HALK İNANÇLARININ PSİKO-SOSYAL NEDENLERİ VE TÜRKİYE’DEKİ HALK İNANÇLARININ TARİHİ TEMELLERİ

Yıl 2016, Cilt: 9 Sayı: 1, 97 - 114, 15.06.2016

Fatih Kandemir

Öz

Halk inançları genel olarak insanın inanma davranışının bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte bu inançların ortaya çıkmasında, belirsizlik duygusu, güvenlik ihtiyacı, geleceği bilme arzusu ve çaresizlik duygusu gibi birtakım psiko-sosyal faktörler oldukça önemli rol üstlenmiştir. Bu inançlar evrensel olmasına rağmen, ortaya çıkmış olduğu kültürün karakteristik özelliklerini de bünyesinde barındırmaktadır. Türkiye’deki halk inançları da bu bağlamda düşünülebilir. Türkiye’deki halk inançlarının incelenmiş olduğu bu çalışmada bu inançların ortaya çıkış ve günümüze kadar geliş nedenleri ana hatlarıyla ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmada ayrıca, halk inançlarının resmî dinin dışındaki inançları yansıttığı; ancak, bu inançların bazı yönlerden iç içe geçmiş olduğu ifade edildi. Bununla birlikte bu inançların bilimsel bir analize tabi tutulmaksızın yok sayılmaması gerektiğinin altı çizildi.

Anahtar Kelimeler

Halk İnancı, Belirsizlik Duygusu, Güvenlik İhtiyacı, Bilme Arzusu, Çaresizlik Duygusu

PSYCHO-SOCIAL REASONS OF PUBLIC FAITH, AND HISTORICAL BASIS OF PUBLIC BELIEFS IN TURKEY

Öz

People’s beliefs generally emerged as a product of human behavior to belief. Psycho-social factors such as a sense of uncertainty, need for security, a desire to know the future, and a sense of helplessness have a very important role on the emergence of these beliefs. These beliefs also include the characteristics of the culture in which these beliefs were born although these beliefs are universal. Public faith in Turkey may also be considered in this context. In this study which examined the public belief in Turkey will be put outlines reasons how did they come on the scene and come today. It expressed that public beliefs reflected outside the offical religion; however, it was expressed that these beliefs intertwined in some ways. It was also underlined that without being subjected to scientific analysis, these beliefs mustn’t be ignored.

Anahtar Kelimeler

People’s belief, a sense of uncertainty, need for security, a desire to know, a sense of helplessness

