Türk Basın Tarihinde Artin Asaduryan Matbaası ve Matbaada Basılan Süreli Yayınlar

Yıl 2017, Sayı: 71-72, 117 - 138, 18.12.2017

Osman Özen Kemalettin Kuzucu

https://doi.org/10.32704/erdem.537379

Öz

Türk tarihinin en çalkantılı dönemlerinden birisini oluşturan İkinci
Meşrutiyet dönemi, matbuattaki hareketlilik bakımından da dikkat
çekicidir. Anayasanın getirdiği basın özgürlüğünden faydalanan Müslüman, gayrimüslim ve yabancı yüzlerce basın mensubu imtiyaz alma
yarışına girmiş, neticede bir yıl içerisinde üç yüzü aşkın gazete ve dergi
yayın hayatına girmiştir. Bu yayınlar söz konusu dönemin politik ve
sosyolojik tahlilinin daha sağlıklı yapılabilmesi için birinci elden kaynak niteliği taşıdığı gibi, kültür ve edebiyat tarihimiz için de özgün
bilgiler içermektedirler. Bu yazının konusunu, Osmanlı döneminde
matbaacılığın ve gazeteciliğin yerleşmesinde önemli rolleri bulunan
Ermeni girişimcilerden birisi olan Artin Asaduryan’ın kültürel faaliyetleri oluşturmaktadır. Artin Asaduryan memleketi Kayseri’den göç
edip İstanbul’a yerleşmiş ve geçimini sağlamak için bir matbaada dizgicilik yapmaya başlamıştır. Daha sonra Şirket-i Mürettibiye Matbaası’nı
satın alarak yayımcılığa girişmiştir. Türkçe’nin dışında Rumca, Ermenice ve Avrupa dillerinde kitaplar ve yıllıklar basan Asaduryan’ın matbaasında on üç adet de süreli yayın basılmıştır. Çeşitli aralıklarla çıkan
bu yayınlar politika, askerlik, millî savunma, edebiyat, ahlâk, hukuk,
siyaset, kültür, düşünce, bilim ve teknik, sanat, pedagoji, mizah gibi çok
geniş bir yelpazede içeriklere sahiptir. Tablo ve grafiklerle desteklenen
çalışmamızda, bu yayınların kimlik bilgileri ve içerikleri alfabetik olarak tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Türk basın tarihi, kültür tarihi, matbaa, Artin Asaduryan

