İslam Hukukunun Yahudi Hukukuna Etkisi: Şer'i Hükümler ve İlletleri Bağlamında

Yıl 2017, Cilt: 31 Sayı: 43, 293 - 312, 22.12.2017

Osman Bayder

Öz

Allah’ın,
emir ve yasaklarında bir illet/gaye gözetip gözetmediği konusunda Müslüman
bilginlerin genel görüşü bu konuda bir illetin/gayenin gözetildiği şeklindedir.
Yahudi düşünürlerin geneli de bu görüşü paylaşmaktadır.

Öte
yandan Müslüman ve Yahudi bilginler her ne kadar Allah'ın tüm emirlerinin bir
gayesinin olduğunu belirtseler de bu, her bir emrin gayesinin insanlar
tarafından bilindiği anlamına gelmemektedir. Nitekim her iki kesim de birtakım
emirlerin gayesinin insanlara kapalı olduğunu ifade etmektedirler.
Müslümanların geneli akıl tarafından illeti/gayesi bilinen emirleri ta’lîlî,
bilinmeyenleri ise taabbudî olarak isimlendirmektedir. Bazı Yahudi
bilginler bunu mişpatim-hukkim şeklinde bir tasnifle ele
almışlardır. Öte yandan Mutezili bilginler akıl ile sabit olan dini hükümleri aklî,
şer’ tarafından sabit olanları ise şer’î olarak isimlendirmektedir. Aynı
ayırım sonraki dönem bazı Yahudiler tarafından da benimsenmiştir.

Ayrıca
tıpkı Müslümanlar gibi kimi Yahudi bilginler her bir emrin hangi amaç ve
gerekçeyle konulmuş olduğunu da tek tek açıklamaya çalışmaktadır. Söz gelimi
İbn Meymûn her bir emrin gayesini/gerekçesini ortaya koymakta ve bu gerekçeleri
ortaya koyarken bir yandan Tanrı’nın emir ve yasaklarının rastgele ve
gelişigüzel olmadığını göstermeye, diğer yandan Yahudi hukukunda akla aykırı
olduğu izlenimini uyandıran bazı hükümlerin, indiği dönemdeki ortam ve
sebepleri dikkate alındığında aslında bunların akla uygun olduğunu ispatlamaya
çalışmaktadır.

İncelemelerimize göre genel olarak şer’î
hükümlerin illeti/gayesi konusunda ve gerek aklî-sem’î gerekse mişpatim-hukkim
ayrımında Yahudiler, büyük oranda Müslüman alimlere ait aklî-şer’î ve ta’lîlî-taabbudî
ayrımından yararlanmıştır. Yine Saadya Gaon ve İbn Meymûn gibi Yahudi
düşünürlerin şer’î emir ve yasakların illetlerine dair dile getirdiği
fikirlerin de birçok açıdan daha önce Müslümanlar tarafından dile getirilen
görüşlere benzediği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İbn Meymûn, Saadya Gaon, Şer’i-aklî, hukkim-mişpatim, İslam’ın Yahudilik üzerindeki etkisi

Kaynakça

• Akdağ, Özcan, Tanrı ve Özgürlük: Gazâlî ve Thomas Aquinas Ekseninde Bir İnceleme, Elis Yayınları, Ankara 2016. Altmann, Alexander, “Commandments, Reasons For” Encyclopedia Judaica, Thomson Gale, 2007. Bahya İbn Pakuda, el-Hidâye ila Ferâidi’l-Kulûb, ed. A. S. Yehuda, Leiden 1912. Basrî Ebu’l-Hüseyin, el-Mu’temed, el-Ma’hedu’l-ilmî el-frensi, Dımaşk 1965 Cohen, Hermann, Ethics of Maimonides, trs: Almut Sh. Bruckstein, The University of Wisconsin Press, Wisconsin 1930 Cüveynî, İmamu’l-Harameyn, el-Burhân, thk. Abdulazim ed-Dîb, Katar 1399. Daniel H. Frank-Aaron Segal, Jewish Philosophy Past and Present: Contemporary Responses to Classical Sources, Routledge, New York 2017. Demirci, Kürşat, “Haram”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1997. Ebu Hayyan, el-Bahru’l-muhît, Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1993. Gaon Saadya (Said b. Yusuf el-Feyyumî), Kitâbu’l-emânât ve’l-itikâdât, Brill, Leinden, 1880. Halevi, Yehuda, el-Hucce ve’d-delîl fî nasri’d-dîni’z-zelîl, haz. Leyla İbrahim, Kahire 2014 Heinemann, Isaac, The Reasons for the Commandments in Jewish Thought, trs: Leonard Levin, Academic Studies Press, Boston 2008 İbn Ebi Usaybia Ahmed el-Hazrecî, Uyûnu’l-enbâ fî tabakâti’l-atibbâ, Ma’hadu tarihi’l-ulumi’l-arabiyye ve’l-islâmiyye, Frankfurt 1995. İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali, el-Fasl, Mektebetu’l-Hâncî, Kahire ty. İbn Meymûn, Delâletu’l-hâirîn, Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, no: 1279 (el yazması); Atay neşri, Ankara Ünv. İlahiyat Fak. Yay. Ankara, 1974. İbnu’l-İbrî, Ebu’l-ferec Yuhanna el-Malatî, Tarihu Muhtasari’d-düvel, Beyrut, 1994. James M. Lebeau, The Jewish Dietary Laws: Sanctify Life, The National Youth Commission, New York 1998. Jerome Gellman, “Moses Maimonides” The Routledge Companion to Philosophy of Religion, Routledge, New york 2013. Kadı Abdulcebbâr b. Ahmed, Şerhu usuli’l-hamse, (thk: Abdulkerim Osman) mektebetu Vehbe, Kahire 1996. Kadı Abdulcebbâr, el-Muğnî, thk. Mahmud Muhammed Kâsım, yy. ty Kaffal eş-Şâşî, Mehâsinu’ş-şerîa, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 2007. Meral, Yasin, “Yahudi Bilgin Saadya Gaon’un (ö.942) Eserlerinde İslamî Unsurlar”, Belleten, 2016, cilt: LXXX, sayı: 287. Polen, Nehemia, The Holy Fire, A Jason Aronson Book, Maryland 2004. Rabbi Abraham R. Besdin, Reflections of the Rav, Ktav Publishing House, Hoboken, 1993. Stem Josef, Problems and Parables of Law, State University Of New York Press, Albany 1998. Şafiî, Muhammed b. İdris, el-Ümm, Dâru’l-Vefâ-Dâru İbn Hazm, Beyrut 2011. Şirvânî, Sadreddinzade, el-Fevâidu’l-hâkâniyye, Raşid Efendi Ktp. Kayıt no: 600 (el yazması).