Geleneğe Bağlı Yenilikçi Tavrın Kült Bestecisi Cinuçen Tanrıkorur ve Bir Temsili Eser

Yıl 2020, Sayı: 78, 151 - 188, 26.06.2020

N. Oya Levendoğlu

https://doi.org/10.32704/erdem.749154

Öz

Bu çalışma, Cinuçen Tanrıkorur’un yenilikçiliğini, gelenekle ilişkisi üzerinden değerlendirip bestelerinde ve makam kullanımında onu özgün yapan unsurları tespit etmeyi ve Kız Kulesi isimli Buselik Fantezisinde bu unsurların yansımalarını değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Çalışmada, Tanrıkorur’un yakın döneme kadar makam müziği dünyasının içinde bulunduğu gelenekçilik-yenilikçilik çatışmasındaki konumu, süreli yayınlarda girdiği tartışmalara ve kendi yazdığı kitaplardaki metinlerine dayanan söylemleri üzerinden değerlendirilmiştir. Bestelerindeki yenilikçi unsurlar ise B. Reha Sağbaş editörlüğünde hazırlanan Cinuçen Tanrıkorur Beste Külliyatı’nda bulunan tüm eserleri taranarak ortaya çıkarılmıştır. Bu eserler içinde bestecinin yenilikçi ve özgün kimliğini temsilen Kız Kulesi isimli Buselik Fantezisi üzerine bir makam analizi yapılmıştır. Müzikal analizde tercih edilecek analiz türü, Ertuğrul Bayraktarkatal ve Okan Murat Öztürk tarafından yayınlanan ‘‘Ezgisel Kodların Belirlediği Bir Sistem Olarak Makam Kavramı: Hüseyni Makamının İncelenmesi’’ isimli makalede ortaya koyulan ezgi çekirdeği temelli makam analizi modeli (Bayraktarkatal, Öztürk 2012) temel alınarak ve Cenk Güray’ın (2012) “Bin Yılın Mirası, Makamı Var Eden Döngü: Edvar Geleneği” isimli kitabında açıklanan “sadeleştirme tekniği” kullanılarak gerçekleştirilmiş, eserde kullanılan perdelerin ağırlıkları, ses alanı, merkez perdeleri, merkez ve uydu perdeler arasındaki hareket tipleri çözümlenmiştir. Bu çözümlemelerde makamsal geçkiler ve bu geçkilerin hangi perdeler üzerinde gerçekleştiği de analizlere dahil edilmiş ve bestecinin Buselik makamını işleme biçiminin gelenekle ilişkisi ve yenilikçi vasıfları analiz edilmiştir.
Sonuç olarak geleneğe yüksek sadakatle bağlı kimliği ve keskin uslubu ile kaleme aldığı yazılar Tanrıkorur’un makam müziğini yenileme anlayışının, Osmanlı kimliğine dayalı bir yenilenme olduğunu göstermektedir. Ancak bununla birlikte döneminin hararetli tartışmalarının kaynağı olan yenileşmeci yaklaşımları da Atatürk’ün düşünce dünyasının içinde yeniden değerlendirip O’nun işaret ettiği yenilenmenin geleneğin içinde bulunduğu, Tanrıkorur’un hem yazılarında hem de bestecilik yaklaşımlarında ortaya çıkmaktadır. Türk musikisinin mevcut durumuna kendisinin de her fırsatta yaptığı eleştirileri, Musiki Mecmuası’nda kaleme aldığı yazılarında görmek mümkündür. Onun makam müziği besteciliğini yenileme biçimi, musiki inkılabı söylemlerinden biri olan yeni musikide ‘‘yüksek deyişler’’i kullanma vurgusuna da aktif hizmet eden bir içeriğe sahiptir. Yahya Kemal’in şiirlerini Münir Nurettin’in ardından en çok kullanan besteci olarak anılan Tanrıkorur’un besteciliğinde, klasik şiir geleneğinden seçtiği çok sayıda eser bulunmaktadır. Kız Kulesi isimli Buselik fantezi de sözleri itibarıyla bestecinin sıradışı güfte tercihini gösteren ve tasviri eser üretiminde alışılagelmiş konuların dışına çıkma anlayışını temsil eden üretimlerinden bir tanesidir. Tanrıkorur bu yönüyle bir yandan Türk makam müziğine hizmet ederken diğer yandan da Türk kültür tarihine hizmet etmektedir.
Makamı kullanım noktasında ise bu eserinde gelenekteki Buselik makam yapısına bağlı kalmakla birlikte, bestecilikte kendi üslubunu ortaya koyan yenilikçi ve özgün nağme yapıları kullanmıştır. Geleneksel bestelerde çok fazla görülmeyen, yarı resitatif duyumu sağlayacak tartım yapıları, üçlü aralıkların sık kullanımı, eserin sonunda duyurulan çoksesli düzenlemeler gibi unsurlar da bu eserde Tanrıkorur’un yenilikçiliğini yansıtan yönlerdir.
Anahtar kelimeler: Cinuçen Tanrıkorur, makam müziği besteciliği, musiki inkılabı, Buselik makamı, makamsal analiz.