Kaynakça

• 1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT), nr. 359/20, 27 Şubat 1310.
• Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT), nr. 497/17, 25 Safer 1320 – 20 Mayıs1318.
• Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT), nr. 2522/96, 29 Rebî‘ü’lâhir 1319
• 2. Kitap, Makale ve Tezler Akçura, Gökhan (2012). Cumhuriyet Döneminde Türkiye Matbaacılık Tarihi, İstanbul: YKY-Tarih Vakfı-BASEV Ortak Yayını.
• Akdemir Örnekkol, Ayşe (2014). “Edebî Yönden Cerîde Dergisinin İncelenmesi”, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Alemdar, Korkmaz (1980). İstanbul (1875-1964) Türkiye’de Yayınlanan Fransızca Bir Gazetenin Tarihi, Ankara: A.İ.T.İ.A. Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksek Okulu Yayınları.
• Ayaydın Cebe, Günil Özlem (2009). “19. Yüzyılda Osmanlı Toplumu ve Basılı Türkçe Edebiyat Etkileşimler, Değişimler, Çeşitlilik”, yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Bilkent Üniversitesi
• Bal, Alev (2007). “Malûmat Gazetesi (49-72. Sayılar) Tahlilî Fihristi İnceleme ve Seçme Metinler”, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Birinci, Ali (2006). “Osmanlı Devletinde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 7, s. 291-349.
• __________ (1995). “Meşrutiyet Matbuatı (1324-1324)/I”, Kebikeç 2, s. 143-148.
• Deniz, Fatma Banu (2010). “İkinci Meşrutiyet Dönemi Süreli Çocuk Yayınlarında Dinî Motifler (Mektepli, Mini Mini, Çocuk Dostu, Küçükler Gazetesi)”, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Duman, Hasan (2000). Başlangıcından Harf Devrimine Kadar Osmanlı-Türk Süreli Yayınlar ve Gazeteler Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu. 1828-1928, C. 1, Ankara: Enformansyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• __________ (2000). Başlangıcından Harf Devrimine Kadar Osmanlı-Türk Süreli Yayınlar ve Gazeteler Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu. 1828-1928, C. 2, Ankara: Enformansyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• __________ (1986). İstanbul Kütüphaneleri Arap harfli Süreli Yayınlar Toplu Kataloğu 1828-1928, İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi–İslam Konferansı Teşkilatı.
• Ebüzziya, Ziyad (1993). “Ceride”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, VII, s. 403-404, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Galitekin, Ahmed Nezih (2003). Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbul: Cami, Tekke, Medrese, Mekteb, Türbe, Hamam, Kütübhâne, Matbaa, Mahalle ve Selâtîn İmâretleri, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Gazel, Ahmet Ali ve Şaban Ortak (2006), “İkinci Meşrutiyet’ten 1927 Yılına Kadar Yayın İmtiyazı Alan Gazete ve Mecmualar (1908-1927)”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 7, 1, s. 223-256.
• İgüs, Esma (2008). “II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi, Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeler”, yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi. İstanbul Telefon Rehberi-1955-1956.
• İzrail, Nesim Ovadya (2013). 24 Nisan 1915 İstanbul, Çankırı, Ayaş, Ankara, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kocabaşoğlu, Uygur (2010). “Hürriyet”i Beklerken İkinci Meşrutiyet Basını, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Koçu, Reşad Ekrem (1959). “Asaduryan (Artin)”, İstanbul Ansiklopedisi, II, s. 1087, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat.
• __________ (1959). “Ankara Caddesi”, İstanbul Ansiklopedisi, II, s. 862-874, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat.
• __________ (2007). “Ankara Caddesi”, Müteferrika 32, s. 79-101.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı (1987). Eski Harfli Türkçe Süreli Yayınlar Toplu Kataloğu, C. I, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Kütüphane Başkanlığı Yayınları.
• Melikoğlu Gölcü, Berfin-Şule Osmanağaoğlu Sanal (2012). Mecmua-i Fünûn-i Baytariye: İnceleme ve Özetli Bibliyografya, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XIV/1, s. 46-51.
• Mildanoğlu, Zakarya (2014). Ermenice Süreli Yayınlar 1794-2000, İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Öztürk, Selahattin-Abdurrahman M. Hacıismailoğlu-Muhammed Hızarcı (2006). Hakkı Tarık Us Kütüphanesi Kataloğu Süreli Yayınlar, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Turizm Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü.
