoloji olgusunun incelenmesi. İ. Gümüş içinde, Mitoloji Araştırmaları (s. 51). İstanbul: Hiperlink Eğitim İletişim Yayıncılık.
• Albayrak, Y. (2008). Anadolu’da Artemis kültü. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Anastpaul. (2019). Ağustos 2020 tarihinde Saint of the Day – 1 September – St Giles: https://anastpaul.com/2017/09/01/saint-of-the-day-1-september-st-giles/ adresinden alındı
• Aytaş, G. (1999). Türk kültür ve edebiyatında geyik motifi ve Haza Destân-ı Geyik. Hacı Bektaş Araştırma Dergisi, 161-170.
• Barthes, R. (2018). Çağdaş söylenler. İstanbul: Metis Yayınları.
• Beşkardeş, V., Uslu, Y., & Uslu, B. (2014). Geyik ile İlgili bazı Türkçe terimler üzerine düşü nceler. 2(1), 18.
• Catholicsaints. (t.y.). Saint Giles: https://catholicsaints.info/saint-giles/ adresinden alındı
• Cem Vakfı. (2017, Ocak 21). Temmuz 2020 tarihinde Makalât-ı Hünkâr Hacı Bektaş Veli’den: https://www.cemvakfi.org/pages/inancHizmetleriDetay/21/makalât-ihunkâr- haci-bektas-veli’den ( adresinden alındı
• County Deers Talking. (2019). How did Saint Hubertus become the Patron Saint of Hunters?: https://www.countydeerstalking.co.uk/blog/how-did-saint-hubertusbecome- the-patron-saint-of-hunters.html adresinden alındı
• Dalkesen, N. (2015). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk kültüründe geyik kültü. Milli Folklor Dergisi, 27(106).
• Dervişcemaloğlu, B. (2016). Göstergebilim. Ege Edebiyat Dergisi.
• Doğanay, O. (2010). Isauria heykeltraşlık sanatında Herakles’in Keryneia geyiğini yakalaması sahnesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(6), 51- 60.
• Eliade, M. (2006). Şamanizm. Ankara: İmge Kitabevi.
• Eliade, M. (2018). Mitlerin özellikleri. İstanbul: Alfa Yayım Dağıtım.
• Erginli, Z. (. (2006). Metinlerle tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi.
• Ersoy, P. (2008). Cumhuriyet döneminde yılbaşı kutlamaları üzerine halkbilimsel bir inceleme . Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Gök, E. Ç. (2019). Türk tekstil sanatında görülen geyik figürü. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(26).
• Güngör, N. (2018). İletişim, kavram,yaklaşımlar. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Güray, C. (2010). Semâ’dan semah’a bir sonsuz devir. Türk Kültür ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 119-152.
• Güzel, A. (2009). Dil-güşâ. Ankara: Türk Diyanet Vakfı.
• Gavaz, Ö. S. (2016). MÖ 2. bin yıl bazı gelenek ve halk motiflerinin günümüze yansıyan örnekleri. TÜBA-AR.
• Ürkmez, E. (2015). Türk-İslâm mitolojisi bağlamında Mi‘râç motifi ve Türkiye kültür tarihine yansımaları. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Küçüküstel, S. (2020). Rengeyiği Türkleri - Dukhalar. İstanbul: Kolektif Kitap.
• Kıran, A. E., & Kıran, Z. (2011). Yazınsal okuma süreçleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kemal, Y. (2016). Üç Anadolu efsanesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2015). Geyik boynuzunun yatırlarda şifa için kullanımı. Millî Folklor Dergisi(107), 137-148.
• Les Compagnons De Saint-Hubert. (t.y.). The History and the customs: http://www. lescompagnonsdesainthubert.com/the_history_and_the_customs.ws adresinden alındı
• Metinlerle tasavvuf terimleri sözlüğü. (2006). İstanbul: Kalem Yayınevi.
• Morristown & Morris Township Library. (2013). Mart 2020 tarihinde Thomas Nast and Santa Claus: https://mmtlibrary.org/nj-history-genealogy/guides-for-researchpathfinders/ thomas-nast-and-santa-claus/ adresinden alındı
• Ocak, A. Y. (t.y.). İslam ansiklopedisi. Ağustos 2020 tarihinde Geyikli Baba: https:// islamansiklopedisi.org.tr/geyikli-baba adresinden alındı
• Okuryazarim. (2018). Ağustos 2020 tarihinde Yunan Mitolojisinde Artemis: https:// okuryazarim.com/yunan-mitolojisinde-artemis/ adresinden alındı
• Parla, C. (2014). Büyük Selçuklu Sultanı Melik Şah’ın Diyarbakır’da yaptırdıĞı zafer anıtı iki burca İkonografik yaklaşım. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 9(10).
• Rifat, M. (2009). Göstergebilimin ABC’si. Ankara: Say Yayınları.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sözümüz1.blogspot. (2019, Mayıs 9). Ağustos 2020 tarihinde hoylu geyikli Baba Arzı, Düzeltmeler ve Okunuş Önerileri: http://sozumuz1.blogspot.com/2019/05/ hoylu-geyikli-baba-arz-duzeltmeler-ve.html adresinden alındı
• Şahin, E. (2014). Alageyik ile avcının ölümcül dansı. Turkish Studies, 9(12), 633-646.
• Tören, H. (2005). Sadreddin’in Dâsıtân-ı Geyik adlı mesnevisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 33(33), 239-282.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (t.y.). Eylül 2020 tarihinde Genel Türkçe Sözlük: https:// sozluk.gov.tr adresinden alındı
• Toynbee, A. (1975). Tarih bilinci (Cilt 1). İstanbul: Bateş Yayınları.
• Un, F. H. (2011). Karşılaştırmalı Yunan ve Hint mitolojisi. Ankara.
• Vedat Beşkardeş, Y. U. (2014). Geyik ile ilgili bazı Türkçe terimler üzerine düşünceler. Avrasya Terim Dergisi, 2(1), 17-24.
• Weber, M. (2014). Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu. Ankara: Tutku Yayınevi.
• Wikipedia. (t.y.). Diana (mitoloji): https://tr.wikipedia.org/wiki/Diana_(mitoloji) adresinden alındı
• Wikipedia. (t.y.). 2020 tarihinde Deer in Mythology: https://en.wikipedia.org/wiki/Deer_ in_mythology adresinden alındı
• Yayla, A. (t.y.). https://web.itu.edu.tr/~yayla/turkmit.pdf adresinden alındı
• Yaylagül, L. (2019). Kitle iletişim kuramları. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Youtube. (2016). Ağustos 2020 tarihinde Türk kültüründe geyik boynuzlu atlar ve şaman inancı: https://www.youtube.com/watch?v=sB36O_KIqtg adresinden alındı