MU’ÎNÜ’L MÜRÎD’DE “ÖLÜM” VE ÖLÜMÜ ÇAĞRIŞTIRAN KELİMELER ÜZERİNE

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 2, 329 - 341, 31.12.2021

Muhammed Sami Ünal

https://doi.org/10.46790/erzisosbil.1000332

Öz

1313 yılında Harezm Türkçesi ile Şair İslâm tarafından kaleme alınan Mu’înü’l Mürîd’de, yazılış amacı gereği İslam’ın temel kuralları ve tasavvufla ilgili bilgiler sunulurken okuyucuların doğru bir hayat sürmesi için çeşitli ibretlik noktalara temas edilmekte ve ibret malzemesi olarak “ölüm” kullanılmaktadır. İslam’ın Orta Asya’da derin felsefi boyutlarla iyice yayılmaya başladığı bir dönemde muhatabı için bir cep kitabı tarzında hazırlanan bu eser, öleceğini bilen tek varlık olup hayatını sürdüren insanlara ölümü bir ibret olarak sunmasının yanında ölümün tasavvuf boyutu ile de bilgiler barındırmaktadır. Yazıldığı bölgenin karmaşık yapısına bir tertip getirme çabası ile eserin sistemli bir çizgide ilerleyerek okuyucuya ölüm ile ilgili bilgileri hem ibret hem de varlığından geçerek saf ve temiz bir insan olmanın bir yöntemi olarak sunduğu görülmüştür. Yine eserde incelenen dörtlüklerden fişlenen kısımlar kullanılarak ölümün eserde geçtiği şekliyle hem ibretlik hem de tasavvuf boyutu yorumlanmış ve eserden hareketle eserin mensubu olduğu kültürün ölüme bakışı ile eserle aynı kültürün insanını tertip etme noktasında ölümü yüzyıllardır ibret olarak kullanışı ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ölüm, İbret, İnabe, Mu’înü’l Mürîd

On The Death and Words That Evoke Death in Mu’înü’l Mürîd

Öz

In Mu’înü’l Mürîd, has written in Harezm Turkish in 1313 by the poet Islam, information about the basic rules of Islam and Sufism is presented and various exemplary points are touched for correct life; and death is used as a warning material for the readers to lead a correct life. This work, which was prepared in the style of a pocket book for its addressee in a period when Islam started to spread in Central Asia with deep philosophical dimensions; not only presents death as one in the eye to the people who know that they will die, but also contains information about the Sufism dimension of death. With an effort to bring order to the complex structure of the region in which it was written, it has been seen that the work proceeds in a systematic line and presents the information about death to the reader both as a lesson and as a method of being a pure and clean person by passing through its existence. Again, by using the parts filed from the quatrains examined in the work, both the exemplary and mystical aspects of death as mentioned in the work were interpreted, and again based on the work, the perspective of the culture to which the work belongs, and the use of death as an example for centuries in order to organize the people of the same culture as the work has been revealed.

Anahtar Kelimeler

death, object lesson, penitence, Mu’înü’l Mürîd

Kaynakça

• ATA, A. (2002). Harezm-Altın Ordu Türkçesi. (Yayımlayan Mehmet Ölmez). Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 36.
• ATA, A. (2017). Türk Dilinde Dinî Bir Kavram: Tamu ~ Tamuġ. Prof. Dr. Talat Tekin Hatıra Kitabı içinde. (C. 1, 135-139 ss.). Çantay Yayınları.
• ARAT, R. R. (2010). Türk Şivelerinin Tasnifi. Türkiyat Mecmuası, 10(0), 59-138.
• BAILEY, K. D. (1982) Methods of social research. Free Press.
• BARTHOLD, W. (1947). Türklerde ve Moğollarda defin merasimine dair. (Çev. Abdulkadir İnan). Belleten XI (43), 515-543.
• BOZKURT, N. (2004). Mezarlık. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 29, 519-522. ss.). TDV Yay.
• CANAN, İ. (1988). Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, (C. I-XVIII). Akçağ Yay.
• CEBECİOĞLU, E. (2005). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Anka Yayınları.
• ÇINAR, İ. (2016). Mezarlık Kültürü. Eğitişim Dergisi, (51). http://www.egitisim.gen.tr/tr/index.php/arsiv/sayi-51-60/sayi-51-temmuz-2016/959-mezarlik-kulturu (17.07.2021)
• DEMİRCİ, K. (2001). Kabir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 24, 33-35. ss.). TDV Yay.
• ECKMANN, J. (1988). Harezm Türkçesi. Tarihî Türk Şiveleri içinde. (Çev. Mehmet Akalın). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ERGİN, M. (2012). Orhun abideleri. Boğaziçi Yay.
• ERSOY, R. (2003). Türklerde ölüm ve ölü ile ilgili rit ve ritüller. Milli Folklor 14 (54), 86-101.
• GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü I (A-N), II (O-Z). TDK Yay.
• KAFESOĞLU, İ. (1988). Türk Millî Kültürü. Ötüken Neşriyat.
• KARAMANLIOĞLU, A. F. (2006). Şeyh Şeref Hace Mu’înü’l-Mürîd (transkripsiyonlu metin – dizin – tıpkıbasım). Beşir Kitabevi.
• KARAMÜRSEL, A. (2002). Türklerde mezar geleneği. Türkler içinde ( C. 3, 76-79. ss.). Yeni Türkiye Yayınları.
• KINCAL, R. Y. (Ed.). (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri. (3.bs.). Nobel Yay.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (2003). Türk Edebiyatı Tarihi. (5. bs.). Akçağ Yay.
• KUTLUER, İ. (2005). Mistisizm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 30, 188-190. ss.). TDV Yay.
• ROUX, J. P. ( 1999 ) Altay Türklerinde Ölüm. (Çev. Aykut Kazancıgil). Kabalcı Yay. (Orijinal yayın tarihi, 1963)
• SÜMBÜLLÜ, Y. Z. (2010). Eski Türklerde defin şekilleri üzerine bir inceleme. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2), 61-72.
• TATCI, M. (Ed.). (2017). Hoca Ahmed Yesevî - Dîvân-ı Hikmet. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
• [TOGAN], A. Z. V. (1928). Harezm’de yazılmış eski Türkçe eserler. Türkiyat Mecmuası II, 315-345.
• TOPARLI, R., ARGUNŞAH, M. (2014). Mu’înü’l Mürîd inceleme-metin- çeviri-dizin-tıpkıbasım, (2. bs.). TDK Yay.
• TUNA, O. N. (1960). “Ölüm” kavramı ile ilgili kelimeler ve “kergek bol-” deyiminin izahı. VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler içinde (131-148 ss.) TTK Yay.
• TÜRKBEN, Y. (2012). E. M. Hamdi Yazır'ın ölümsüzlüge dair düşünceleri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16 (2), 335-363.
• TÜRKİYE DİYANET VAKFI (2010). Kur’an’ı Kerim ve meali. TDV Yay.
• ULUDAĞ, S. (2003). Masiva. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 28, 76. ss.). İstanbul: TDV Yay.
• ÜNAL, M. S. (2019). Mu’înü’l Mürîd’de isim yapma ekleri. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• WİLKENS, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch – Deutsch – Türkisch. Universitätsverlag Göttingen.