İbn Kemmûne’nin Evren Tasavvuru

Yıl 2019, Sayı: 77, 61 - 86, 24.12.2019

Fatma Zehra Pattabanoğlu

https://doi.org/10.32704/erdem.656946

Öz

Ortaçağda Aristoteles’in doğa felsefesi ve Batlamyus’un
evren anlayışından yola çıkan filozoflar, fizik ve evren hakkında önemli gelişmeler  kaydetmişlerdir.  Batlamyus’un 
matematiksel   modelleri   ile Aristoteles’in fizik teorisinin
birbiriyle tutarsız görünmesi, İbn Heysem’le (ö.1039) başlayan Yunan bilim
geleneğine karşı eleştirel çalışmaları ortaya çıkarmıştır. Böylece 13. yüzyılda
Bitrûcî (ö.1217), Müeyyedüddin el-Urdî (ö.1266), Nasîruddin et-Tûsî (ö.1274) ve
Necmeddin el-Kâtibî el-Kazvînî (ö.1276) gibi bilim adamlarının sahip olduğu
fiziksel ve matematiksel bakış açıları sayesinde alternatif evren modelleri
oluşturulmuştur. Bu birikim de bir sonraki yüzyılda yetişen Kutbeddin
eş-Şirâzî’yi (ö.1311) ve İbn Şâtır’ı (ö.1375) astronomi alanında önemli bir
seviyeye ulaştırmıştır. Batı’da ise bu teorilerden yola çıkan Kopernik, Güneş
merkezli evren modelini keşfederek bilimsel devrimin kapılarını açmıştır.

Çalışmamızın konusu olan Sad b. Mansur İbn Kemmûne (ö.1284)
zikredilen bilim adamlarının çağdaşıdır. Onların eserlerine özetler yazmış, atıfta
bulunmuş ve felsefi problemler hakkında mektuplaşmıştır. İslam felsefe
tarihinin İbn Sînâ (ö.1037) ve Sühreverdî (ö.1191) gibi büyük filozoflarının
eserlerine de şerhler yapmıştır. Böylece o, geçmiş dönemin ve çağının bilim ve
felsefesini çok iyi takip ederek mantık, fizik, metafizik, astronomi, tıp ve
kimya dallarında eserler kaleme almıştır. Aslen Yahudi bir aileye mensup olan
filozof, yaşamının büyük bir bölümünü Bağdat’ta geçirmiştir. İslam felsefe geleneğinin
özellikle şerhlerle devam ettiği bu dönemde, bilim adamlarının kendilerine
tevarüs eden bilgiyi nasıl yorumlayıp aktardıklarını ve evrenin fiziki yorumu
üzerinde nasıl tartıştıklarını bütüncül bir şekilde görmek için, disiplinler
arası bireysel çalışmaların incelenmesine de ihtiyaç vardır. Nitekim bilimsel
bilginin nasıl değerlendirildiği ve özgünlükleri ancak bu şekilde ortaya
çıkacaktır. İşte bu sebeple çalışmamızda İbn Kemmûne’nin evren anlayışını ele
alacağız. Onun evren teorisi metafizik ve kozmolojik içeriğe sahip olduğu kadar,
astronomi biliminden de esintiler taşımaktadır. Bu minvalde filozofun
düşüncelerinden yola çıkarak, öncelikle evrenin nasıl meydana geldiğini ele
alacağız. Sonra ay- üstü ve ay-altı âlem ayrımına dayanarak gök akılları, gök
cisimleri ve yeryüzünde oluş-bozuluşun etkisiyle meydana gelen olaylar hakkında
bilgiler vereceğiz. Son olarak felsefe ve bilim tarihi açısından filozofun
teorilerinin bir katkısının olup olmadığını tespit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Evren, İbn Kemmûne, sudur, gök küreleri, gezegenler, dört unsur

