Seme visit as an example of mountain cult in Sivas reflected into the present

Yıl 2020, Sayı: 48, 324 - 345, 30.06.2020

Hülya Kaya Hasdemir

Öz

Mount cult has been an important public belief in many communities from prehistoric ages to today. Humans have thought that the natural phenomenons that they cannot explain the meaning of, are created by supernatural powers, namely gods. And they have chosen mysterious and unreachable mountains as the places where their gods with great powers live. In time, mountains have been accepted both as a god and as a place where gods live. In ancient Anatolia, the mountain cult appears as an important public belief, especially in Hittites. Although the written sources on Hittites have fallen into silence in 1200s B.C., we know that Hittites continued to exist in Anatolia through long ages. Today, in Anatolia, it is still possible to see the traces of Hittites in some public beliefs. Another factor that has an effect on the mountain cult belief in Anatolia is that the ancient Turkish pubic beliefs mostly continue their existence in the Anatolian Alevism by changing their identity. In our study, we will try to discuss the mountain cult beliefs in different communities and especially the effect of the Hittites mountain cult belief in Sivas to the present.

Anahtar Kelimeler

Mountain Cult, Mount Šarišša, Mount Şeme, Public Lore, Sivas

Sivas yöresinde dağ kültünün günümüze yansıyan bir örneği olarak Şeme Dağı ziyareti

Öz

Dağ kültü tarih öncesi çağlardan günümüze kadar birçok toplulukta önemli bir halk inanışı olarak yer edinmiştir. İnsanoğlu anlamlandıramadığı tabiat olaylarının doğaüstü güçler yani tanrılar tarafından meydana getirildiğini düşünmüştür. Büyük güçlere sahip olan tanrılarının yaşadığı mekân olarak da gizemli ve ulaşılmaz olan dağları seçmişlerdir. Zaman içerisinde dağlar hem bir tanrı hem de tanrıların ikamet ettiği bir mekân olarak kabul görmüştür. Eski Anadolu’da dağ kültü özellikle Hititlerde önemli bir halk inanışı olarak karşımıza çıkmaktadır. M.Ö. 1200’lerde Hititlere ait yazılı kaynaklar aniden susmuş olsa da bizler biliyoruz ki Anadolu topraklarında Hititler uzun yıllar boyunca var olmaya devam etmişlerdir. Günümüz Anadolusu’nda hala bazı halk inanışlarında Hititlerin izlerini görmek mümkündür. Anadolu’daki dağ kültü inanışı üzerinde tesiri olan bir başka etken de Eski Türk halk inanışlarının çoğunlukla Anadolu Aleviliğinde kimlik değiştirerek hala yaşıyor olmasıdır. Biz bu çalışmada farklı topluluklardaki dağ kültü inançlarını ve özellikle Sivas yöresindeki Hitit dağ kültü inanışının günümüze tesirini ele almaya çalışacağız. 