Kaynakça

• Altuntaş, H. ve Şahin, M. (2007). Kur’an-ı Kerîm Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Armaner, N. (1980). Din Psikolojisi I. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Arslan, M. (2004). Türk Popüler Dindarlığı. İstanbul: Dem Yayınları.
• Atalay, Hâmit. (1999). İngilizce-Türkçe Sözlük (J-Z), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atay, T. (2004). Dini Hayattan Çıkar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ateş, S. (1975). “İmamiyye Şîasının Tefsir Anlayışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1945, sayı: 20, 147-172.
• Aydın, M. (1995). Fal, İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 12, s. 134-138). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ayhan, İ. ve Yarar, F. (2005). “Batıl İnançların Psikolojisi”, Pivolka, 2005 (4), sayı: 17, 15-19.
• Bayraktar, A. (2006). “Keçiören Caferilerinde Ölüm Adetleri ve Uygulamaları”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006 (11), sayı: 2, 85-93.
• Bekki, S. (1996). “Türk Mitolojisi’nde Kurban”, Akademik Araştırmalar, 1996 (1), sayı: 3, 16-28.
• Çay, A. (1985). Türk Ergenekon Bayramı Nevruz. Ankara: Türk Dünyası Araştırmaları.
• Dalkıran, S. (2002). “İran Safevî Devleti’nin Kuruluşuna Şiî İnançların Etkisi ve Osmanlı’nın İran’a Bakışı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002, sayı: 18, 55-102.
• Danışman, N. (1956). “Câhiliyye Kelimesinin Mâna ve Menşe’i”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1956 (5), sayı: 1-5, 192-197.
• Erdil, K. (2006). Yaşayan Hurafeler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kafdağı. (1991). Şâmil İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 3, s. 281-281), İstanbul: Şâmil Yayınevi.
• Eroğlu, A. H. (2000). “Hıristiyanların Bölünme Sürecine Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2000 (51), sayı:, 309-325.
• Eröz, M. (1992). Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevîlik ve Bektâşîlik. İstanbul: Türk Dünyası Tarih Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Esin, E. (1977). “Millî Kültür Tarihi Safhalarına Bakış”. Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Dergisi, 1977, sayı: 2, 237-292.
• Fahri, M. (1992). İslâm Felsefesi Tarihi. Kasım Turhan (Çev.). İstanbul: İklim Yayınları.
• Freud, S. (2011). Bir Yanılsamanın Geleceği. Hasan İlhan (Çev.). Ankara: Alter Yayıncılık.
• Günay, Ü. (2005). Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Günay, Ü. (2003). “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003 , sayı: 15, 5-36.
• Günay, Ü. ve Güngör, H. (2007). Başlangıçlarımızdan Günümüze Türklerin Dinî Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Gündüz, Ş. (2007). Yaşayan Dünya Dinleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Göngör, Harun. (2007). “Geleneksel Türk Dininden Anadolu’ya Taşınanlar”. (Yayına Hazırlayanlar, Ülkü Çelik Şavk, Yunus Koç, Fatma Türkyılmaz, Mikail Cengiz), ss. 1-6, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler (16-17 Nisan 2007 Hacettepe Üniversitesi Sıhhiye Yerleşkesi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü,
• Güngör, H. (1988). “Maniheizm”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1988, sayı: 5, 145-166.
• Hançerlioğlu, O. (1975). İnanç Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hökelekli, H. (2009a). Din Psikolojisi Yazıları. İstanbul: Dem Yayınları.
• Hökelekli, H. (2009b). Psikolojiye Giriş, İstanbul: Düşünce Kitabevi Yayınları.
• İnan, A. (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyallar ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnan, A. (1952). “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1952, sayı: 4, 19-30.
• İsrâiliyyât. (2001). İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 23, s. 195-199). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Jersild, A.T. (1974). Çocuk Psikolojisi. Gülseren Günçe (Çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kalafat, Yaşar. (1999). “Türk Dünyası Tarih Çalışmalarında Halk İnançlarının Önemi”. Millî Folklor. Cilt 6, sayı 44, s. 88-91.
• Kalafat, Y. (1995). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kandemir, M. (2013). Bilişsel Gelişim, Terzi, Ş.I, (E.d.). Eğitim Psikolojisi içinde (ss.75-132). Ankara: Pegem Akademi.
• Karaca, F. (2015). Din Psikolojisi, Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık.
• Karaca, F. (2000). Ölüm Psikolojisi. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Kaplan, Y. (1991). Enformasyon Devrimi. İstanbul: Rey Yayınları.
