Öz
Türkoloji araştırmaları nedeniyle
fikri anlamda güç kazanan ve Panslavizm ile Pangermenizm akımlarına karşı
alternatif bir akım olarak ilk kez Macaristan’da ortaya çıkan Turancılık akımı,
XIX. yüzyılın sonlarından XX. yüzyılın başlarına giden süreçte etkili olarak
Macarların Türk dünyası ile iletişime geçebileceği bir dayanak oldu. Macar
Turancıları 1910 yılında Turan Derneği’ni (Magyar Turáni Társaság) kurarak Turán adlı bir dergi yayınlamaya
başladılar. Bu fikir akımı Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne
giden yolda her iki toplumu yakınlaştıran kültürel bir köprü vazifesi gördü.
Macar Turancıları Anadolu’da
emperyalizme karşı verilen bağımsızlık savaşını desteklediler. Turan Haber
Ajansı’nı kurarak Türklerin Milli Mücadelesinin haklılığı konusunda yoğun bir
propaganda yaptılar. Turan Derneği, I.Dünya savaşı yıllarında yaşanan göçler ve
Ermenilerin bu göçlerin kurbanı olduğu iddialarının Macar kamuoyunda da
tartışıldığı Milli Mücadele dönemi ve sonrasında, bu iddiaların karşısında
tavır alarak bunların Türkiye’ye karşı bir iftira kampanyasının parçası olduğu
yönünde çalıştı.
Bosna Hersek’in Avusturya
Macaristan tarafından ilhakı nedeni ile buradaki Müslümanların dini görevleri
ile ilgilenmek üzere Macar Hükümetinin talebi doğrultusunda 1910 yılında
Osmanlı Hükümeti tarafından Macaristan’a gönderilen İmam Abdüllatif Efendi de
Turan Derneği’nin faaliyetleri içinde aktif olarak yer aldı. Milli Mücadele
döneminde Mustafa Kemal Paşa ve Türklerin Macaristan’daki sesi oldu. Avrupa
kamuoyunun Ermeni meselesine dair izlediği haksız tutumu açıklamak için etkili
bir basın kampanyası yürüttü. Abdüllatif Yayınevi tarafından 1923 yılında
Budapeşte’de İngilizlerin iftira kampanyasını yalanlamaya yönelik kanıtlar
içeren Macarca bir broşür yayınlandı.
Bu çalışmada orijinal adı ‘‘Bizonyitékok
az Angol Rágalmak Cáfolatához ’(İngiliz İftiralarının Yalanlanması Üzerine
Kanıtlar )başlığını
taşıyan ve henüz Türkçeye çevrilmemiş olan bu eserden hareketle, Turan dergisi
ve Macar arşiv belgeleri kullanılarak bu broşürün önemi, Macar Turan Derneği
ile bağlantılı olan İmam Abdüllatif Efendi’nin faaaliyetleri bağlamında ele
alınarak, dönemin Türk-Macar ilişkileri çerçevesinde değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler
Abdüllatif Efendi Broşür Ermeni Milli Mücadele Turan Derneği
Kaynakça
- KAYNAKÇAI.ARŞİV BELGELERİ
- MOL (Magyar Országos Levéltár): Macar Milli Arşivi, K 28, 54. Tétel, 14. Csomó Budapeşte/MACARİSTAN
- Országgyűlés Könyvtára: Parlamento Kütüphanesi II. KİTAP ve MAKALELERBizonyítékok az angol rágalmak cáfolatához, Mr. Yowell rágalmainak okai és céljai, Eredeti franciából az angorai sajtó iroda meghagyásábol készült fordítás 1338-(1922), Kiadó: Abdul Latif, Budapest 1923.ÇOLAK, Melek, “Macaristan’da Türk Dünyasına İlgi, Tarihi Arka Plan ve Avrasya Gerçeği”, Uluslar arası Sosyal bilimler Kongresi: Türkistan Forumu III, Küreselleşme sürecinde Türk Dünyasının Geleceği, Bildiri Kitabı, 28-28 Nisan 2017, Türkistan/KAZAKİSTAN, s.s. 147-156._____________, “Macar Türkolog Vámbéry’nin Türkistan Seyahatinde “Büyük Oyun’un” Izleri-Orijinal Fotoğraflarla Birlikte-”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Nisan 2019, (45), s.s. 13-27.____________, “Macar Turancıları ve Atatürk (Macar Kaynaklarına Göre)”, Türk Yurdu, Cilt:31, Sayı:290, Ekim 2011, s.s. 94-101.____________, “Macaristan’da Müslümanlık ve İmam Abdüllatif Efendi (1909-1946)”, 38. ICANAS (Uluslar arası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), 10-15.09.2007 Ankara, Bildiriler, III. Cilt, Ankara 2012, s.s. 1021-1049.DEMİRKAN, Tarık, Macar Turancıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul Haziran 2000.HORVÁTH, Béla “A turáni eszme és a török-magyar kapcsolatok az utolsó évszázadban”, Turán, XXII. Évfolyam, VI. Szám, 1939, s.s. 119-122.Turán, I. Évfolyam, 1. Szám, 2. Szám, 3. Szám, 1913.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 6 Aralık 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 |