Anahtar Kelimeler

Cinuçen Tanrıkorur, makam müziği besteciliği, musiki inkılabı, Buselik makamı, makamsal analiz

Cinuçen Tanrıkorur: the Cult Composer Seeking Tradition-Based Innovation and a Representative Work

Öz

This study aims to evaluate Cinuçen Tanrıkorur’s innovations in his relationship with tradition so as to identify the unique features in his use of makams, and to analyze the reflections of these features in his Buselik fantasia Kız Kulesi (Maiden’s Tower).

The study also examines Tanrıkorur’s position in the tradition vs. innovation debate that had, until recently, consumed the world of Turkish makam music, based on the polemical articles he penned for periodical publications and the books he authored. The innovative elements in his works are identified through a review of the Complete Works of Cinuçen Tanrıkorur, edited by B. Reha Sağbaş, and subsequently, Buselik fantasia Kız Kulesi is selected as representative of the innovative and unique identity of the composer. An analysis of makam is then conducted based on Cenk Güray’s (2012) book “Bin Yılın Mirası, Makamı Var Eden Döngü: Edvar Geleneği” (“A Legacy of Thousand Years, the Cycle that Gives Rise to Makam: The Tradition of Adwar”), with particular focus on the percentage of the tones, the sound fields, the central tones, and the types of movements between the central and satellite tones. The makam transitions and the tones through which these transitions are achieved are analyzed, and the way the composer practiced the Buselik makam are examined in terms of its relationship with tradition and its innovative aspects.

In his articles and other writings, which reflect his strong sense of loyalty to tradition and his sharp style, Tanrıkorur makes it clear that his approach to innovation in makam music were based on the Ottoman identity, and argues that the musical innovations Atatürk desired were at odds with what actually took place in his era. The articles he penned for Musiki Mecmuası reflect his consistent criticism of the current situation in Turkish music. His style of innovation when composing makam music also meant making active use of “superior expressions”, as the discourse of musical reform called for in new music. Tanrıkorur was second only to Münir Nurettin in his use of Yahya Kemal’s poems as lyrics for his works, and he composed many other works that made use of the tradition of classical poetry. Buselik fantasia Kız Kulesi is just one of his many works that showcases the composer’s unusual choice of lyrics, and represents the idea of working with unusual topics in the production of descriptive works. As such, Tanrıkorur serves simultaneously both Turkish makam music and Turkish cultural history.

In terms of makam, he follows the overall structure of the traditional Buselik makam, supplemented with innovative and original melodies reflecting his own compositional style. Other features of this work that are rare in traditional works and that reflect Tanrıkorur’s innovative approach include rhythm structures that add a semi-recitative sound, the frequent use of third intervals and, toward the end, polyphonic arrangements.