• Kaya, M. (2001). “Eski Türk İnanışlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğinde İzleri”. Folklor/ Edebiyat, 2001 (7), sayı: 25, 199-218.
• Kayıklık, H. (2006). “Bireysel Dindarlığın Boyutları ve İnanç-Davranış Etkileşimi”. İslamî Araştırmalar Dergisi, 2006 (19), sayı: 3, 491-499.
• Kılıç, A. (2001). Isparta Yöresi Halk İnançları, Uluslar Arası Anadolu Kongresi Bildirileri. Eskişehir-Ankara: Evrak Yayınları.
• Köse, A. ve Ayten, A. (2012). Din Psikolojisi, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Köse, A. ve Ayten, A. (2010). Türbeler: Popüler Dindarlığın Durakları, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Köse, A. ve Ayten, A. (2009). “Batıl İnanç ve Davranışlar Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir Analiz”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2009 (9), sayı: 3, 45-70.
• Kutup, S. (1991). Fî Zılâl-il Kur’an, İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Larousse (1986). Çare (cilt 5, s. 2581). İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2009). “İslâm’ın Temel İnançları Etrafında Oluşan ‘Mitolojik’ Kültür: ‘İslâm Mitolojisi’ Yahut İslâm İlâhiyatının İhmal Edilmiş Önemli Bir Sorunsalı (Bir “mise-en-question” Denemesi”. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 2009 (6), sayı: 1, 137-163.
• Ocak, A. Y. (2005). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oğuzkan, F. ve Sibel T. (2005). Korku, Yeni Türkçe Sözlük. Ankara: Bilim ve Kültür Yayınları. Özalp, Ahmet. (1994). Zerdüştlük, Şâmil İslâm Ansiklopedisi (cilt 6, s. 448-450). İstanbul: Şâmil Yayınevi
• Pusmaz, D. ve Ahmed, A. (1990). Câhiliyye, Şâmil İslâm Ansiklopedisi (cilt 1, s. 269-270). İstanbul: Şâmil Yayınevi.
• Sakallı, Talat (1990), “Esâtîru’l-Evvelîn”, Şâmil İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: Şâmil Yayınevi.
• Sambur, B. (2006). “Din ve Psikoloji İlişkisini Yeniden Düşünmek”. İslâmi Araştırmalar Dergisi, 2006 (19), sayı:3, 423-440.
• Sencer, M. (1968). Dinin Türk Toplumuna Etkileri, İstanbul: Ge-Da Yayınları.
• Sezal, İ. (2003). Sosyolojiye Giriş, Ankara: Martı Kitap ve Yayınevi.
• Spilka, B., Shaver, P. ve A. Kirpatrick, L. (2001). “Din Psikolojisi Açısından Genel Bir Atıf Teorisi”. Çev. Kuşat, A. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, sayı: 11, 173-196.
• Şimşek, M. S. (1990). Bid’at. Şâmil İslâm Ansiklopedisi (cilt 1, s.240-241). İstanbul: Şâmil Yayınevi.
• Tanyu, H. (1992). Büyü, İslâm Ansiklopedisi (cilt 6, s. 501-506). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tanyu, H. (1987). Türklerde Taşlarla İlgili İnançlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Tanyu, H. (1984). “Totem, Totemizm ve Tabu Üzerine Yeni Araştırmalar”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1984 (26), sayı: 1 , 155-172.
• Tanyu, H. (1976). “Dinî Folklor veya Dinî-Manevî İnançların Çeşit ve Mahiyeti Üzerinde Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1976, sayı: 21, 123-142.
• Tarhan, N. (2009). İnanç Psikolojisi: Ruh, Beyin ve Akıl Üçgeninde İnsanoğlu, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Tarhan, N. (2006). “Konferans: Modern Psikoloji ve Din”. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 2006 (19), sayı: 3, 539-542.
• Turan, M. (2003). Tarih Anekdotları. Sakarya: Matsan.
• Turan, M. (1987). Kültür Değişmeleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Tümer, G. ve Küçük, A. (1993). Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları.
• Tümer, G. (1975). Bîrûni’ye Göre Dinler ve İslam Dini, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Umagan, S. (2002). “On Dokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Şiirine Yansıyan Âdet ve Gelenekler”. Ekev Akademi Dergisi, 2002 (6), sayı: 13, 273-282.
• Ülken, H. Z. (1971). “Anadolu Örf ve Adetlerinde Eski Kültürlerin İzleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1971, sayı: 17, 1-28.
• Varlı, M. (2008). Bidat, Hurâfe ve Bâtıl İnançlar. İstanbul: Ensar Neşriyat Yayınları.
• Yavuz, K. (1986a). “Din Psikolojisinin Araştırma Alanları”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1986, sayı: 5, s.87-108.
• Yavuz, K. ( 1986b). “Dinî İnancın Gelişmesinde Nativizm ve Tecrübecilik Problemi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1986, sayı: 7, 129-142.
• Yavuz, Y. Ş. (1998). Hurâfe, İslâm Ansiklopedisi (cilt 18, s. 382-384). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Yel, A. M. (1998). Hurâfe, İslâm Ansiklopedisi (cilt 18, s. 381-382). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yetik, Z. (1991). Hurafe, Hurafecilik, Şâmil İslâm Ansiklopedisi (cilt 3, s.25-25) İstanbul: Şâmil Yayınları