Anahtar Kelimeler

Dağ Kültü, Šarišša Dağı, Şeme Dağı, Halk İnanışları, Sivas

Kaynakça

• Akurgal, E. (2007). Anadolu uygarlıkları. Tübitak Yayınları.
• Albright, W. F. (1919). The mouth of the rivers. The American Journal Of Semitic Languages and Literatures, 35 (4), 161-195.
• Alp, S. (1982). Hititlerin dinsel törenlerinde kullanılan temizlik maddesi tuḫḫeššar üzerine bir inceleme. Belleten, XLVI (182), 248-259.
• Aydıngün, Ş. (2010). Gaziantep Müzesi yapı adak çivileri. VII. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum Valiliği Yayınları, 53-62.
• Baydur, N. (1994). Anadolu’daki kutsal dağlar dağ-tanrılar. Gaphis Yayınları.
• Beckman, G. M. & Hoffner H. A. (1996). Hittite diplomatic texts. Scholars Press.
• Beckman, G. & Hoffner. H. A. (1998). Hittite myths. Scholars Press.
• Beckman, G. M. (2013). Intrinsic and consructed sacred space in hittite anatolia. Heaven On Earth, The Oriental Instute Of The University Of Chicago Oriental Instute Seminars, 9, 153-173.
• Bertman, S. (2003). Handbook to life in ancient mesopotamia. Oxford University Press.
• Bingöl, Z. (2006). Frig vadisi. Erguvan Yayınevi.
• Brandau, B. (2015). Hititler. Arkadaş Yayınevi.
• Bryce, T. (2002). Life and society in the hittite world. Oup Oxford Press.
• Cook, A. B. (1914). Zeus a study in ancient religion. Volume I. Cambridge University Press.
• Çevik, N. (2007). Dağlardaki tanrılar ve tanrı dağlar. Metin Alparslan, Meltem Doğan-Alparslan, Hasan Peker (Eds.). Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan Kitabı. Ege Yayınları, 175-193.
• Çilingiroğlu, A. (1998). Urartu’da tapınma ve tapınma yerleri. Güven Arsebük, Machteld J. Mellink, Wulf Schirmer (Eds.). Karatepe’deki Işık Halet Çambel’e Sunulan Yazılar, Ege Yayınları, 229-239.
• Darga, M. (1992). Hitit sanatı. Akbank Kültür ve Sanat Yayınları.
• Tınney, S. (2006). The Electronic Pennsylvania Sumerian Dictionary (Epsd) (Http://Psd.Museum.Upenn.Edu/Epsd/İndex.Html)
• Eliade, M. (2002). Babil simyası ve kozmolojisi. Mehmet E. Özcan (Çev.).Kabalcı Yayınları.
• Eliade, M. (2018). Dinler tarihine giriş. Lale Arslan-Özcan (Çev.). Alfa Yayınları.
• Ensert, H. K. (2006). RS 17.159 nolu IV. Tuthaliya’nın mühür baskısındaki küçük tanrı figürü II. Murşili midir?. Anatolia 30, 83-92.
• Estin, C. & Laporte H. (2002). Yunan ve Roma mitolojisi. Musa Eran (Çev.) Tübitak Yayınları.
• Garstang, J. & Gurney O. R. (1959). The geography of the Hittite empire. British Institute at Ankara.
• Gökbel. A. (2002). Şarkışla yöresinde ziyaret yerleri ile ilgili inanç ve uygulamalar. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (1), 1-16.
• Gurney, O. R. (1977). Some aspects of Hittite religion. Oxford University Press for British Academy.
• Güterbock, H. G. (1960). An outline of the Hittite AN.TAḪ.ŠUM Festival. Journal Of Near Eastern Studies, 19 (2), 80-89.
• Hawkins, J. D. (2015). Hittite monuments and their sanctity. Anacleto d’Agostino, Valentino Orsi, Giulia Torri (Eds.). Sacred Landscapes Of Hittites And Luwians Proceedings Of The International Conference in Honour Of Franca Pecchioli Daddi, 1-9.
• Hodder, I. (2017). Çatalhöyük leoparın öyküsü. Dilek Şendil (Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Hooke, S. H. (2015). Ortadoğu mitolojisi, Alaeddin Şenel (Çev.). İmge Kitapevi.
• Höhfeld, V. (2017). Herakleia stadt und landschaft des Latmos. GSWP.
• Inan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaya, K. (1997). Hint mitolojisi sözlüğü. İmge Kitapevi.
• Klınger, J. (1996). Untersuchungen zur rekonstruktion der Hattischen kultschicht. Harrassowitz.
• Macqueen, J. G. (2013). Hititler ve Hitit çağında anadolu. Arkadaş Yayıncılık.
• Marrıott, A. & Rachlın C. K. (2003). Kızılderili mitolojisi. Ünsal Özünlü (Çev.). İmge Kitapevi.
• Mcmahon, J. G. (1991). The Hittite state cult of the tutelary deities. The Oriental Institute.
• Müller-Karpe, A. (1994). Yeni bir Hitit merkezi: Kuşaklı (Başören/Sivas) 1992 yılı yüzey araştırması, 11. Araştırma Sonuçları Toplantısı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 259-264.
• Müller-Karpe, A. (2003). Die stele von Altınyayla-Ein neues relief der Hethitischen grobreichszeit. Metin Özdoğan, Harald Hauptmann, Nezih Başgelen (Eds.). Ufuk Esin’e Armağan Kitabı, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 313-319.
• Müller-Karpe, A, Müller-Karpe, V, Schrımpf, A. (2009). Geometrie und astronomie im stadtplan des Hethitischen Sarissa. MDOG 141, 2009, s. 45-64.
• Müller-Karpe, A. (2015). Planning a sacred landscape. examples from Sarissa and Ḫattusa. Anacleto d’Agostino, Valentino Orsi, Giulia Torri (Eds.). Sacred Landscapes Of Hittites And Luwians Proceedings Of The International Conference İn Honour Of Franca Pecchioli Daddi. Firenze University Press, 83-92.
• Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi. 2, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ökse, A. T. (1994). Sivas ili 1992 yüzey araştırması, 11. Araştırma Sonuçları Toplantısı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 243-258.
• Ökse, A. T. (2001). Sivas ili 1999 yüzey araştırması, 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 89-94.
• Roller, E. R. (2004). Ana Tanrıça’nın izinde Anadolu’da Kybele kültü. BetülAvunç (Çev.). Alfa Yayıncılık.
• Roux, J. P. (2000). Dağ, kozmik eksen Türkler ve Moğollar. Yves Bonnefoy (Ed.) Levent Yılmaz (Çev). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü. Dost Kitapevi Yayınları, 147
• Rotermund, H. O. (2000a). Dağlar, Japonya’da. Yves Bonnefoy (Ed.) Levent Yılmaz (Çev). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü, Dost Kitapevi Yayınları, 147-149.
• Rotermund, H. O. (200b). Dağlı çilekeşler, Japon Yamabushi’leri. Yves Bonnefoy (Ed.) Levent Yılmaz (Çev). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü. Dost Kitapevi Yayınları, 149-152.
• Schirmer, W. (1982). Hitit mimarlığı. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Schuler, E. V. (1957). Hethitische dienstanweisungen für höhere hof und staatsbeamte. Weidner.
• Schwemwr, D. (2008). The Storm-Gods of the Ancient Near East: summary, synthesis, recent studies. JANER, 7 (2), 121-168.
• Sir Gavaz, Ö. (2012). Hitit krallarının kült gezileri. ayinler, ziyaret merkezleri, yollar ve lokalizasyonla ilgili yeni gözlemler. Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• Sir Gavaz, Ö. (2016). M.Ö. 2. bin yıl bazı gelenek ve halk motiflerinin günümüze yansıyan örnekleri. TÜBA-AR 19, 79-91.
• Şavaş. Ö. Ş. (2014). Silahlar: Hitit tanrılarının ve krallarının gücü II. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (2), 227-253.
• Tanyu, H. (1973). Dinler tarihi araştırmaları. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Ünal, A. (2003). Hititler devrinde Anadolu. C. 2, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• West, M. L. (2007). Indo-European poetry and myth. Oup Oxford Press.
• Wılhelm, G. (1997). Kuşaklı-Sarissa, Band I. Andreas Müller-Karpe (Ed.). Verlag Marie Leidorf GmbH.
• Wılhelm, G. (2011). Combining textual and archaeological evidence of urban structures: Hattuša and Sarissa. Mesopotamia 46, 130-108.