ERMENİ MESELESİ’NİN ULUSLARARASILAŞMASI VE İNGİLTERE

Yıl 2022, Sayı: 71, 89 - 114, 31.05.2022

Mustafa Malhut

Öz

Ermeni Meselesi Berlin Kongresi’nde uluslararası bir karakter kazandı. Meselenin uluslararası bir sorun haline gelmesinin yolunu Ayestefenos Antlaşması’nda Rusya açtı ama antlaşma geçerlilik kazanamadığı için Ermeni Meselesi İngiltere’nin girişimleri ile Berlin Kongresi’nde kesin olarak uluslararası bir mesele haline geldi. Berlin Kongresi sırasında Ermeni konusunu kongreye dahil eden İngiltere oldu. İngiltere, Ermeni Meselesi’nin ele alındığı üç oturumda da konunun önde gelen muhatabı gibi davrandı. Berlin Antlaşması’nın 61. maddesiyle Ermeni Meselesi uluslararası boyutta meşruiyet kazanırken, dönemin dış politika belirleyicisi olan Büyük Güçler meselenin denetleyicisi konumuna getirildi. Berlin Antlaşması’nın ardından İngiltere, Ermeni Meselesi’nin uluslararası mahiyetini korumak ve meseleyi gündemde tutmak için büyük çaba gösterdi ve meselenin savunuculuğunu üstlendi.
Bu çalışmada Berlin Kongresi öncesinde ve Kongre sürecinde Ermenilerin İngiltere nezdindeki faaliyetleri, İngiltere’nin Ermeni Meselesi’ne yaklaşımı ve meselenin uluslararası karakter kazanmasında İngiltere’nin rolü ve etkisi ele alınacaktır. Ayrıca Osmanlı’nın bir iç meselesinin dış faktörler tarafından nasıl şekillendirildiğinin altı çizilecektir. Böylece günümüze kadar gelen bir meselenin çıkış noktasına ışık tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ermeni Meselesi, Osmanlı İmparatorluğu, İngiltere, Berlin Kongresi, Berlin Antlaşması.

Kaynakça

• Referans1 Muâhedât Mecmûası. C.V. Ankara: TTK Yayınları, 2008.
• Referans2 Başak, Tolga. “Berlin Kongresi Sürecinde İngiltere ve Ermeni Sorunu.” Yeni Türkiye, Ermeni Meselesi Özel Sayısı II, Sayı 61, (Eylül-Aralık 2004): 996-1014.
• Referans3 Başak, Tolga. İngilterenin Ermeni Politikası (1830-1923). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.
• Referans4 Berlin Protokolleri Tercümesi, fi 5 Receb 98 ve fi Mayıs 21 sene 97, Matbaa-i Amire.
• Referans5 BOA, Y. PRK.A., 3/25. Referans6 BOA, Y.EE., 77/1. Referans7 BOA, Y.EE., 94/77. Referans8 BOA, Y.PRK.A, 1/109. Referans9 BOA, Y.PRK.HR., 2/71. Referans 10 BOA, Y.PRK.HR., 3/87.
• Referans11 British House of Command Parliamentary Papers, [C.2057] Turkey, No. 36 (1878).
• Referans12 British House of Command Parliamentary Papers, 1878 [C.2083] Turkey, No. 39 (1878).
• Referans13 British House of Command Parliamentary Papers, 1880 [C.2537] Turkey, No. 4 (1880).
• Referans14 Cecil, Lady Gwendolen, Life of Robert Marquis of Salisbury, Vol:II, 1868-1880, Hodder and Stoughton Limited, London 1922.
• Referans15 Gürel, Şükrü S. Kıbrıs Tarihi (1878-1960), Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası Politika. İstanbul: Kaynak Yayınları, 1984.
• Referans16 Gürün, Kamuran. Ermeni Dosyası. Ankara: TTK Yayınları, 1985.
• Referans17 Hansard, The Eastern Question – The Congress – The Armenian Christians. – Question – Observations., HL., Deb., 06 June 1878, Vol.240.
• Referans18 Hansard, The Eastern Question – The Congress – The Armenians. – Notice., HC., Deb., 03 June 1878.
• Referans19 Hayreddin Nedim Bey. Vesaik-i Tarihiye ve Siyasiye Tetebbuatı. C.5, Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaası, 1326.
• Referans20 Hill, George. Kıbrıs Tarihi, Osmanlı ve İngiliz İdaresi Dönemi 1571-1948. Çeviren Nazım Can Serbest. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.