Ibn Kammûna’s Thought of the Universe

Öz

ABSTRACT

In the Middle Age, philosophers, who grounded on Aristotle’s
philosophy of nature and Ptolemy’s understanding of the universe, improved
important developments about physics and the universe. The inconsistency
between Ptolemy’s mathematical models and Aristotle’s theory of physics revealed
critical studies against the Greek scientific tradition that began with Ibn
al-Haytham (d.1039). Thus in the 13th century, the alternative universe models
have been created thanks to the physical and mathematical perspectives of
scientists such as Bitrûcî (d.1217), Müeyyedüddîn al-Urdî (d.1266), Nasîruddîn
at-Tûsî (d.1274) and Necmeddîn al-Kâtibî al-Kazwînî (d.1276). Scientists have
created alternative universe models through their physical and mathematical
perspectives. This accumulation moved up Qutbuddîn ash-Shîrâzî (d.1311) and Ibn
Shatir (d. 1375), who grew up in the next century, into an important level in
astronomy. In the West, Copernicus, starting from his theories, discovered the
Sun-centered universe model and opened the doors of scientific revolution. In
the West, Copernicus, starting from these theories, discovered the Sun-centered
universe model and opened the doors of the scientific revolution.

Sad b. Mansur Ibn Kammûna (d.1284) who is the subject of
article, is a contemporary of the aforementioned scientists. He wrote
summaries, cited references and corresponded to philosophical problems about
their works. He also commented on the works of great philosophers in the
history of Islamic philosophy such as Avicenna (d.1037) and Suhrawardî (d.1191).
Therefore wrote the works in the fields of logic, physics, metaphysics,
astronomy, medicine and chemistry by following science and philosophy in the
previous period and his period. The philosopher, who originally belonged to a
Jewish family, spent most of his life in Baghdad. In this period that tradition
of Islamic philosophy continued with paraphrases in particular, there is need
to examine interdisiplinary individual works to see how scientists interpreted
and transferred knowledge which was inherited to them and how they discussed on
physical interpretation of the universe in a holistic way. As a matter of fact,
this is the only way that scientific knowledge is evaluated and authenticity
will be revealed. For this reason, in our article, we will examine Ibn
Kammûna’s understanding of the universe. His theory of the universe has
metaphysical and cosmological content and also has the impact of astronomy. In
this context, we will first consider how the universe came into being based on
the philosopher’s thoughts. Then we will give information about celestial
minds, celestial bodies and events that occur under the effect of
formation-deterioration on the earth based on the distinction between the
above-the-moon and the below-the-moon realms. Finally we will try to determine
whether this has a contribution in terms of philosophy and history of science.