• __________ (2010). Beyazıt Devlet Kütüphanesi Hakkı Tarık Us Koleksiyonu Süreli Yayınlar Kataloğu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Tokyo Yabancı Diller Üniversitesi.
• Pamukciyan, Kevork (2003). Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar IV Biyografileriyle Ermeniler, İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Pehlivanlı, Hamit (2005). “Son Dönem Tarih Araştırmalarında Askerî Gazete ve Süreli Yayınların Yeri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 61, s. 243-258.
• Safi, Muhammet (2001). “İstanbul’un Taşı Toprağı Kültür”, Tarih ve Düşünce 22, s. 52-56.
• Schick, İrvin Cemil (2009). “Osmanlı Döneminde Matbuat Kapitalizmi”, Virgül 126, s. 58-63.
• Straus, Johann (1993). “İstanbul’da Kitap Yayını ve Basımevleri”, Çev. E. Üyepazarcı, Müteferrika 1, s. 5-17.
• Şenkartal, Rebi (1987). “Eski Matbaalar-II”, Basmen Matbaacılık Dergisi 7-8, s. 54-55.
• Teotig (2012). Baskı ve Harf Ermeni Matbaacılık Tarihi, Çev. S. Malhasyan-A. İncidüzen, İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
• Uçman, Abdullah (2003). “Ma’lumat”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXVII, s. 542-543, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• __________ (2003). “Ma’lumat”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXVII, s. 543-545, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yarman, Arsen (2001). Osmanlı Sağlık Hizmetlerinde Ermeniler ve Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Tarihi, İstanbul: Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Vakfı Yayını.
• Yazıcı, Nesimi (1983). Takvim-i Vekayi, Ankara: Gazi Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu Yayını.
• __________ (1991). “Vekâyi-i Mısriye”, Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi Dergisi 2, s. 267-278.
• 3. Süreli Yayınlar Asker, nr. 1, 21 Ağustos 1324; nr. 2, 1 Eylül 1324, nr. 3, tarih yok.
• Aşiyan, nr. 1, 28 Ağustos 1324; nr. 2, 21 Şubat 1326; nr. 8, 10 Şevval 1326; nr. 11, 2 Zilkade 1326; nr. 12, 9 Zilkaade 1326; nr. 16, 6 Zilhicce 1326; nr. 18, 21 Zilhicce 1326; nr. 19, 28 Zilhicce 1326.
• Cerîde, nr. 1, 20 Ramazan 1326; nr. 15, 28 Zilhicce 1326; nr. 17, 22 Kanunisani 1324, nr. 18 29 Kanunisani 1324, nr. 19, 5 Şubat 1324, nr. 34, 30 Nisan 1325; nr. 41, 17 Haziran 1325.
• Ceride-i Baytariye ve Ziraiye, birinci sene, nr. 1, 1 Teşrinisani 1315; Birinci sene, nr. 5, 1 Kanunisani 1315; Birinci sene, nr. 7, 1 Şubat 1315; İkinci sene, nr. 1, 7 Kanunievvel 1316; Üçüncü sene, nr. 1, 3 Kanunisani 1317; Dördüncü sene, nr.1, 2 Kanunisani 1318; Beşinci sene, nr. 1, 4 Mart 1320, Beşinci sene, nr. 11, 20 Mayıs 1320.
• İstişâre, nr. 1, 4 Eylül 1324.
• Malumât, nr. 1, 10 Şubat 1309; nr. 48, 7 Zilkade 1312.
• Malumat, nr. 1, 11 Mayıs 1311; nr. 31-32, 11 Zilkade 1312; nr. 30, 16 Şaban 1313; nr. 31-32, 11 Zilkade 1312; nr. 37, 10 Zilhicce 1313; nr. 38, 17 Zilhicce 1313; nr. 48, 11 Rebiülevvel 1314; nr. 59, 27 Cemaziyelahir 1314; nr. 81, 10 Zilhicce 1314; nr. 82, 17 Zihicce 1314.
• Mecmua-i Fünûn-i Baytariye, Birinci sene, nr. 1, 1 Eylül 1324; nr. 2 15 Eylül 1324; nr. 5, 1 Teşrini Sani 1324; Birinci sene, nr. 10, 15 Kanunisan 1324; İkinci sene, nr. 1, 1 Eylül 1325, İkinci sene, nr. 5, Kanunisani 1325.
• Mektebli, nr. 1, 15 Mayıs 1329.
• Musavver Karnaval, nr. 1, 9 Eylül 1324.
• Necm-i Terakki, nr. 1, 23 Receb 1326; nr. 2, 30 Receb 1326; nr. 5, 23 Şaban 1326; nr. 9, 11 Şevval 1326; nr. 49, 1 Ramazan 1327.
• Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umûmiyye (SNMU), Birinci Sene, 1316 Sene-i Hicriyyesine Mahsus, Matbaa-yı Amire, İstanbul 1316/1898; İkinci Sene, 1316 Sene-i Hicriyyesine Mahsus, Matbaa-yı Amire, İstanbul 1317/1899; Üçüncü Sene, 1318 Sene-i Hicriyyesine Mahsus, Matbaa-yı Amire, İstanbul 1318/1900; Dördüncü Sene, 1319 Sene-i Hicriyyesine Mahsus, Matbaa-yı Amire, İstanbul 1319/1901; Altıncı Sene, 1321 Sene-i Hicriyyesine Mahsus, Matbaa-yı Amire, İstanbul 1321/1903.
• Vay Vay, nr. 1, 21 Haziran 1925.
• Zafer, nr. 1, 25 Rebîulevvel 1330; nr. 10, 29 Cemaziyelevvel 1330; nr. 11, 6 Cemaziyelahir 1330; nr. 26, 7 şevval 1330; nr. 28, 21 Şevval 1330.