Selçuklular, Beylikler ve Osmanlılar Döneminde Kastamonu Çevresinde Ahiler

Yıl 2009, Sayı: 55, 157 - 174, 12.12.2009

Cevdet Yakupoğlu

Öz

Kastamonu, Selçuklular devrinde Bizans’a karşı yürütülen gaza faaliyetlerinde askerî-siyasi-kültürel açılardan “Uc” merkezi olarak öne çıkmış önemli bir Anadolu kentidir. Selçuklulara bağlı Çobanoğulları ve
bu beyliğin halefi Candaroğulları zamanında şehirleşme, nüfus ve iktisadi yapı bakımından büyümesini sürdüren Kastamonu, XIV. yüzyılda
Anadolu’nun büyük ve müreffeh kentlerinden biri haline gelmiştir. Bunda bilhassa Ahilerin bölgedeki şehir ve kasaba merkezleri ile ulaşım yolları üzerinde tesis ettikleri tekke-zâviyelerin büyük rolü olmuştur.
Selçuklu ve Beylikler devrinde Sinop, Çankırı ve Bolu yöreleri de Kastamonu “Uc” merkezinin etkisi altında kalmıştır. Osmanlılar XIV. yüzyıl ortasında Bolu, Zonguldak yöresine, XV. yüzyılın ilk yarısında Çankırı vilayetine ve aynı yüzyılın ikinci yarısında Candaroğulları beyliği elindeki Kastamonu ve Sinop şehirlerine hakim olarak bugünkü Batı Karadeniz topraklarında siyasi birliği kesin olarak sağlamışlardır.
Bu çalışmada, bahsi geçen dönemlerde Kastamonu ve çevresinde
Ahilerin faaliyetleri, kurdukları zâviyeleri, bunların işleyişleri ve gelir
kaynakları üzerinde durulmuş; Ahiliğin, bölgenin sosyo-kültürel yapısına katkısı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Sinop, Çobanoğluları, Candaroğulları, Ahi zâviyeleri, vakıflar

The Ahis in Kastamonu in the Seljuk, the Beylik and the Ottoman Periods

Öz

Kastamonu was an important Anatolian city as a frontier centre in the
raids against Byzantium during the Seljuk period as it wasalso important in the military, political and cultural aspects. Kastamonu developed in urban life, population and economic structure during the period of Çobanoğulları, and its successor Candaroğulları under the Seljuk
Empire and it became one of the big and prosperous cities of Anatolia
in the 14th century. Especially the religious orders established in the cities, and suburb centres by the Ahis on the trade routes in the area had
an important role in this development.
During the Seljuk and Beylik period, Sinop, Çankırı and Bolu areas Remained under the influence of Kastamonu “frontier” centre. The
Ottomans provided the political unity firmly as the present Western
Blacksea territory by dominating Bolu and Zonguldak in the middle of
14th century, Çankırı in the first half of the 15th century and Kastamonu and the Candaroğulları’s Sinop in in the second half of the same
century.
The Ahi activities, the religious orders they have founded, their functioning and income sources in Kastamonu and its vicinity; the contribution of Ahis to the socio-cultural structure of the area will be discussed in this study.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Sinop, Çobanoğluları, Candaroğulları, Ahi orders (small dervish lodges), foundations