Anahtar Kelimeler

Cinuçen Tanrıkorur, composition in makam music, Turk music revolution, Buselim makam, analysis of makam

Kaynakça

• Arslan, Fazlı (2015). ‘‘Musikinin Alaturkası mı Alafragası mı? İki Osmanlı Aydınının Orijinal Fikirleri: Mehmet Akif ve İsmail Fenni Bey’’. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 4, s. 141-151.
• Ataman, Sadi Yaver (1991). Atatürk ve Türk Musikisi. Ankara: Kültür Bakanlığı/1291, Atatürk Dizisi/31
• Ayas, Güneş (2014). Mûsiki İnkılâbı’nın Sosyolojisi. Klasik Türk Müziği Geleneğinde Süreklilik ve Değişim. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Ayas, Güneş (2018). Müziği Boğan Gürültü. İdeolojinin Kıskacındaki ‘‘Mûsiki’’. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Bayraktarkatal, Ertuğrul, Öztürk Okan Murat (2012). ‘‘Ezgisel Kodların Belirlediği Bir sistem Olarak Makam Kavramı: Hüseyni Makamının İncelenmesi’’, Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi (PAMDAD) 4, s. 24-59.
• Güray, Cenk (2012). Bin Yılın Mirası-Makamı Var Eden Döngü: Edvar Geleneği-, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Güray, Cenk, Karadeniz İsmet (2019). ‘‘Horasan’dan Keskin’e Bir Çığlık Muharrem Ertaş ‘Kırat Bozlağı’nın Çok Katmanlı Analizi Üzerinden Orta Asya’dan Anadolu’ya Âşıklık Geleneği’nin İzini Sürmek’ ’’, Milli Folklor 31, 122, s. 76-93.
• Harmancı, Başak (2011). ‘‘Türk Musikisinde Seyir Kavramı ve Yeni Bir Form: Seyr-i Nâtık’’, Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 11, 2, s. 217-239
• Hatipoğlu, Emrah (2019). Makamlar ve Terkipler, (Erişim tarihi: 19 Ekim 2019), https://play.google.com/books/reader?id=DnGqDwAAQBAJ&pg=GBS. PA247
• Kutluğ, Yakup Fikret (2000) Türk Musikisinde Makamlar, Yapı Kredi Yayınları.
• Kutluk, Fırat (2016). İllüzyon. Cumhuriyetin Klasik Müzik Serüveni, İstanbul: H2O Kitap, Müzik ve Müzik Araştırmaları Dizisi.
• Levendoğlu, Oya (2018). ‘‘Darü’l-Elhân’dan Günümüze Nağmelerin Evleri: Bir Medeniyet Serüveni’’, Kuruluşunun Yüzüncü Yılında Dârü’l-Elhân’a Armağan, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını. s.117-137.
• Özdemir, A. Tolga, Levendoğlu N. Oya (2011). “Ud İcra Geleneğinde Cinuçen Tanrıkorur Ekolünün Uzzal Taksim Üzerinden Yansımaları”, İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, I. s. 325-337.
• Öztürk, Okan Murat (2016). ‘‘Milli Musiki Ütopyası: ‘’Halk Ruhunu Garp Fenniyle Terkib Etmek’’, İllüzyon. İstanbul: H2o Kitap.
• Sağbaş, B. Reha Cinuçen(2019). Tanrıkorur Beste Külliyatı. Editör: B. Reha Sağbaş, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını.
• Şimşek, Hikmet (1997). ‘‘Bay Cinuçen Tanrıkorur’un İki Yazısına Bir Cevap’’, 279: 7-20
• Şimşek, Hikmet (1997). ‘‘Ve Bir Mektup’’, Orkestra 279, s. 21-23
• Şimşek, Hikmet (1998). ‘‘Bir Açıklama’’, Orkestra 289, s. 52-53
• Tanrıkorur Cinuçen (1968). ‘‘Tek Cümle ile Arel’’, Musiki Mecmuası 234, s. 8.
• Tanrıkorur Cinuçen (1978). ‘‘Atatürk Devrimleri ve Musikimiz’’, Musiki Mecmuası 348, s. 15-17.
• Tanrıkorur Cinuçen (2001). ‘‘Müzikte Evrensellik II’’, Biraz da Müzik. Zaman Kitap.
• Üngör, Ethem Ruhi (1968). ‘‘Arelcilik Nedir?’’ ., Musiki Mecmuası 234, s. 13.