Anahtar Kelimeler

Universe, Ibn Kammûna, procession, celestial spheres, planets, four elements

Kaynakça

• Aristoteles (1990). Oluş ve Bozuluş Üzerine, Çev. Celal Gürbüz, İstanbul: Ara Yayıncılık. Aristoteles (1996). Metafizik, Çev. Ahmet Arslan, İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Aristoteles (1997). Gökyüzü Üzerine, Çev. Saffet Babür, İstanbul: Dost Kitabevi.
• Arslan, İshak (2014). “Evrenin Sınırlarını Zorlamak: Hikmetü’l-İşrak ve Şerhlerinde Meşşâî Kozmoloji Eleştirisi”, Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi, c.I, sayı: 1, ss. 141-164.
• Fârâbî (1990). el-Medînetü’l-Fâzıla, Çev. Nafiz Danışman, İstanbul: MEB Yayınları.
• Fârâbî (1993). es-Siyâsetü’l-Medeniyye, Thk. Fevzî Mitrî Neccâr, Beyrut: Dârü’l-Maşrık
• Huff, Toby E. (2010). Modern Bilimin Doğuşu ve Yükselişi, Çev. İnan Kalaycıoğulları, E. Tağman, A. Yetmen, Ankara: Epos.
• İbn Kemmûne (1675). Şerhu’l-Usûl ve’l-Cümel min Mühimmâti’l-İlim ve’l- Amel (Şerhu’l-İşârât), Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 2516.
• İbn Kemmûne (1689). et-Tenkîhât fî Şerhi’t-Telvîhât: el-İlâhiyyât, Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 854.
• İbn Kemmûne (1982). el-Cedîd fi’l-Hikme Thk. Hamîd Mer’îd el-Kübeysî, Bağdat: Câmiatu Bağdat.
• İbn Kemmûne (2003). et-Tenkîhât fî Şerhi’t-Telvîhât: et-Tabiîyyât (ed. Hossein Ziai-Ahmed Alwishah), California: Mazda Publishers.
• İbn Kemmûne (2006a). el-Kelimâtü’l-Vecîze, A Jewish Philosopher of Baghdad ‘Izz al-Dawla Ibn Kammûna(d.683/1284) and His Writings içinde, Nşr. Sabine Schmidtke-Reza Pourjavady, Leiden-Boston: Koninklijke Brill NV, ss. 139-185.
• İbn Kemmûne (2006b). Takrîbü’l-Mehacce ve Tehzîbü’l-Hucce (Telhîsü’l- Hikme), A Jewish Philosopher of Baghdad ‘Izz al-Dawla Ibn Kammûna(d.683/1284) and His Writings içinde, Nşr. Sabine Schmidtke- Reza Pourjavady, Leiden-Boston: Koninklijke Brill NV, ss. 196-206.
• İbn Sînâ (2005a). Kitâbu’ş-Şifâ: Metafizik, Çev. Ekrem Demirli, Ömer Türker, c.II, İstanbul: Litera Yayınları.
• İbn Sînâ (2005b). İşaretler ve Tembihler, Çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayınları.
• İbn Sînâ (2010). Kitâbu’ş-Şifâ: Sema ve Âlem, Çev. Harun Kuşlu-Muhittin Macit, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İbn Sînâ (2013). en-Necât, Çev. Kübra Şenel, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Kaya, Mahmut (2009). “Sudûr”, DİA, İstanbul: TEDAV Yayınları, c. XXXVII, ss. 467-468.
• Langermann, Y. Tzvı (2005). Ibn Kammuna and The ‘‘New Wisdom’’ of The Thirteenth Century, Arabic Sciences and Philosophy, c.15, ss. 277–327.
• Müeyyedüddin el-Urdî (1995). Târîhu İlmi’l-Feleki’l-Arabi: Kitabü’l-Hey’e, Thk. George Saliba, Beyrut: Merkezu Dirasati’l-Vahdeti’l-Arabiyye.
• Nasîreddin Tûsi (2015). “İzzeddin Eburrıza Sa’d bin Mansur İbn Kemmûne el-Bağdadî’nin Sorularına Cevaplar”. Ecvibetü’l Mesâli’n-Nasiriyye (Felsefe Mektupları Tûsi ile Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar), Çev. Murat Demirkol, Ankara: Fecr Yayınları, ss. 67-79.
• Pattabanoğlu, Fatma Zehra (2014). İbn Kemmûne ve Felsefesi, Ankara: Elis Yayınları.
• Saliba, George (2008). İslam Bilimi ve Avrupa Rönesans’ının Doğuşu, Çev. Günseli Aksoy, İstanbul: Mahya Yayıncılık.
• Sühreverdî (1999). The Philosophy of İllumination: Hikmetü’l İşrâk, Ed. John Walbridge-Hossein Ziai, Provo: Brigham Young University.
• Sühreverdî (2003). et-Telvîhât, Tabiîyyât, (et-Tenkihat fi şerhi’t-Telvihat, Tabiîyyât içinde, Ed. Hüseyin Ziyai-Ahmed Alwishah), California: Mazda Publishers.
• Sühreverdî (2012). Hikmetü’l İşrâk (İşrak Felsefesi), Çev. Tahir Uluç, İstanbul: İz Yayınları.
• Topdemir, Hüseyin Gazi-Unat, Yavuz (2019). Bilim Tarihi ve Felsefesi, Ankara: Pegem Akademi.
• Unat, Yavuz (2010). “Eski Astronomi Metinlerinde Karşılaşılan Astronomi Terimlerine İlişkin Bir Sözlük Denemesi”, OTAM, c.II, ss. 633-687.