Kaynakça

• A.) ARŞİV KAYNAKLARI Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tapu-Tahrir Defteri (BOA. TD.), Nr. 23M.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tapu-Tahrir Defteri (BOA. TD.), Nr. 100.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) A.DVN. (Sadaret Divan Kalemi), Nr. 155/56; 114/53/2.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) C.BLD. (Cevdet Belediye), Nr. 60/2988.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) C.EV. (Cevdet Evkaf), Nr. 150/7499; 420/21275; 35/1748; 127/6326; 522/26373, 63/3106; 578/29180.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) EV.D. (Evkaf Defteri), Nr. 33982, 19538.
• Candaroğlu İsmail Bey b. İbrahim b. İsfendiyar, Vakfiye. Milli Ktp. 06 MK. Yz. A 5538.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı- Muallim Cevdet (İBK. MCO.), Nr. 117/3.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı- Muallim Cevdet (İBK. MCO.), Nr. 75.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Vakfiye Defteri (VGMA. V.D.), Nr. 582, s.227, Sıra Nr. 157.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Vakfiye Defteri (VGMA. V.D.), Nr. 591, s.12, Sıra Nr. 16.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Vakfiye Defteri (VGMA. V.D.), Nr. 485, s.222, Sıra Nr. 261.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Vakfiye Defteri (VGMA. V.D.), Nr. 207, s.52, Sıra Nr. 222.
• B.) YAYINLANMIŞ KAYNAKLAR BOA. TD. 438 / Nşr. 438 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530)
• I-II. (1993-1994), Haz. Ahmet Özkılıç, Ali Coşkun ve Başk., Ankara: BDAGM Yay.
• Ebû’l-Hayr-ı Rumî (1988-1990), Saltuknâme I, Haz. Ş. Haluk Akalın, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• C.) ARAŞTIRMA VE İNCELEME ESERLERİ Acun Özgünler, Seden; Gürdal, Erol (2008), “Ahi Çelebi Camiinde Kullanılan Od Taşının Konservasyon Çalışmaları”, İtüdergisi/a, Cilt:7, Sayı: 2, s.52-63.
• Bayram, Mikâil (1991), Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, Konya.
• Bayram, Mikâil (1987), Bacıyân-ı Rûm, Konya.
• Cahen, Claude (1986): “İlk Ahiler Hakkında”, Çev. Mürsel Öztürk, Belleten, L/ 197, Ankara: TTK, s.591-601.
• Cunbur, Müjgan (1989), “Kastamonu Tarihinde Ahiler ve Esnaf Kuruluşları”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu, Tebliğler, Ankara, s.7-15.
• Çağatay, Neşet (1997), Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, 2. Baskı, Ankara: TTK Yay.
• Çifci, Fazıl (1995), Kastamonu Camileri- Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserler, Ankara: DİB. Yay.
• Demir, Galip (2003), Osmanlı Devletinin Kuruluşu ve Ahilik, İstanbul: Ahi Kültürünü Araştırma ve Eğitim Vakfı Yay.
• Erken, Veysi (2008): Bir Sivil Örgütlenme Modeli Ahilik, 4. Baskı, Ankara: Kırşehir Belediyesi Yayını.
• Gülerman, Adnan- Sevda Taştekil (1993), Ahi Teşkilatının Türk Toplumunun Sosyal ve Ekonomik Yapısı Üzerindeki Etkileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• İbn Battûta Seyahatnâmesi (2004), Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, Çeviri, İnceleme ve Notlar. A. Sait Aykut, C.I, 1. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayını.
• İbn Batuta Seyahatnamesinden Seçmeler (2000), Haz. İsmet Parmaksızoğlu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Köksal, M. Fatih (2006), Ahi Evran ve Ahilik, Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yayını.
• Köksal, Mustafa (2007), Ahilik Kültürünün Dünü ve Bugünü, 3. Baskı, Kırşehir: Kırşehir Belediye Yayını.
• Muallim Cevdet (2008), İslâm Fütüvveti ve Türk Ahiliği: İbn-i Battuta’ya Zeyl, Çev. Cezair Yarar, 1. Baskı, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Odabaşı, Zehra (2008), Bir Ahi Dostu: Franz Taeschner- Hayatı ve Eserler-, Ankara: A.E.Ü.
• Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi Yayını.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet (2002), XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dinî İnanç Motifleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Şeker, Mehmet (1993), İbn Battuta’ya Göre Anadolu’nun Sosyal-Kültürel ve İktisadi Hayatı ile Ahilik, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
• Şeker, Mehmet (2006), Anadolu’nun Türkleşmesi ve Kültürel Hayatı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Uysal, Abdullah (1982), Zanaatkârlar Kanunu (Kanun-nâme-i Ehl-i Hıref), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Yakupoğlu, Cevdet (2005), “Çankırı’da Zaviyeler ve Ahi Zaviyeleri”, Yârân Kültürü ve Çankırı, Çankırı Valiliği II. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri, Çankırı, 17-18 Eylül 2004, Çankırı, s.218-232.
• Yakupoğlu, Cevdet (2007), Kuzeybatı Anadolu’nun Sosyo-Ekonomik Tarihi, G.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Yakupoğlu, Cevdet (2009), Kuzeybatı Anadolu’nun Sosyo-Ekonomik Tarihi (Kastamonu-SinopÇankırı-Bolu) XIII-XV. Yüzyıllar, 1. Baskı, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yaman, Bahattin (2008), Osmanlı Saray Sanatkârları: 18. Yüzyılda Ehl-i Hıref, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yurdakök, Murat (2003), “Ahî Çelebi (1431-1524) ve Çocuk Hekimliği”, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 46, s.249-250.